1). Źródła prawa
– pojęcie wieloznaczne odnoszące się do tworzenia i stosowania prawa. Należy do podstawowych pojęć nauk prawnych a występuje zarówno w języku prawnym jak prawniczym.
W naukach prawnych najczęściej rozważane jako źródła prawa w znaczeniu formalnym, a więc formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego, ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję (teorię) źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe.
Historycznie do tej kategorii należało także prawo zwyczajowe. Dziś znaczenie zwyczaju w poszczególnych dziedzinach prawa jest niewielkie, z wyjątkiem prawa międzynarodowego, w którym wciąż żywy i regularnie stosowany jest zwyczaj międzynarodowy.
Z reguły, jeśli prawnicy mówią o źródła prawa bez bliższego oznaczenia terminologicznego, mają na myśli źródła prawa w znaczeniu formalnym.
W odróżnieniu od źródeł prawa w znaczeniu formalnym, źródłami prawa w znaczeniu materialnym określa się zazwyczaj czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające pochodzenie norm. Zagadnienie źródeł prawa w znaczeniu materialnym przez wielu prawników traktowane jest jako zagadnienie pozaprawne. W pewnym zakresie zajmują się nimi: socjologia prawa, filozofia prawa, teoria prawa.
W nauce prawa tradycyjnie odróżnia się źródła w znaczeniu formalnym i materialnym, łącznie określane jako źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi), od źródeł poznania prawa (fontes iuris cognoscendi), do których należą publikatory zawierające autentyczną treść norm prawnych, np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, itp.
Źródła prawa w polskim porządku prawnym
Zgodnie z artykułami 87, 91, 190 i 234 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
· Konstytucja,
· ratyfikowane umowy międzynarodowe,
· prawo stanowione przez organizację międzynarodową w trybie art. 91 ust. 3
· ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy,
· rozporządzenia,
· akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które je ustanowiły).
Dla źródeł prawa krajowego charakterystyczne jest ich hierarchiczne uporządkowanie. Konstytucja ma zawsze pierwszeństwo przed ustawami, a te zawsze mają pierwszeństwo przed rozporządzeniami. Natomiast w odniesieniu do źródeł prawa międzynarodowego, które obowiązują w porządku krajowym, konstytucja wyraźnie określa miejsce w hierarchii jedynie umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Takie umowy mają pierwszeństwo przed ustawami. Nie jest natomiast uregulowana kwestia hierarchii innych umów międzynarodowych, a także innych źródeł prawa międzynarodowego.
Tradycyjnie do źródeł prawa międzynarodowego należą umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy. Do tych dwu podstawowych źródeł dodaje się ogólne zasady prawa. Do źródeł prawa międzynarodowego od połowy XX wieku zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych. Niektórzy autorzy do źródeł prawa międzynarodowego zaliczają także akty jednostronne państw (notyfikacja, zastrzeżenie, uznanie).
Źródła prawa wspólnotowego dzieli się na pierwotne i wtórne. Źródła pierwotne obejmują traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, umowy zmieniające owe traktaty, a także traktaty akcesyjne kolejnych państw członkowskich. Do źródeł prawa wtórnego zalicza się w pierwszej mierze rozporządzenia i dyrektywy. Często zalicza się tu także: decyzje, opinie i zalecenia, choć nie spełniają one kryterium bycia źródeł prawa o charakterze generalno-abstrakcyjnym. Decyzje mają charakter indywidualny, zaś opinie i zalecenia nie posiadają charakteru prawnie wiążącego.
ŹRÓDŁA PRAWA
Art. 87.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Art. 88.
1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.
2. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa.
3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.
Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
Art. 90
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Art. 92.
1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.
Art. 93.
1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.
2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Art. 94.
Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.
4. Pozytywizm prawniczy, nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu natury. Do podstawowych tez pozytywizmu należą następujące:
- pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły);
- nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością.
- prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, jest ustanowione przez uznawany autorytet (państwo)
Najsłynniejsi przedstawiciele: John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart,Hans Kelsen
Prawo jako zespół norm postępowania to koncepcje pozytywistyczne i prawno naturalne. Koncepcje pozytywistyczne - przyjmuje się w nich, że treść norm wyznaczana jest wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia, lub przez uznanie tych norm przez państwo - tj. treść aktów wyznaczana jest przez decyzje organów państwowych. Wg tej teorii prawem jest tylko taki zespół norm postępowania, który jest efektem działania organów państwa. Wzory postępowania, jakie składają się na prawo różnią się od innych norm postępowania tym, że ich realizacja jest poparta przymusem państwowym. Termin pozytywizm prawniczy może występować w prawoznawstwie (iurisprudencia) w dwóch podstawowych znaczeniach:
- Może oznaczać pewien typ poglądów na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub określony sposób nauczania prawa.
- Pozytywizm prawniczy jako określony kierunek w prawoznawstwie. To kierunek historyczny dominujący w 2 poł. XIX w. i na początku XX w., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu, którego twórcą był Habo Helfer. Jednakże kierunek prawniczy w ujęciu drugiego znaczenia nigdy nie ukształtował się w postaci jednolitej doktryny. Rozwinął się raczej w dwóch wersjach:
- anglosaskiej - John Austin
- kontynentalnej (mocno zróżnicowanej) - Rudolf Jhering.
Pozytywiści uznawali, że zespół norm moralnych jest systemem normatywnym, który odrębny jest od prawa pozytywnego. Przejawem tego stanowiska jest twierdzenie, że obowiązywanie norm prawnych jest niezależne od tego, czy realizują one jakieś wartości moralne, bądź czy są zgodne z jakimiś normami moralnymi lub, czy też nie są z nimi zgodne. Ten pogląd dotyczący obowiązywania prawa i niezależności obowiązywania norm prawnych od norm moralnych nazywany jest niezależnością walidacyjną prawa. Przyjęcie poglądu pozytywistycznego prowadzi do uznania, że prawo ma być moralnie słuszne, ale może być moralnie odrażające. Ale ocena moralna prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie. W pozytywistycznych koncepcjach prawa nie zaprzecza się o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna niezależność walidacyjna. Dla pozytywistów moralna ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa. Prawoznawstwo wg pozytywistów może formułować jedynie twierdzenia o zgodności lub niezgodności norm prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winny być wolne od wartościowania....
dziubusek30