Części składowe (struktura)
naukoznawstwa
1. Filozofia nauki
- traktuje o strukturze nauki czyli logiczno – poznawczym aparacie nauki wyrażanym przez język nauki
- interesuje ją pytanie o ogólno naukowy charakter języka nauki i czy możliwe jest stworzenie jednolitego języka naukowego, oddający go w sposób ścisły i jednoznaczny obraz świata badanego przez naukę
- bada stosunek nauki do systemu wartości istniejący w danym społeczeństwie i danym czasie, do religii, mistycyzmu i sztuki
- odwołuje się przede wszystkim do ludzkiego doświadczenia i obserwacji
- korzysta z osiągnięć innych nauk
2. Metodologia nauki – gałąź naukoznawstwa, której przedmiotem badań są metody naukowe.
- analizuje i ustala w sposób logiczny zasady postępowania badawczego, uczonych bądź grup uczonych.
- „metodologia nauki to nauka o poprawnych sposobach postępowania w toku całego procesu badawczego” (Stefan Nowak)
- zadaniem jej jest „opis i analiza reguł postępowania jak też opis i analiza i schematów wytworów różnych czynności badawczych” (Stefan Nowak)
- podział metodologii nauki
☻metodologia ogólna
☻ metodologia szczegółowa
-metodologią można zajmować się jako
☻nauką opisową (nauka traktowana jako element ludzkiej kultury)
☻nauką normatywną (metody i reguły badawcze jako kryteria oceny nauki lub normy własnego postępowania badawczego)
3. Psychologia i socjologia nauki (problemy badawcze)
- prawda w nauce oraz warunki, w których dążenie do prawdy można realizować
- kariera uczonego oraz kryteria moralne decydujące o rodzaju kariery
- podświadome i świadome wartościowanie przez uczonego zagadnień naukowych
Psychologia nauki
- centralne problemy
☻poznanie i opis wiedzy różnego typu
☻sposoby i form przyswajania nowej wiedzy
☻aktualizacja wiedzy w różnych warunkach i dla różnych zadań
☻zmienianie się wiedzy w procesie jej wykorzystywania
☻uzyskiwanie wiedzy do modelowania systemów intelektualnych i systemów uczenia
- szczegółowe badania nad
☻rolą myślenia i pracy świadomej
☻rolą podświadomości i działalności twórczej
☻rolą przypadku w tej twórczości
☻rolą fantazji i wyobraźni
☻rolą pamięci i jej odmian (świeżej lub trwałej)
- do odkryć naukowych uczeni dochodzą przez
☻myślenie analityczne czyli ciąg operacji myślowych nakierowanych na uzyskanie
odpowiedzi na postawione pytanie
☻myślenie intuicyjne czyli nagłe olśnienie, nagłe i niespodziewane rozwiązanie
postawionego przedtem problemu niezależnie od miejsca i czasu
- etapy myślenia naukowego wg tak zwanej teorii inkubacji
☻faza przygotowawcza – postawienie pytania, gromadzenie informacji i ich
uporządkowanie ( myślenie świadome i systematyczne )
☻faza właściwej inkubacji – rodzenie się odpowiedzi na postawione pytanie ( myślenie
często podświadome )
☻faza olśnienia, iluminacji – uświadomienie sobie rozwiązania problemu
☻faza weryfikacji – sprawdzenie nowych pomysłów bądź hipotez
- proces tworzenia się nowej myśli składa się z kilku etapów:
☻ sformułowanie problemu
☻ opracowanie nowej koncepcji poprzez selekcję i eliminację
☻ wykonanie i sprawdzanie modeli i prototypów
☻ badanie rozwojowe i eksploatacyjne
☻ wdrożenie nowego pomysłu, wytworu
- cechy charakteru potrzebne dla efektywnej działalności twórczej (Józef Śmigalski):
☻ wyobraźnia
☻ szerokie zainteresowania
☻ wytrwałość
☻ dociekliwość
☻ krytycyzm
- na działalność twórczą zasadniczy wpływ mają:
☻ pasja poznawcza
☻ ambicje
☻ pobudki materialne
- uczonych można podzielić na (A. N. Katz, psycholog z Uniwersytetu Zachodniego w Ontario):
☻ adaptatorów (powaga, refleksyjność, intelektualizm, giętkość, cynizm, czasem wyniosłość)
☻ nowatorów (samodzielność, skłonność do zmian, krytyczny stosunek do zastanej rzeczywistości, giętkość myślenia)
☻ logików (obowiązkowość, skłonność do rutyny, solidność, skrupulatność, biurokratyzm)
☻ artystów (negowanie zastanej rzeczywistości, niezadowolenie ze środowiska, niestałość emocjonalna, niedowiarstwo, cynizm, wyniosłość, obcość)
- M. Kirton (Politechnika w Hatfield, Wlk. Bryt.)- badał dwie podstawowe grupy uczonych:
☻ adaptatorów: - nawiązywanie swojej metodologii do tradycji
- zgodność z poglądami grupy, do której należą
- dążenie, jako kierowników problemów badawczych do ulepszenia tego, co już istnieje
- systematyczni
- skrupulatni
- ich badania naukowe- wysoka wiarygodność, ścisłość wyników
☻ nowatorów: - nie są tak metodyczni i sumienni
- ich myślenie jest mniej uporządkowane
- działają intuicyjnie
- patrzą na problem z innego punktu widzenia
- próbują robić coś inaczej niż inni
Socjologia nauki
- interesuje się licznymi problemami dot. licznych grup uczonych i ich roli w społeczeństwie
- jest to dyscyplina z zakresu nauk o społeczeństwie i nauce równocześnie
- do socjologa nauki należy zanalizowanie i zbadanie:
☻ procesów kształcenia i wychowywania uczonych
☻ norm i reguł komunikowania się naukowego
☻ stanu kultury filozoficznej, teoretycznej i metodologicznej ogółu ludzi nauki
☻ warunków istnienia i rozwoju życia naukowego na zasadzie „jedności w różnorodności”
- socjologia nauki pozwala wyjaśnić warunki, w których wiedza naukowa w pełni zależy od obiektywnej prawdy i obiektywności grupy uczonych
- „socjologia nauki winna stać się socjologią obiektywności” (S. Restivo)
- ważne są problemy autorytetów w nauce bądź zależność nauki od ośrodków władzy
- jednym z ważnych zadań jest tutaj również badanie statusu społecznego i naukowego młodych pracowników nauki
- uczeni w swojej społecznej roli zorientowani są bądź na proces badawczy, bądź na rezultaty (wytwory) tego procesu (T. Airaksinen, fiński badacz, socjolog nauki)
4. Etyka nauki
- społeczno-etyczne i humanistyczne problemy poznania i działania naukowego
- kwestia wzajemnych stosunków i zależności między etyką w ogóle a nauką, ideałami a normami nauki realizowanymi przez uczonych w codziennej pracy
- stosunek nauki do ogólnoludzkich systemów wartości
- główne zadanie etyki nauki: „ ujawnianie i dokładne przedstawianie problemów etycznych i ich przeciwieństw wynikających z działalności naukowej (…), nie tylko zalecanie uczonym takich bądź innych norm zachowania się, ale krytyczna analiza i uzasadnienie norm etycznych, którymi rzeczywiście kierują uczeni”
- 1975- XXII Konferencja Ruchu Pugwash (Dubrownik)- dyskusja o nauce i etyce; utworzono wniosek o społecznej odpowiedzialności każdego uczonego za badania naukowe prowadzone przez niego
- 1978- Pugwash w Warnie (Bułgaria)- te same problemy
- 1983- VII Międzynarodowy Kongres Logiki, Metodologii i Filozofii Nauki (Salzburg, Austria)- pracowała już specjalna sekcja poświęcona etyce nauki
- 1982- raport dla Klubu Rzymskiego, Mikroelektronika i społeczeństwo. Na dobre czy na złe – o narastaniu problemów etycznych
- Wzorami etycznego postępowania w nauce polskiej byli m.in. T. Kotarbiński, czy Maria i Stanisław Ossowscy
- Mario Bunge zaproponował w swoim czasie, aby zło w nauce było usuwane za pomocą tzw. TECHNOETYKI, czyli systemu opartego na metodach i wynikach samej nauki
5. Ekonomika nauki: gałąź naukoznawstwa, która zajmuje się ekonomicznymi problemami nauki jako zasobu wiedzy, jako instytucji oraz ekonomicznymi problemami nauki w sensie czynnościowym, czyli działalności badawczej.
- Cele bardziej szczegółowe ekonomiki nauki to badania w zakresie:
☻ efektywności nauki na szczeblu gospodarki narodowej
☻efektywności poszczególnych przedsięwzięć badawczych
☻efektywności działania placówek i zespołów badawczych
- Ekonomikę nauki interesują szeroko pojmowane sprawy finansowe. Badać więc można:
☻ źródła finansowe badań
☻ formy finansowania
☻ tryb planowania środków finansowych na badania
☻ tryb finansowania badań
☻ założenia i realizację systemu finansowania nauki
6. Potencjał nauki to zespół wzajemnie powiązanych elementów umożliwiających realizację celów nauki, a więc kadry, informacja naukowo-badawcza, środki rzeczowe oraz organizacja kadry
- Do głównych elementów potencjału badawczego danego kraju należą:
☻ kadra badawcza
☻ aparatura naukowa
☻ informacja naukowa
☻ technologia badań
- Na potencjał kadrowy składa się:
☻ ogólna liczba kadr naukowych i pomocniczych
☻ struktura kadr według kwalifikacji
☻ rozmiar rezerw kadrowych
☻ struktura organizacyjna zespołów naukowych
☻ aktywność twórcza kadr naukowych
- Potencjał informacyjny obejmuje:
☻ ilość idei naukowych
☻ liczbę i wielkość bibliotek
☻ pracowników służb informacji, bibliotek, archiwów
☻ banki i bazy danych
- Potencjał rzeczowy, czyli energia techniczna nauki:
☻ środki trwałe czyli budynki, aparatura
☻ inwestycje naukowe
☻ środki nietrwałe czyli papierzyska
- Potencjał organizacyjny obejmuje:
☻ jednostki organizacyjne nauki czyli np. akademie szkoły wyższe
☻ powiązania między jednostkami np. regionalne, gałęziowe
☻ rozmieszczenie geograficzne jednostek naukowych
☻ wewnętrzne organizacje jednostek
☻ kwalifikacje kierownictwa
☻ powiązania z gospodarką czyli np. współpraca
- Naukoznawcy zajmujący się ekonomiką nauki próbują ustalić mierniki tempa rozwoju naukowego. Według Jean Kinga istnieją trzy metody oceny wartości projektów naukowych:
☻ opinie i wnioski ekspertów
☻ analiza wskaźników publikowania
☻ analiza wskaźników cytowań
- We współczesnym społeczeństwie przeróżne czynniki wywierają wpływ na kierunki badań naukowych. Należą do nich:
☻ zasoby materialne
☻ wartości istniejące w społeczeństwie
☻ decyzje różnych czynników (WTF?)
☻ społeczne oczekiwania i potrzeby
7. Polityka naukowa to działania skierowane na osiągnięcie w najbardziej efektywny sposób określonego celu.
- Do głównych zadań polityki naukowej należą:
☻ ustalenie kierunków i celów rozwoju nauki i techniki
☻ stwarzanie warunków zapewniających osiąganie wyznaczonych celów
☻ wykorzystanie wyników działalności badawczo-rozwojowej dla zaspokajania potrzeb społecznych
- Planowanie nauki przez programy i cele.
- Etapy sterowania nauką za pomocą programów i celów to:
☻ prognozowanie nauki i techniki
☻ określanie problemu, czyli wybór celu
☻ stworzenie programu
☻ zaplanowanie poszczególnych badań i opracowań
☻ realizacja planu
- Bernard Nixon pado, że planowanie i rozwój nauki muszą być:
☻ pod kontrolą społeczną, ponieważ w nauce nie zawsze da się przewidzieć skutków jej działań
☻ szersze rozpowszechnianie przez rzetelną i szybką informację o pracach naukowych, ich celach i skutkach
- Problemy i zadania nauki należy ciągle propagować i rozpowszechniać. Przemawiają za tym następne względy:
☻ praktyczny, czyli techniczny, ważny dla gospodarki
☻ dydaktyczny, ważny dla szkół
☻ światopoglądowy, czyli wychowawczy
☻ kulturoznawczy
- Polityka naukowa świadczy o pozycji danego kraju w nauce światowej. Kryteria takiej pozycji to:
☻ wkład do nauki światowej
☻ wystąpienia na forum międzynarodowym
☻ udział w organizacjach międzynarodowych
☻ zaproszenia na wykłady
☻ publikacje w czasopismach zagranicznych
8. Historia nauki:
- Jedna z najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi naukoznawstwa. Słuszność mieli starożytni, którzy ukuli aforyzm „nie znać historii, to znaczy zawsze być dzieckiem”
- Historii nauki stanowi:
☻ wiedzę o sposobie racjonalnego działania
☻ sposób poznawania układu poszczególnych nauk
☻ zbiór wzorów osobowych
☻ zbiór wiedzy o współdziałaniu i organizacji pracy zespołowej
- Głównym zadaniem historii nauki ma być ukazanie dziejów intelektualnego doskonalenia się ludzkości oraz przedstawienie dziejów umysłu ludzkiego dążącego do odkrywania prawdy, która winna służyć doskonaleniu świata ludzi i rzeczy.
- Większość naukoznawców włącza historię nauki i jej przedmiot badań do naukoznawstwa.
- Historię nauki można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia, jej rozwoju zewnętrznego i wewnętrznego:
...
abi77