30 X 2008 r.
WSTĘP
✗ pisarze, którzy narzucili literaturze własną koncepcję: Leśmian, Schulz[1]
✗ Schulz bywa zestawiany z Gombrowiczem (jako pisarze formy), z Witkacym
✗ wg Nasiłowskiej: Leśmian i Schulz – mityzacja, oniryzacja rzeczywistości
✗ 2 artystów bez biografii:
a) BL – 2 wydarzenia: romans z Dorą Lebenthal – poświęcił jej cykl W malinowym chruśniaku; oszukany przez współpracownika w Zamościu
b) BS: jedyny 3-dniowy wyjazd za granicę; spotkanie z Nałkowską, dzięki której doszły do druku Sklepy cynamonowe (1933); spotkanie z Deborą Vogel
BOLESŁAW LEŚMIAN
1. BL – dlaczego ważny?
✗ eseje Krzysztofa Dybciaka Gry i katastrofy
✗ wg Józefa Brodskiego: najwybitniejszy pisarz XX-wieczny
✗ wg J.M. Rymkiewicza: jedyne, co pozostanie po poezji XX w. to BL i wczesny Miłosz
✗ kojarzony z Hrubieszowem i Zamościem; ostatnie 2 lata życia – W-wa (zm. 1937)
✗ praca materialna była dla niego przekleństwem
✗ stryj BL: Lange; kuzyn: Brzechwa
✗ dużo palił, pił 4 kawy dziennie
✗ unieważniony przez najważniejsze czasopisma i nazwiska (m.in. „Wiadomości Literackie”)
✗ Polska Akademia Literatury (powst. 1933) – organ opiniotwórczy nt. najlepszych pisarzy: BL zajął 55 miejsce; 1 – Staff, Żeromski
✗ 4 tomiki wierszy:
u Sad rozstajny – symbolizm (jeszcze MP)
u Łąka (1920) – cykl W malinowym chruśniaku
u Napój cienisty
u Dziejba leśna (wyd. pośmiertne)
✗ przerobienie twórczości BL:
u przeciwstawia poznanie intuicyjne (nobilitacja) – pojęciowemu (racjonalnemu)
u poezja jego to ilustracja filozofii Bergsona
u Zamyślenie (w Łące):
➢ poezja ≠ opisywanie świata; ≠ ekspresja nagiej duszy
➢ poprzez słowa (nie: słowami) poznajemy świat
➢ słowa nie odsyłają do sensu, ale odsłaniają sens
2. Rytmizacja u BL:
Rytm jako światopogląd (1912)
✗ podwaliny filozoficzne
✗ rytm = synonim poezji
✗ sensy wiersza poddane rytmizacji
✗ rytm poezji funduje nam słowo konkretne, odświętne (nie: abstrakcyjne)
✗ słowo poddane rytmizacji staje się wieloznaczne
✗ BL próbuje wrócić do pierwotnych znaczeń
✗ tak rozumiana poezja i słowo odwołują nas do innej wizji rzeczywistości
✗ chodzi o dotarcie do świata, który jest zmienny, więc i język ma być zmienny
Dziewczyna:
✗ 17-zgłoskowy jamb
✗ Trznadel: nicość bytu przeciwstawiana heroicznej woli bycia (Nietzsche – my decydujemy o byciu)
✗ rzeczywistość widzialna kontra zaświaty
✗ nicość jest (jak nicość może być?)
✗ Markowski: mur = tekst; czyn 12 braci = naiwne przekonanie, że literatura odwołuje do rzeczywistości (a literatura odwołuje do literatury – za murem nic nie ma)
✗ rytm wiersza jest usensowniony, oddaje to, jaki świat jest
✗ świat dynamiczny – przeobrażający się, wciąż się staje, a nie jest
3. Poetyka:
a) rytmizacja wiersza
b) czerpanie z wątków ludowych
✗ fakt niepodważalny
✗ bohater legend, mitów, opowiadań
✗ Dusiołek – pewna operacja epistemologiczna
✗ legenda ludowa: walka dobra ze złem, gdzie dobro zwycięża; u BL: unieważniony podział dobro – zło, pokazuje, co w tym świecie jest rzeczywiste („podszewka” świata)
c) neologizmy (leśmianizmy)
✗ bardzo proste zabiegi
✗ uczasownikowione rzeczowniki, przymiotniki
✗ zabieg neologizacji powoduje dynamizację
✗ neologizm: szukamy słowa na rzeczywistość, która właśnie powstała, którą trzeba nazwać (Markowski) – gdyby tak uznać zabiegi BL, świat byłby statyczny
✗ u BL neologizmy odnoszą się do rzeczywistości jednorazowej, która znika po chwili
✗ neologizmy semantyczne: słowo istniało, ale ma nowy desygnat, np.: dźwigacz (jako osoba dźwigająca swój garb)
d) balladowość
✗ relewator gatunku ballady
✗ twórca ballady filozoficznej
✗ przywołuje sensy
e) groteska
✗ zderzenie fantastyki z realizmem (przenikanie)
✗ mityzacja codzienności (zderzenie wzniosłości + trywialności – związek z BS)
✗ odniesienie do transcendencji
✗ erotyzm – nie siła sama w sobie; rozkosz nierozerwalnie związana z cierpieniem (W malinowym...); to, co rozkoszne + groza
4. Światopogląd:
✗ BL, szukając ontologicznych podstaw bytu, zwraca się do trójkąta: natura – Bóg – człowiek (relacje pomiędzy tymi)
u natura jako biologizm, przyroda, świat
u brak przeciwstawienia: natura – kultura
u natura sięga w zaświaty
u natura = rzeczywistość jedyna
u biologizm decyduje o dynamizmie rzeczywistości
✗ najwybitniejszy poeta metafizyczny i religijny
✗ stawia ważne pytania nt. Boga
✗ kwestia Boga:
u nie jest to poezja konfesyjna
u Bóg nie gwarantuje przezwyciężenia śmierci
u wiersze raczej niebliskie chrześcijaństwu
u nawet jeśli jest, nie mieszka sam w zaświatach, nie on pociąga za sznurki
u teologia XX w.: o Bogu możemy milczeć; teologia negatywna: możemy powiedzieć, kim Bóg nie jest
u Boże pełen w niebie chwały
BRUNO SCHULZ
✗ przekonanie, że to, co uznajemy za świat fizykalny, zawiera rzeczywistość głębszą
✗ to, co jest widzialne, zmysłowe mami nas, bo jest rzeczywistość głębsza
✗ wykład nt. materii: Traktat o manekinach
✗ Sklepy cynamonowe (1933)
✗ Sanatorium pod klepsydrą (1936)
✗ o materii pisze językiem erotycznym
✗ rzeczywistość widzialna jest śladem, tropem czegoś głębszego, bardziej rzeczywistego
✗ literatura – narzędzie poznawcze tego, co ukryte
✗ literatura – mimesis procesu (jak świat się tworzy), a nie wytworu (nie tego, co dane)
✗ reprezentacja: literatura reprezentuje: odwołuje się do czegoś, co przeczuwamy, że jest
✗ zmysłowe jest formą
✗ materia jest czymś jednym, co się mnoży; jest nieuchwytna, bezkształtna; wykłada to w Nocy lipcowej
✗ stosunek do tego, co marginalne
✗ koncepcja miasta:
u centrum Drohobycza – ład
u prowincja – wymyka się logice; poddane oniryzacji (logice snu)
✗ materia tylko się odsłania, kiedy formy nie dostaje
✗ sposobem dotarcia do tej rzeczywistości jest mit:
u obecny
u matryca elementów, faktów, historii rzeczywistości
u zabieg literacki (metafora)
✗ mityzacja:
u Mityzacja rzeczywistości – najpierw przedmowa do Sklepów cynamonowych...
mcfly9