Ultrasonografia, USG – nieinwazyjna, atraumatyczna metoda diagnostyczna, pozwalająca na uzyskanie obrazu przekroju badanego obiektu. Metoda ta wykorzystuje zjawisko rozchodzenia się, rozpraszania oraz odbicia fali ultradźwiękowej na granicy ośrodków, przy założeniu stałej prędkości fali w różnych tkankach równej 1540 m/s. W ultrasonografii medycznej wykorzystywane są częstotliwości z zakresu ok. 2-50 MHz. Fala ultradźwiękowa najczęściej generowana jest oraz przetwarzana w impulsy elektryczne przy użyciu zjawiska piezoelektrycznego (opisanego przez braci Curie na przełomie lat 1880-1881). Pierwsze doświadczenia nad wykorzystaniem ultrasonografii w diagnostyce prowadzone były w trakcie i zaraz po II wojnie światowej, a ultrasonografy wprowadzone zostały do szpitali na przełomie 60. i lat 70. XX wieku (jednym z pierwszych klinicznych zastosowań była diagnostyka płodu).

Jednym z bardzo popularnych obecnie zastosowań ultrasonografii jest USG naczyń krwionośnych z wykorzystaniem zjawiska Dopplera. USG doppler pozwala na ocenę prędkości oraz kierunku przepływu krwi w naczyniach. Jako metoda całkowicie nieinwazyjna jest obecnie najpopularniejszym typem badania naczyń pozwalającym na dokładną ocenę zmian w zdecydowanej większości przypadków.

Stosując niższe częstotliwości (2-5 MHz, np. podczas badania jamy brzusznej lub echokardiograficznego badania serca) uzyskuje się obrazy struktur głębiej położonych kosztem niższej rozdzielczości. Natomiast korzystając z częstotliwości wyższych (7,5-16 MHz, np. badanie przezpochwowe, przezciemiączkowe, diagnostyka węzłów chłonnych, aż do 50 MHz w ultrasonografii wewnątrznaczyniowej naczyń żylnych oraz tętniczych) uzyskuje się obrazy dokładniejsze, ale tylko struktur płycej położonych.

Nowa generacja przenośnych aparatów ultrasonograficznych umożliwia wykonywanie badań ultrasonograficznych, w tym dopplerowskich, w domu pacjenta, a przy zasilaniu bateryjnym w zasadzie w dowolnym miejscu. Badania w domu pacjenta pozwalają na uniknięcie obciążeń związanych z transportem do przychodni lub szpitala osób w podeszłym wieku, z chorobami onkologicznymi, czy np. chorobą Alzheimera.

REZONANS MAGNETYCZNY

Badanie nazywane jest również: MRI, MR, TOMOGRAFIA REZONANSU MAGNETYCZNEGO
Nazwa zwyczajowa: Rezonans

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie to polega na umieszczeniu pacjenta w komorze aparatu, w stałym polu magnetycznym o wysokiej energii. Powoduje to, że linie pola magnetycznego jąder atomów - w organizmie człowieka - ustawiają się równolegle do kierunku wytworzonego pola magnetycznego. Dodatkowo sam aparat emituje fale radiowe, które docierając do pacjenta i jego poszczególnych tkanek wzbudzają w nich powstanie podobnych fal radiowych (to zjawisko nazywa się rezonansem), które z kolei zwrotnie są odbierane przez aparat. W praktyce jako "rezonator" wykorzystuje się jądro atomu wodoru. Liczba jąder wodoru w poszczególnych tkankach jest różna, co między innymi umożliwia powstawanie obrazu. Komputer dokonując skomplikowanych obliczeń, na ekranie przedstawia uzyskane dane w formie obrazów struktur anatomicznych. Komputer na żądanie operatora może dokonać też obliczeń w taki sposób, aby przedstawić obraz anatomiczny w dowolnie wybranej płaszczyźnie. Obrazy badanych struktur u poszczególnych pacjentów zapamiętywane są w pamięci stałej komputera, tj. na dyskach optycznych. Obrazy te są także przez specjalną kamerę naświetlane na zwykłej folii rentgenowskiej.
Jest to badanie całkowicie nieinwazyjne, gdyż w przeciwieństwie do innych badań radiologicznych nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego, lecz nieszkodliwe dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe. Obecnie badanie za pomocą rezonansu magnetycznego należy do najdroższych badań w radiologii.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie to umożliwia w sposób całkowicie nieinwazyjny ocenę struktur anatomicznych całego człowieka w dowolnej płaszczyźnie i także trójwymiarowo, a szczególnie dobrze ocenę ośrodkowego układu nerwowego (mózg i kanał kręgowy) i tkanek miękkich kończyn (tkanki podskórne, mięśnie i stawy). Obecnie jest to metoda pozwalająca w najlepszy sposób ocenić struktury anatomiczne oraz ewentualną patologię z dokładnością do kilku milimetrów. Badanie służy także nieinwazyjnej ocenie naczyń całego organizmu (tzw. angiografia rezonansu magnetycznego). W angiografii rezonansu magnetycznego przy pomocy aparatu do rezonansu magnetycznego i bez użycia środka kontrastowego (w sposób nieinwazyjny) można otrzymać obraz naczyń krwionośnych i ocenić ewentualne patologie (np. tętniaki, naczynia patologiczne, itp.). Uruchamiając odpowiedni program w komputerze można uzyskać obraz układu tętnic lub żył organizmu.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Ze strony ośrodkowego układu nerwowego

·  Choroby demielinizacyjne (np. stwardnienie rozsiane).

·  Choroby otępienne (np. choroba Alzheimera).

·  Nowotwory mózgu trudne do oceny w innych badaniach.

·  Ocena struktur okolicy przysadki mózgowej, oczodołu, tylnego dołu mózgu.

·  Guzy kanału kręgowego.

·  Ocena anatomiczna struktur kanału kręgowego.

·  Zmiany popromienne w ośrodkowym układzie nerwowym.

·  Zaburzenia neurologiczne o niewyjaśnionej etiologii.

·  Inne.

Ze strony tkanek miękkich

·  Guzy tkanek miękkich.

·  Urazy tkanek miękkich (stawów, mięśni, więzadeł).

·  Inne.

Ze strony klatki piersiowej, śródpiersia i miednicy

·  Guzy serca.

·  Choroby dużych naczyń.

·  Guzy płuc naciekające ścianę klatki piersiowej.

·  Nowotwory narządów rodnych u kobiet i gruczołu krokowego (prostaty) u mężczyzn.

·  Inne.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

CZAS

Badanie trwa zwykle około godziny, choć może się przedłużyć nawet do 3 godzin

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

W czasie badania
Podczas badania pacjent, pomimo zamknięcia w hermetycznym pomieszczeniu, ma ciągłą możliwość kontaktu z badającymi. W czasie badania pacjent powinien natychmiast zgłaszać:

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

Tomografia - obrazowanie warstwami

Dzięki wykorzystaniu techniki obrazowania narządów za pomocą promieni rtg, wprowadzeniu nowych rozwiązań w elektronice i cyfrowej technice obliczeniowej dwa rodzaje tomografii: tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, okazały się niezastąpionymi metodami diagnozowania.

Wśród metod obrazowania narządów i tkanek o bardzo dużej dokładności i szczegółowości wymienia się tomografię komputerową (TK) i pokrewny jej rezonans magnetyczny (MR). Istotą obu tych technik wizualizacyjnych jest odwzorowanie narządów w przekrojach, warstwami, czyli wykonywanie zdjęć tomograficznych (tomos - dzielący, graphos - zapis). Dzięki nim można zlokalizować ognisko chorobowe nawet kilkumilimetrowej średnicy, a obrazy narządów przedstawić z dokładnością zbliżoną do obrazów przedstawianych w atlasie.

Zarówno tomografia komputerowa, jak i rezonans magnetyczny, mimo wielu podobieństw, powstają jednak z wykorzystaniem różnych zjawisk fizycznych, z czego największe znaczenie ma:

·         promieniowanie rentgenowskie X (w tomografii komputerowej),

·         magnetyczny rezonans jądrowy (w znacznie bardziej skomplikowanej metodzie - tomografii rezonansem magnetycznym lub, mówiąc językiem potocznym, w rezonansie magnetycznym).

Ważne dla pacjenta

Dla pacjenta przebieg obu tych badań jest bardzo podobny. Do badania TK oraz RM nie jest wymagane żadne przygotowanie poza pozostaniem bez jedzenia przez 6 do 8 godzin (jednak tylko w przypadku badania z użyciem kontrastu). Badanie jest krótkotrwałe - trwa od 10 do 30 minut. Żadne z nich nie obciąża chorego bólem.

Oba te rodzaje badań wykonuje się zawsze w pozycji leżącej - w unieruchomieniu. Chory podczas badania komputerowego leży w specjalnym "tunelu", który tworzą: stół, obudowa i oprzyrządowanie.

U ludzi pobudzonych oraz u małych dzieci dla przeprowadzenia tego badania czasem niezbędne jest podanie środków usypiających. U wielu osób ujawnia się wówczas także paniczny lęk przed zamknięciem, często utrudniający przebieg badania.

O konieczności wykonania badania zawsze decyduje lekarz, wystawiając skierowanie. Czas oczekiwania na badanie u pacjenta nie objętego leczeniem szpitalnym trwa jednak nawet kilka miesięcy. W wielu prywatnych placówkach natomiast można je wykonać znacznie szybciej.

Tomografia komputerowa głowy, klatki piersiowej, jamy brzusznej w prywatnej placówce służby zdrowia jest w tej samej cenie i kosztuje około 250 zł (bez kontrastu) i 500 (z kontrastem). Rezonans magnetyczny natomiast 350 zł (bez kontrastu) i 600 (z kontrastem).

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA

Tomografia komputerowa promieniami rtg jest to wysoce specjalistyczna, stosunkowo nowa metoda diagnostyczna. Została ona wprowadzona w 1972 r. przez Hounsfielda. Dzięki niej stało się możliwe warstwowe oglądanie wszystkich tkanek organizmu. Dawka promieni jest co prawda nieco wyższa niż w tradycyjnym prześwietleniu rtg, ale za to TK wnosi znacznie więcej informacji.

Po pierwsze radiologia

Zjawiskiem fizycznym wykorzystywanym w tomografii komputerowej jest promieniowanie X przechodzące przez obiekt znajdujący się na jego drodze. W odróżnieniu jednak od klasycznego prześwietlenia, w którym podstawowymi elementami są lampa rentgenowska, badany obiekt, błona radiologiczna, w tym rodzaju tomografii osłabienie wiązki promieniowania po przejściu przez ciało rejestruje specjalne urządzenie. Także w odróżnieniu od klasycznych badań radiologicznych dających obrazy, będące rzutem obiektów trójwymiarowych na płaszczyznę, tomografia komputerowa odwzorowuje przedmioty w obraz dwuwymiarowy.

Tomografia wspomagana komputerowo

W przypadku tomografii oprogramowanie komputerowe jest integralną częścią przebiegu badania. Specjalna konsola tomografu umożliwia sterowanie i kontrolowanie przebiegu badania, przyjmuje informację o badanym obszarze anatomicznym, a następnie przetwarza je tak, aby uzyskać możliwie najdokładniejsze odzwierciedlenie szczegółów badania. Przetworzone wyniki wpisywane są do pamięci magnetycznej na dysku detektora, a następnie odbierane przez system przetwarzania danych. Dalej zapisuje się je na drukarce, na monitorze lub na nośniku magnetycznym.

Dzięki kamerze można ponadto wykonać zdjęcia oglądanego narządu na błonie światłoczułej.

Tak jak w każdej technice cyfrowej, w tomografii komputerowej istnieje możliwość dowolnego powiększania i dzielenia obrazu oraz dokonywania jego wtórnej rekonstrukcji. Możliwości te zależą jednak od oprogramowania aparatu.

Promieniowanie X

Promieniowanie rtg wykorzystane w badaniu jest uzyskiwane dzięki pracy lampy emitującej promieniowanie, a poruszającej się ruchem okrężnym wokół długiej osi ciała ludzkiego. Zmiany natężenia promieniowania w określonej warstwie ciała są natomiast rejestrowane przez detektory rozmieszczone po łuku, które odbierają promieniowanie rtg po przejściu przez ciało człowieka. Promieniowanie to jest pochłaniane przez różne tkanki i części ciała w sposób zróżnicowany. Najsilniej pochłaniają je elementy kostne, słabiej - tkanki miękkie. Prześwietlenie organów w tomografii komputerowej jest prześwietleniem warstwami - przekroje są wykonywane co 2-10 mm - grubość warstw zależy od wskazań wynikających z poszukiwanej patologii.

Aby zwiększyć kontrast pomiędzy poszczególnymi narządami poddawanymi badaniu, podaje się dożylnie związki jodowe (jonowe, np. Urografin, Uromiro lub niejonowe, np. Omnipaque, Ultravist). W zależności od oczekiwanych zmian związki te podawane są dożylnie w postaci jednorazowego zastrzyku, powolnej kroplówki lub szybkiego wstrzyknięcia pewnej ściśle określonej dawki.

Kiedy tomografia komputerowa?

Badanie tomograficzne wykorzystujące promieniowanie X jest najprostszą i najczęściej wykorzystywaną metodą obrazowania warstwami. U około 50% chorych badanie pozwala ostatecznie ustalić rozpoznanie, u dalszych 30% ma znaczenie pomocnicze, u 20% dopełnia proces diagnozy. Generalnie umożliwia lub ułatwia ustalenie wskazań do leczenia operacyjnego.

·         Jest podstawową metodą stosowaną w diagnostyce mózgowia, a także odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, zwłaszcza przy podejrzeniu przepukliny jądra miażdżystego, czyli popularnej dyskopatii.

·         To niezastąpiona metoda diagnostyczna w świeżych urazach czaszki wykonywana najczęściej na dyżurach w szpitalach w trybie pilnym. Pozwala ono m.in. na łatwe wykrycie krwiaków pourazowych.

·         TK używana jest w celu rozpoznawania udarów mózgu, ale także w rozpoznawaniu nieurazowych zmian w centralnym układzie nerwowym, jak tętniak, krwawienie czy wodogłowie.

·         Podejrzenie guza mózgu jest jednym z najczęstszych wskazań do wykonania badania komputerowego głowy.

·         TK klatki piersiowej jest niezbędnym badaniem przy podejrzeniu nowotworów płuc zarówno pierwotnych, jak też przerzutowych. Jest to badanie niezwykle ważne - informuje o rozległości zmian nowotworowych, ocenia, czy powiększeniu ulegają głęboko położone węzły chłonne śródpiersia, czy dochodzi np. do ucisku nowotworów na otaczające tkanki. W rezultacie nierzadko na podstawie TK podejmuje się ważne decyzje o rodzaju stosowanego leczenia i zakresie zabiegu operacyjnego.

·         Badanie TK jamy brzusznej i miednicy wykonywane jest zwykle przy niejasnym obrazie USG brzucha. Pozwala na wykrycie zmian patologicznych, głównie nowotworowych, w obrębie narządów miąższowych, czyli wątroby, nerek, śledziony, trzustki, nadnerczy oraz na stwierdzenie powiększonych węzłów chłonnych jamy brzusznej - do diagnostyki tych narządów wykonuje się badania z kontrastem.

·         Tętniaki aorty są także częstym wskazaniem do badania TK.

·         Tomografia komputerowa bardzo ważną rolę spełnia w diagnostyce nowotworów pęcherza moczowego, jajnika, macicy, prostaty.

·         Badanie to pomimo całej swojej dokładności nie nadaje się do diagnozowania chorób jelit, gdyż zawierają one gaz, który uniemożliwia ocenę budowy śluzówki i ściany jelita.

Mammografia jest radiologiczną metodą badania sutka (gruczołu piersiowego). Podobnie jak w pozostałych metodach rentgenowskich, wykorzystuje się tu różnice w pochłanianiu promieni X, przechodzących przez poszczególne tkanki organizmu. Obraz utrwalany jest na błonach retgenowskich.

Mammografia.

Obraz mammograficzny normalny (po lewej) i rakowy (po prawej).

Mammografia - rak sutka w stopniu zaawansowania T1b.

Badania wykonuje się specjalnym aparatem, wytwarzającym promieniowanie w zakresie 25-40 kV (tak zwane promieniowanie miękkie), przy użyciu czułych błon rentgenowskich.

Pierwsze, dobrze udokumentowane badania, przeprowadził Leborgne w 1951 roku.

Podstawowe projekcje to: osiowa (z góry na dół) i boczna (obu sutków z osobna).

Zdjęcia pozwalają uwidocznić prawidłowe struktury sutka i ewentualne ich zmiany:

·         tkankę gruczołową,

·         łącznotkankowe podścielisko,

·         główne przewody mleczne,

·         tkankę tłuszczową,

·         żyły,

·         skórę,

·         brodawkę sutkową.

Obraz prawidłowego sutka zmienia się z wiekiem. W przypadku zaistnienia nieprawidłowości można stwierdzić:

·         patologiczne zagęszczenia - cienie,także guzowate,

·         zwapnienia,

·         poszerzenie żył,

·         pogrubienie skóry,

·         wciągnięcie brodawki sutkowej,

·         powiększenie węzłów chłonnych w uwidocznionym fragmencie dołu pachowego.

Mammografia jest cenną metodą wykrywania raka piersi (najczęstszego u kobiet nowotworu złośliwego) oraz innych nieprawidłowości. W przypadku raka sutka czułość tej metody jest oceniana na 80-95%.
Badanie to jest zalecane jako profilaktyczne już po 40 roku życia. Nie jest wskazane u kobiet w ciąży.
Cennym uzupełnieniem diagnostyki gruczołów piersiowych jest sonomammografia czyli ultrasonografia sutka - metoda całkowicie nieszkodliwa, wskazana już u młodych kobiet i dziewcząt.

Medycyna nuklearna – gałąź medycyny zajmująca się leczeniem i diagnozowaniem chorób przy użyciu izotopów promieniotwórczych, zajmuje się głównie fizjologią ciała, organów, i chorób. Metody medycyny nuklearnej wykorzystywane są między innymi w onkologii, w leczeniu niektórych typów nowotworów oraz jako zabiegi paliatywne, mające na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych, związanych z występowaniem rozsianego procesu nowotworowego (np. przerzuty do kości). Stosowane są również w celu lokalizacji zmian, niewidocznych przy użyciu innych środków. Medycyna nuklearna stosowana jest również jako narzędzie w diagnostyce i leczeniu chorób, np. endokrynologicznych (głównie chorób tarczycy). Zastosowanie tej techniki umożliwia zróżnicowanie między "zimnymi" i "ciepłymi" guzami.

Metodą obrazowania stosowaną w medycynie nuklearnej jest scyntygrafia. Zaletą tej techniki jest, poza uwidacznianiem struktury, również dodatkowa możliwość badania funkcji czynnościowej danego organu. Dodatkowo ta gałąź medycyny zajmuje się diagnostyką in vitro, czyli oznaczaniem poziomu substancji we krwi metodami radioimmunologicznymi, przy pomocy znaczników izotopowych (np. w celu określenia poziomu niektórych hormonów).

Podstawowym radionuklidem stosowanym w metodach diagnostycznych medycyny nuklearnej jest technet 99mTc.

Terapeutyczne zastosowanie substancji promieniotwórczych dotyczy głównie chorób nowotworowych tarczycy, gdzie od wielu lat stosuje się jeden z syntetycznych izotopów jodu, 131I.

Szczególna uwaga należy się metodom terapii nowotworowej będącym kombinacją chemoterapii i radioimmunoterapii (z zastosowaniem znakowanych monoklonalnych przeciwciał) m.in. w chorobie Hodgkina (Zevalin).