GEOGRAFIA POLITYCZNA
Przedmiotem badań geografii politycznej są wzajemne relacje, wpływ i oddziaływania występujące
pomiędzy przestrzenią geograficzną (środowiskiem naturalnym), a zjawiskami politycznymi.
Podstawą badań jest racjonalizm geograficzny
Determinizm geograficzny – działania polityczne nie mają wpływu na środowisko
Nihilizm geograficzny – środowisku nie ma wpływu na politykę
Tworzenie miast w miejscach sprzyjających
a) Kierunek krajobrazowy – prowadzono badania nad zmianami w środowisku naturalnym,
których sprawcą był człowiek
b) Kierunek ekologiczny – badanie na ile i jakie są możliwości człowieka w dostosowaniu się do
warunków naturalnych, w których żyje/pracuje
c) Kierunek organiczny – badano państwo jako organizm żywy. Etapy rozwoju państwa. Jeśli
jeden narząd nie działa to państwo też. Warunki do rozwoju (zajmowanie coraz większych
przestrzeni).
Geografię polityczną obwiniano za doprowadzenie do II Wojny Światowej
Pierwszym, który nazwał tę dziedzinę wiedzy był Immanuel Kant. Słynni Polacy: Karol Wyrwić,
Józef Wybicki
Geografia polityczna jest nauką interdyscyplinarną. Wykorzystuje wyniki badań historii, ekonomii,
demografii itp. itd.
Geografia polityczna zajmuje się analizą faktów i docieraniem do ich źródeł.
Geografia polityczna nie proponuje żadnych koncepcji, które umożliwiłyby unikanie sytuacji
Negatywnych
PAŃSTWO
Struktura organizacyjna wyposażona w aparaty
Definicje: Otok, Kutrzeba, Jelinek, Łopatek
Najważniejsze atrybuty:
• władza
• ludność
• terytorium
Inne atrybuty:
• przymusowość
• powszechność
• suwerenność
TERYTORIUM PAŃSTWA
Nie ma dwóch państw identycznych pod względem terytorium. Jest to zjawisko przestrzenne.
• Terytorium właściwe z wodami wewnętrznymi lub śródlądowymi
• słup powietrzny nad tym terytorium
• przestrzeń podziemna
• wody terytorialne
• obszar placówek dyplomatycznych
• pokłady statków i samolotów pływających i latających pod banderą danego państwa
Terytorium, a klimat:
EKUMENA – stale zamieszkiwane przez ludność i zagospodarowywane
ANEKUMENA – obszar niezamieszkały i niezagospodarowany
SUBEKUMENA – obszar okresowo zamieszkiwany, okresowo wykorzystywany gospodarczo
Terytorium, a ludność:
• gęstość zaludnienia
• struktura wieku i płci
• kolor skóry
• kultura
• wielkość przyrostu naturalnego
• poziom życia
• średnia długość życia
• struktura zatrudnienia
• poziom zadowolenia z życia
Migracje – przemieszczanie się ludności
Emigracja – opuszczenie terytorium
Imigracja – przybycie w celu osiedlenia się
Reemigracja – powrót z emigracji
Deportacja – przymusowe wysiedlenie z terytorium państwa w wyniku wojny, traktatów
pokojowych itp.
Repatriacja – powrót z deportacji
OBYWATELSTWO
Stosunek prawny łączący jednostkę z państwem
Nabycie:
• Z mocy prawa:
- OBYWATELSTWO KRWI poprzez urodzenie (gdy rodzice są obywatelami)
- OBYWATELSTWO ZIEMI/TERYTORIUM tam gdzie jest to ujęte w konstytucji
wystarczy urodzić się na terytorium tego państwa
• W wyniku decyzji administracyjnej upoważnionego do tego organu
Polska Ustawa o obywatelstwie:
• obywatelstwo krwi
• adopcja
• poprzez małżeństwo (musi trwać nie krócej niż 3 lata)
• nadanie przez Prezydenta na mocy decyzji administracyjnej:
- co najmniej 5 letni okres legalnego pobytu na terytorium RP
- zdanie egzaminu na znajomość języka polskiego
Żaden urząd nie jest władny odebrać na obywatelstwo – możemy się go jednak sami zrzec.
Podwójne obywatelstwo JEST możliwe:
Obywatel Polski w myśl prawa polskiego nie może być uznawany za obywatela innego państwa,
ale zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego: Art.2 nie zakazuje posiadania
obywatelstwa innego państwa. Nie można jednak zasłonić się obywatelstwem innego kraju przed
odpowiedzialnością karną.
Repatriacje
O status repatrianta mogą ubiegać się dzieci, wnukowie, osoby deportowane z terytorium Polski, a
w chwili obecnej znajdujące się na terenie byłych republik ZSRR.
Należy przedstawić dokumenty wydane przez ówczesne władze Polski, np. książeczkę wojskową,
świadectwo szkolne lub z nauki religii itp. Wymagane jest również potwierdzenie przez dwóch
świadków, że osoba ubiegająca się o status repatrianta jest pochodzenia polskiego.
Jeśli wniosek jest rozpatrzony przez konsula, to po przekroczeniu granicy polskiej automatycznie
staje się obywatelem polskim.
Składając wniosek o uzyskanie statusu repatrianta należy także przedstawić decyzję powiatu
(miasta) o tym, że gwarantowane jest dla rodziny mieszkanie oraz praca (co najmniej dla jednego z
jej członków).
Stając się członkiem UE, Polska została zobligowana do wprowadzenia wiz na granicy wschodniej.
Wymyślono więc Kartę Polaka. Kto ją posiada ma prawo do swobodnego poruszania się pomiędzy
swoim krajem, a Polską. Aby ją uzyskać należy zdać trudny egzamin z różnych dziedzin wiedzy:
historia, sztuka, kultura. Pyta się też o wyznanie.
Art. 15 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Każdy człowiek ma prawo do obywatelstwa
WŁADZA
Punktem wyjścia jest podział na rządzących i rządzonych.
Dawniej kryteria: płci, wieku, posiadanie własności. Kiedyś władza byłą dziedziczna.
Dziś: legitymizacja (w drodze wyborów)
Władza to sytuacja:
• przymusu (kij)
• przemocy – w państwach demokratycznych jest regulowana odpowiednimi zapisami w
prawie i określony jest czas kiedy można jej używać
• nęcenia – (marchewka) kampania wyborcza
wg prof. Kotarbińskiego:
• Jeśli strona przymuszana nie zachowa się zgodnie z oczekiwaniami strony przymuszającej
ZAWSZE czeka ją kara
• Jeśli strona nęcona zachowa się zgodnie z oczekiwaniami strony nęcącej NIE ZAWSZE
otrzyma nagrodę
Władza, a terytorium:
Podział terytorialny – struktury administracyjne.
Podział terytorium państwa na mniejsze jednostki wyposażone w mniejsze lub większe uprawnienia
administracyjne.
Podziałem zajmują się geografia i nauki polityczne.
• podział na mniejsze jednostki (np. w 1975 roku – z 17 województw utworzono 49)
• podział państwa poprzez łączenie mniejszych jednostek w większe
Każda reforma ma podłoże polityczne:
• 1975 rok
- mówiono, że podział będzie sprzyjał rozwojowi poszczególnych regionów (zwłaszcza
Polski wschodniej)
- władza bliżej obywatela
- centralizacja przez decentralizację
• lata 90'te
- scalenie mniejszych w większe
- reaktywacja samorządu terytorialnego na szczeblu powiatów i województw
- utworzenie dużych, silnych województw, które po tym jak Polska wjedzie do UE będą
prowadziły politykę regionalną
Propozycje:
• AWS – UW 8-9-10 województw. AWS jednak woli maks. 12
• SLD – tradycyjnie do 17
• Koncepcja poselska – 25 województw, albo zmniejszyć do 38
• Sejm uchwala ustawę o 15 województwach, ale ostatecznie utworzono ich 16
Kryteria podziału terytorialnego:
• Historyczne
• Racjonalistyczne
- poziom uprzemysłowienia
- stopień nasycenia szlakami komunikacyjnymi (samochodowe, kolejowe, przemysłowe)
- obecność szlaków wodnych (rzeki żeglowne lub nie)
- obecność lotnisk i portów lotniczych
Podział na jednostki zależy od rodzaju państwa.
Działania wyłącznie centralne:
• polityka zagraniczna
• obrona kraju
• szkolnictwo wyższe
KLASYFIKACJE PAŃSTW
Każda klasyfikacja jest umowna i opracowywana na podstawie jakichś kryteriów.
ü WIELKOŚĆ TERYTORIUM:
wg Barbaga:
• duże – większe niż 3 mln km2
• średnie – 100 tys. - 3 mln km2
• małe – poniżej 100 tys. km2
• minipaństwa
wg Otoka:
• wielkie – większe niż 2,5 mln km2
• duże – 350 tys. - 2,5 mln km2
• średnie – 150 tys. - 350 tys. km2
• małe – 30 tys. - 150 tys. km2
• bardzo małe – poniżej 30 tys. km2
ü POŁOŻENIE PAŃŚTWA:
Matematyczne - względem długości i szerokości geograficznej
Geograficzne (ukształtowanie terenu):
• nizinne
• wyżynne
• górskie
• mieszane
Polityczne:
• państwa centralne (wewnętrzne) – wszystkie granice z innymi państwami są granicami
lądowymi
• państwa brzegowe (zewnętrzne peryferyjne) – co najmniej jedna z granic z innym pańśtwem
nie jest granicą lądową
Względem mórz:
• śródlądowe – nie mają dostępu do morza
• litoralne – mają dostęp do morza :
- wyspiarskie
- oceaniczne
- pomostowe – terytorium stanowi pomost położony między akwenami morskimi
- śródziemnomorskie
ü ORGANIZACJA PAŃSTWA:
Forma rządów:
• republiki
• monarchie
ü USTRÓJ TERYTORIALNY:
• federacyjne (złożone)
• unitarne (proste)
ü KSZTAŁT TERYTORIUM:
• wydłużony – problemy między regionami, najdłuższe granice
• zbliżone do kręgu lub kwadratu (zwarte terytorium)
• terytorium zwarte z odnogami (nierówna linia graniczna)
• państwa rozerwane (kilka wysp)
Współczynnik obronności granic – ile km powierzchni terytorium państwa przypada na 1 km
długości granicy. Im wyższe współczynnik tym lepsza obrona.
Chile – 12
Polska – 90
ü KRYTERIA EKONOMICZNE:
Otok:
• kapitalistyczne
• socjalistyczne
• państwa 3 świata
Dwustopniowa:
• rozwinięte
• rozwijające się
Trójstopniowa:
• wysokorozwinięte
• słabo rozwinięte
Wskaźniki niemierzalne:
• poziom zadowolenia z życia w danym państwie
• lata 70'te – dystans rozwojowy (kryterium zbiorowe):
- PKB/ mieszkańca
- poziom analfabetyzmu (zapomniano o wtórnym analfabetyzmie)
- ilość protein i białka spożywana w kraju / jednego mieszkańca
- ilość żywych urodzeń / 1000 (śmiertelność noworodków)
Było to niepełne i wzbudzało wiele kontrowersji i o tych badaniach zapomniano.
• pomiary jakości życia na podstawie określenia zadowolenia z życia
ü STOLICA PAŃSTWA
Nie ma jednoznacznej definicji stolicy.
Stolica to państwo z odpowiednimi funkcjami:
• odzwierciedla siłę, zamożność i sprawną organizację działania organizacji państwowych
• spaja państwo
• centralny ośrodek kultury państwa
• centralny punkt turystyki zabytkowej w państwie
• siedziba placówek dyplomatycznych i organizacji międzynarodowych
• siedziba międzynarodowych organizacji finansowych
• siedziba najwyższych władz w państwie
Deglomeracja:
• czynna – przenoszenie zakładów przemysłowych poza granice miasta
• bierna – powstrzymywanie powstawania nowych miejsc pracy (z wyjątkiem handlu i usług)
na mocy decyzji administracyjnych; można także odmawiać stałego zameldowania
Typologia stolic:
• stałe – historyczne (np. Paryż, Londyn)
• ustanowione – na mocy decyzji administracyjnej (np. w Australii)
• podzielone – dwa miasta dzielą funkcje i siedziby organów władz w państwie (np. w
Holandii, RPA)
TERRORYZM
terror – straszna wieść, strach, trwoga, straszne słowo
terroryzować – przestraszyć, wzniecić niepokój, obawę
Terror – gwałt i przemoc silniejszych organów państwa wobec słabszych obywateli
Terroryzm – gwałt i przemoc słabszych obywateli wobec silniejszych organów państwa
wg Ligi Narodów (1937r.):
Terroryzm to wszystkie działania przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest
wytworzenie stanu strachu w umysłach, ludzi, grup osób lub społeczności
Schmidt:
Terroryzm jest to akt terroru, przestępstwo wojenne popełnione w czasach pokoju
Komisja Europejska:
Działaniami terrorystycznymi są wszelkie celowe akty popełnione przez pojedyncze osoby lub
organizacje przeciw jednostkom ludzkim, państwom i ich instytucjom lub ludności w celu
zastraszenia oraz poważnego osłabienia lub zniszczenia struktury politycznej, gospodarczej lub
społecznej kraju
Najczęściej w definicjach pojawiają się:
• przemoc i siła – 80% definicji
• polityczna walka – 65% definicji
• psychologiczne skutki – 42% definicji
• podział na ofiary i oprawców – ponad 30% definicji
• nienormalność zachowań – ponad 30% definicji
Podział terrorystów:
• psychomaniacy – osoby chore psychicznie
• fanatycy – nikt i nic nie jest w stanie ich zmusić do zmiany decyzji podjętej raz
• idealiści – wierzący szczerze w to co robią w przekonaniu, że to co robią uszczęśliwia
ludzkość
• żołnierze – wykonają każdy najbardziej absurdalny i zbrodniczy rozkaz
• łajdacy – kochają pieniądze i zrobią wszystko aby je zdobyć
Dlaczego tyle definicji terroryzmu? :
• zjawisko dynamiczne
• związane z polityką, społeczeństwem, gospodarką krajów
• mass media – źródło rozgłosu
• liczne rodzaje broni
• trudno odróżnić bojownika o wolność od terrorysty
do początku lat 70'tych – grupy terrorystyczne to młodzi ludzie z „dobrych domów”, walka o idee,
przywódcy to często nauczyciele akademiccy, najczęściej studenci kierunków społecznych
lata 70'te – młodzi ludzie z nizin społecznych, ubodzy, bez perspektyw, walka o zmianę złego
statusu społecznego na lepsze życie
Regiony o największym natężeniu występowania grup terrorystycznych:
Na początku - ponad 40% na bliskim wschodzie, w Europie skrajnie rzadko.
Wiele nurtów terroryzmu:
• anarchistyczno – lewacki
czerwone brygady (Włochy)
niemieckie brygady armii czerwonej
• ruch separatystyczno – narodowy
IRA, ETA
• lewacko – ekstremistyczny
grupy partyzanckie w Ameryce Łacińskiej
japońska armia czerwona
• narodowo – wyzwoleńczy
ludowy front wyzwolenia Palestyny
czarny wrzesień
• neofaszystowski
włoski ruch „Nowy Ład”
• nacjonalistyczny
grecka ludowa walka rewolucyjna
skinheadzi
• ekoterrorystyczny
brytyjski front wyzwolenia zwierząt
• prawicowo – totalitarystyczny
szwadrony śmierci
• religijno – nacjonalistyczny
Hezbollah
Hamas
• cyberterroryzm
• bioterroryzm
Geneza terroryzmu:
• najpierw jednostka kontra jednostka
• pierwsze struktury już po narodzinach Chrystusa – Sykariusze (od łac. sztyletu) działali w
pojedynkę, w tłumie, w miejscach zgromadzeń, a ofiarami były przypadkowe osoby
• ...
vesper_fischer