Klasycznym przykładem konfliktu zbrojnego.doc

Przykładem konfliktu zbrojnego, charakteryzującego się licznymi naruszeniami praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego, jest trwający właściwie do dziś konflikt pomiędzy Federacją Rosyjską a Republiką Czeczenii. Jest położona na północnym Kaukazie, graniczy z rosyjskimi Dagestanem na wschodzie, Inguszetią na zachodzie i Krajem Stawropolskim na północy oraz z Gruzją na południu. Zasadniczym źródłem tego zbrojnego zatargu stały się dążenia separatystyczne narodu, który został siłą wcielony w obręb byłego (rosyjsko/sowieckiego) imperium półtora wieku wcześniej. Zaistniały konflikt rosyjsko-czeczeński, traktowany przez Czeczenów jako wojna narodowowyzwoleńcza, a przez Moskwę określany mianem „operacji antyterrorystycznej”, od samego swego początku rodził szereg pytań o jego charakter, również w rozumieniu prawa międzynarodowego.

Czeczenia znalazła się pod panowaniem rosyjskim w 1858 roku w wyniku trwającego kilkadziesiąt lat podboju Kaukazu, ale Czeczeńcy, muzułmanie mówiący charakterystycznym językiem, nigdy nie pogodzili się z panowaniem rosyjskim, wielokrotnie próbując uzyskać niezależność, m.in. tworząc w maju 1918 roku Republikę Północnego Kaukazu, uznaną przez wojujące z Rosją państwa. W 1921 roku przy walnym udziale Józefa Stalina we Władykaukazie utworzono Autonomiczną Radziecką Republikę Górską, z której następnie wyodrębniono kilka autonomicznych regionów, w tym czeczeński w listopadzie 1922 roku. W 1934 roku wszedł on w skład Czeczeno-Inguskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W następstwie powstań w 1940 i 1943 roku Stalin podjął w 1944 roku decyzję o deportacji całej ludności czeczeńskiej (a także innych narodów północnego Kaukazu) do obozów w Kazachstanie i na Syberii z powodu rzekomej kolaboracji z III Rzeszą; w trakcie tej operacji zginęło do 50% ludności Czeczenii. W 1957 roku Nikita Chruszczow ponownie utworzył Czeczeno-Inguską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką i Czeczeńcy mogli powrócić na swoją ziemię, aczkolwiek musieli ją teraz dzielić z liczną populacją rosyjską.

We wrześniu 1991 roku, po fiasku puczu Janajewa w Moskwie, obalony został komunistyczny rząd Czeczeno-Inguszetii z Dogu Zawgajewem na czele. 27 października 1991 roku w Czeczenii odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie, w których zwyciężył Dżochar Dudajew. Gdy 1 listopada ogłoszono suwerenność Czeczenii prezydent Rosji Borys Jelcyn wprowadził stan wyjątkowy. Do interwencji zbrojnej jednak nie doszło, gdyż sprzeciwiła się jej Rada Najwyższa Rosji. 12 marca 1992 roku Czeczenia przyjęła konstytucję definiującą ją jako niepodległe państwo i jako jedna z dwóch byłych autonomicznych republik ZSRR nie podpisała rosyjskiego układu federacyjnego z 31 marca. Czeczenia nie uzyskała jednak uznania międzynarodowego, a z czasem zaczęła pogrążać się w chaosie gospodarczym i politycznym i przyciągać światek przestępczy, zyskując sobie marną opinię wśród społeczności międzynarodowej.

PIERWSZA WOJNA CZECZEŃSKA

     Od początku 1994 roku Rosja ponownie zainteresowała się Czeczenią, wspierając opozycję wobec Dudajewa. W listopadzie 1994 roku opozycja przypuściła nieudany szturm na stolicę Czeczenii Grozny, w której jak się okazało aktywnie uczestniczyły wojska rosyjskie. 11 grudnia 1994 roku Jelcyn wydał rozkaz ataku na Czeczenię; tym samym rozpoczęła się pierwsza wojna czeczeńska, w której zginęło około 100 tysięcy osób, a prestiż Rosji na arenie międzynarodowej doznał poważnego uszczerbku w związku z doniesieniami o masowym łamaniu praw człowieka w Czeczenii oraz upokarzającą dla niedawnego supermocarstwa niezdolnością do podporządkowania sobie jednego z własnych regionów.
     W czerwcu 1995 roku doszło do spektakularnej akcji oddziału czeczeńskiego pod dowództwem Szamila Basajewa, który zajął szpital w Budionnowsku w okręgu stawropolskim biorąc około 1800 zakładników; w wyniku nieudanej akcji rosyjskich służb specjalnych zginęło blisko 150 osób, a premier Wiktor Czernomyrdin musiał zgodzić się na zawieszenie broni i podjęcie rozmów pokojowych; walki jednak trwały dalej. W grudniu Moskwa zorganizowała wybory, w których zwyciężył Dogu Zawgajew; był to jednak akt bez większego znaczenia, jako że opór Czeczenów nie ustawał, czego przykładem był szturm oddziału Salmana Radujewa na Kizlar w Dagestanie, gdzie wzięto za zakładników około 1500 osób, oraz oblężenie w Pierwomajskoje w styczniu 1996 roku. W kwietniu Dudajew zginął w rosyjskim ataku rakietowym; funkcję prezydenta objął Zelimchan Jandarbijew, dotychczasowy wiceprezydent.
     6 sierpnia 1996 roku Czeczeńcy przypuścili udany atak na stolicę Grozny, po czym 22 sierpnia rosyjski generał Aleksander Lebiedź i szef sztabu rebeliantów Asłan Maschadow podpisali porozumienie rozejmowe, a następnie 31 sierpnia porozumienie o zakończeniu wojny w Chasawjurcie, przewidujące zawarcie porozumienia układającego stosunki między Rosją a Czeczenią do końca 2001 roku. Wojska rosyjskie wycofały się z Czeczenii do grudnia, po czym 27 stycznia 1997 roku odbyły się wybory prezydenckie, w których zwyciężył Maschadow. 12 maja 1997 roku Maschadow i Jelcyn podpisali na Kremlu traktat pokoju i wzajemnych stosunków między Federacją Rosyjską a Czeczenią, stanowiący de facto uznanie państwowości Czeczenii przez Moskwę.

     DRUGA WOJNA CZECZEŃSKA

     Władzę Maschadowa w Czeczenii podważała działalność licznych, całkowicie niezależnych grup zbrojnych, dokonujących porwań dla okupu i zamachów terrorystycznych na przyległych terytoriach rosyjskich. W obliczu bezprawia, którego szczytowym punktem było porwanie w maju 1998 roku wysłannika Jelcyna Walentyna Własowa, Maschadow wprowadził w czerwcu 1998 roku stan wyjątkowy, co jednak nie przyniosło poprawy sytuacji. W marcu 1999 roku w Groznym porwano czołowego przedstawiciela Rosji w Czeczenii, generała Giennadija Szpiguna, którego w przeciwieństwie do Własowa później zamordowano. 2 sierpnia 1999 roku rosnący stopniowo w siłę fundamentaliści islamscy dokonali ataku na Dagestan z myślą o ustanowieniu państwa islamskiego; zostali wówczas wyparci przez wojska rosyjskie, ale 5 września jeszcze raz zaatakowali Dagestan znacznie większymi siłami. 9 i 13 września doszło do zamachów terrorystycznych na bloki mieszkalne w Moskwie, w których zginęło ponad 200 osób. Premier Władimir Putin i prezydent Jelcyn odpowiedzialność za te zamachy przypisali czeczeńskim terrorystom i podjęli decyzję o ponownej interwencji zbrojnej.
     Druga kampania w Czeczenii rozpoczęła się 1 października 1999 roku. Armia rosyjska była do niej znaczenie lepiej przygotowana niż w 1994 roku i korzystała z dużego poparcia społeczeństwa, domagającego się rozprawy z terrorystami. 6 lutego 2000 roku Rosjanie ogłosili o zdobyciu Groznego, wojna w Czeczenii przeszła w fazę partyzancką.

     SYTUACJA PO 2000 ROKU

     W kolejnych latach Rosja starała się nadać legitymizację mianowanej w czerwcu 2000 roku administracji Achmada Kadyrowa, odmawiając jednocześnie negocjacji z separatystami. 23 marca 2003 roku zorganizowano referendum, w którym według oficjalnych danych ponad 95% wyborców poparło konstytucję, określającą Czeczenię jako integralną część Federacji Rosyjskiej. 5 października 2003 roku Kadyrow zwyciężył w wyborach prezydenckich, zdobywając ponad 80% głosów. Separatyści tymczasem obierali za cel symbole władz prorosyjskich, bombardując m.in. siedzibę promoskiewskiej administracji w Groznym w grudniu 2002 roku, kiedy zginęły 83 osoby oraz kompleks rządowy w Znamienskoje w maju 2003 roku, kiedy zginęło 60 osób. W zamachu podczas obchodów Dnia Zwycięstwa w Groznym 9 maja 2004 zginął sam Achmad Kadyrow.
     W tym okresie doszło również do wielu przeprowadzonych przez Czeczenów zamachów terrorystycznych na terytorium Rosji, z których najgłośniejsze to zajęcie moskiewskiego Teatru na Dubrowce 23 października 2002 roku oraz szkoły w Biesłanie w Osetii Północnej 1 września 2004 roku; oba kryzysy zakończyły się interwencjami sił specjalnych – w pierwszej z nich zginęło 129 zakładników, w drugiej 333 osoby, w większości dzieci. Rosji udało się natomiast zlikwidować w ostatnich latach najbardziej znanych przywódców czeczeńskich: Zelimchana Jandarbijewa w Katarze w lutym 2004 roku, prezydenta Maschadowa w marcu 2005 roku i jego następcę Abdul-Chalima Sadulajewa w czerwcu 2006 roku oraz 10 lipca 2006 roku osławionego i najbardziej poszukiwanego dowódcę polowego Szamila Basajewa, obwinianego m.in. za zamach na szkołę w Biesłanie.
     W sierpniu 2004 roku wybory prezydenckie w Czeczenii wygrał Alu Ałchanow. 27 listopada 2005 roku odbyły się w Czeczenii wybory parlamentarne, w których 33 z 58 mandatów przypadło popieranej przez Kreml partii Jedna Rosja. W marcu 2006 roku szefem rządu Czeczenii został Ramzan Kadyrow, syn byłego prezydenta Achmada. Po zdymisjonowaniu Ałchanowa przez Kreml w lutym 2007 roku prezydenturę objął młody Kadyrow. Jego rządy cechują się bezwzględnością (jednostki paramilitarne są oskarżane o porwania, tortury i zabójstwa), ale też znaczną skutecznością. Dowodem stabilizacji sytuacji w Czeczenii są przeobrażenia dokonujące się w stolicy Groznym, dawniej uznawanym za jedno z najbardziej zrujnowanych miast świata, dziś odbudowanym i w większości zaopatrywanym w wodę, gaz i elektryczność oraz z działającymi szpitalami. Wiosną 2007 roku uruchomiono połączenie lotnicze między Groznym a Moskwą, a w listopadzie 2009 roku z Groznego odleciał pierwszy samolot na trasie międzynarodowej, zabierając około 200 pielgrzymów do Arabii Saudyjskiej. Istnieją nawet plany otworzenia Czeczenii dla obcokrajowców i stworzenia infrastruktury turystycznej. 16 kwietnia 2009 roku Rosja zdecydowała się ogłosić zakończenie „operacji antyterrorystycznej” trwającej w Czeczenii nieprzerwanie od 1999 roku.
     W Czeczenii ciągle trwają jednak sporadyczne starcia zbrojne, co zmusza Rosję do utrzymywania około 60 tysięcy żołnierzy w republice, podczas gdy liczebność rebeliantów szacowana była w 2005 roku na około 5 tysięcy; w sierpniu 2006 roku Kadyrow (wówczas premier) stwierdził nawet, że w Czeczenii walczy jedynie około 60 bojowników plus 20-30 najemników z zagranicy. Charakterystyczne w ostatnich latach było rozszerzanie się obszaru konfliktu na sąsiadujące z Czeczenią terytoria, co obrazowało zmianę natury konfliktu: czeczeński separatyzm ustąpił pola ideologii islamskiego fundamentalizmu, pod którą podpisuje się obecnie większość rebeliantów na obszarze Północnego Kaukazu, dążąc do założenia tam islamskiego emiratu. Pierwszym przykładem zmasowanego ataku poza Czeczenią był najazd na stolicę Kabardyno-Bałkarii, Nalczik w październiku 2005 roku, w którym zginęło około 100 osób. W kolejnych latach przemoc nasiliła się w Inguszetii i Dagestanie. Szerokim echem odbiły się zwłaszcza dwa samobójcze zamachy w Nazranie: 22 czerwca 2009 roku na konwój prezydenta Inguszetii Junusa-Beka Jewkurowa, którego ciężko raniono oraz 17 sierpnia 2009 roku na kwaterę policji, kiedy śmierć poniosło co najmniej 20 osób. Terroryści z Północnego Kaukazu przyjęli ponadto odpowiedzialność za zamach w moskiewskim metrze 29 marca 2010 roku, w którym zginęło co najmniej 39 osób; na nich padły też podejrzenia po tym jak w samobójczym zamachu 9 września 2010 roku na głównym bazarze we Władykałkazie, stolicy Osetii Północnej, zginęło co najmniej 18 osób, a ponad 200 zostało rannych. Nową inicjatywą mającą służyć stabilizacji niespokojnego południa Rosji było ogłoszone 19 stycznia 2010 roku przez prezydenta Dmitrija Miedwiediewa utworzenie Federalnego Okręgu Północnego Kaukazu, zawierającego 7 najbardziej narażonych na przemoc regionów, w tym Czeczenię, Dagestan i Inguszetię, wcześniej znajdujących się w dużo większym Południowym Okręgu Administracyjnym; na jego czele stanął Aleksander Chłoponin.
     Czeczenia przez wiele lat znana była jako jedno z najniebezpieczniejszych miejsc dla obcokrajowców: organizacja Human Rights Watch podawała w 2003 roku, że znikały tam średnio 2 osoby dziennie, co było najwyższym wskaźnikiem na świecie; za około 2/3 porwań odpowiadali rebelianci. Jednym z najbardziej znanych było uprowadzenie Holendra Arjana Erkela w 2002 roku; zwolniono go dopiero po 20 miesiącach. W późniejszych latach światowe oburzenie wywołały uprowadzenia i zabójstwa znanych działaczy humanitarnych niosących pomoc w Czeczenii: 15 lipca 2009 roku w Inguszetii znaleziono ciało porwanej w Groznym Natalii Estemirowej, pracującej dla organizacji praw człowieka Memoriał; 11 sierpnia 2009 roku w Groznym znaleziono ciało Zaremy Sadulajewej, szefowej rosyjskiej organizacji Ratujmy Pokolenie, oraz jej męża.
     Kolejnym poważnym problemem są uchodźcy z Czeczenii – w 2004 roku w obozach na terenie Rosji znajdowało się ich około 200 tysięcy. Większość z uchodźców rezydowała w w Inguszetii, ale Rosja zaczęła tamtejsze obozy zamykać, chcąc zmusić uchodźców do powrotu do Czeczenii.
 

Podsumowując jedyną możliwością pokojowego rozwiązania wydaje się być uznanie niepodległości niewielkiej republiki. Wątpliwe jest ażeby Kreml dał na to swoją aprobatę. Dalej zapewne będzie walczyć z terrorystami. Jednakże wcześniej czy później Rosja będzie musiała wybrać między swoją nową demokracją, a imperializmem w swoim stylu. Jeśli wybierze wątpliwą jak dla mnie, ale demokrację i uznanie niepodległości Czeczeni, jest szansa na koniec wojny. Jeżeli zaś postawi na tradycyjną dla Rosji od zawsze politykę umacniania mocarstwowości, wojna nie ma szans na zakończenie. Decyzja zależy od najwyższych przedstawicieli wszechwładzy w rosyjskim państwie, oraz od poparcia obywateli Rosji, a jak wiadomo to co Kreml ustanowi jest jedyną, słuszną i powszechnie obowiązującą prawdą w państwie Rosyjskim.