Drożny otwór owalny, migrena i inne bóle głowy.pdf

ISSN 1734–5251

Występowanie i rola drożnego otworu

owalnego u pacjentów z migreną,

klasterowym bólem głowy

i migrenowym zawałem mózgu

Izabela Domitrz, Hubert Kwieciński

Katedra i Klinika Neurologii Akademii Medycznej w Warszawie

STRESZCZENIE

Otwór owalny w przegrodzie międzyprzedsionkowej serca powstaje

w okresie życia płodowego i po urodzeniu u większości ludzi się za-

myka. Wskutek nieprawidłowego lub zahamowanego rozwoju może

pozostać ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej typu drożne-

go otworu owalnego (PFO, patent foramen ovale ). U zdrowych osób

odsetek PFO szacuje się na około 26%. W niektórych schorzeniach

neurologicznych stwierdzano znacznie wyższą częstość PFO. Należy

do nich przede wszystkim migrena z aurą oraz udar niedokrwienny

mózgu u osób młodych, bez znanych czynników ryzyka, a także kla-

sterowy ból głowy, przemijająca całkowita niepamięć (TGA, transient

global amnesia ), arteriopatia z podkorowymi zawałami i leukoence-

falopatią dziedzicząca się autosomalnie dominująco (CADASIL, ce-

rebral autosomal dominant arteriopathy with subcortical infarcts and

leucoencephalopathy ) oraz zespół obturacyjnego bezdechu śródsen-

nego (OSAS, obstructive sleep apnea syndrome ).

Migrena jest bardzo częstą chorobą układu nerwowego i mimo że

jest znana od kilku tysięcy lat, patogeneza napadu migreny pozostaje

nie do końca wyjaśniona. Istnieje wiele hipotez, które próbowano po-

łączyć w jedną teorię, zakładającą udział neurotransmiterów, naczyń

mózgowych oraz nerwu trójdzielnego. Najszerzej akceptowaną jest

teoria naczyniowa patogenezy napadu migreny. Inne ewentualne czyn-

niki (np. genetyczne) nie wykluczają tej teorii, a mogą ją uzupełniać

lub z nią współistnieć. Uzyskane wyniki częstszego występowania

PFO u pacjentów z migreną z aurą mogą sugerować zatorowe tło po-

wstania napadu migreny z aurą, a głównie aury migrenowej. Zator

paradoksalny przedostający się w sprzyjających warunkach, takich

jak wykonywanie próby Valsalvy, przez PFO do naczyń mózgowych

może powodować przemijające ogniskowe objawy neurologiczne. Za-

tor paradoksalny może także spowodować odruchowy skurcz naczy-

nia i przejściowe niedokrwienie oraz w tym samym mechanizmie —

korową depresję aktywności neuronalnej. Częstsze współistnienie PFO

z występowaniem napadów migreny z aurą może się także wiązać ze

wspólną nieprawidłową budową śródbłonka naczyniowego i endo-

kardium, a także z podobnym podłożem genetycznym.

Słowa kluczowe: migrena, klasterowy ból głowy, drożny otwór

owalny, przezczaszkowe badanie Dopplera, udar niedokrwienny,

zator paradoksalny

Charakterystyka drożnego otworu owalnego

Otwór owalny w przegrodzie międzyprzedsion-

kowej serca (ryc. 1) powstaje w okresie życia pło-

dowego i po urodzeniu zamyka się u większości

ludzi. Dzięki temu połączeniu międzyprzedsion-

kowemu, w sytuacji, gdy płuca są narządem nie-

czynnym, możliwy jest przepływ krwi utlenowa-

nej z prawego do lewego przedsionka, a następnie

na obwód. W życiu płodowym utlenowana krew

pępowinowa przez żyłę główną dolną przechodzi

do prawego przedsionka i poprzez otwór owalny

dostaje się do ustrojowego krążenia tętniczego. Po

urodzeniu powietrze dostające się do płuc oraz ciś-

nienie powstające w lewym przedsionku (przewyż-

szające o około 4 mm Hg ciśnienie w prawym

przedsionku) powodują zamknięcie się otworu

Adres do korespondencji: dr med. Izabela Domitrz

Klinika Neurologii Akademii Medycznej w Warszawie, SP CSK

ul. Banacha 1a, 02–097 Warszawa

tel.: 0 22 599 28 57

faks: 0 22 599 18 57

e-mail: domitrz@amwaw.edu.pl

Polski Przegląd Neurologiczny 2006, tom 2, 2, 87–95

Wydanie polskie: Via Medica

www.ppn.viamedica.pl

Polski Przegląd Neurologiczny, 2006, tom 2, nr 2

Rycina 1. Drożny otwór owalny. Rysunek własny

u 29%, a większy (0,6–1,0 cm) u 6% badanych

[1]. W grupie kontrolnej zdrowych osób częstość

PFO waha się, według różnych autorów, od 8 do

26% i wynosi odpowiednio: 8% [3], 10% [4], 15%

[5], 20% [6], 26% [1] oraz maleje wraz z wiekiem,

co może się wiązać ze stopniowym zamykaniem

się PFO w czasie procesu starzenia. Uważa się,

że u osób przed 55. rokiem życia występowanie

PFO nie zależy od wieku [7]. W wieku starszym

PFO stwierdza się rzadziej. Fisher i wsp. [8] zba-

dali populację osób w wieku średnio 60 lat

i stwierdzili, że częstość PFO wynosi 11,2%.

Arquizan i wsp. [9] stwierdzili natomiast rodzin-

ne występowanie drożnego otworu owalnego.

Częstość PFO nie zależy od płci [7]. U pacjen-

tów z kryptogennym udarem niedokrwiennym

mózgu częstość PFO wynosi: u chorych poniżej

55. roku życia — 46%, powyżej 55. roku życia —

21% [2], u osób do 65. roku życia — 40% [10].

Metodami diagnostycznymi do wykrywania PFO

są kontrastowa przezprzełykowa echokardiogra-

fia (cTEE, contrast transesophageal echocardio-

graphy ) oraz kontrastowa przezczaszkowa ultra-

sonografia doplerowska (cTCD, contrast transcra-

nial Doppler ) [6, 11–17].

owalnego. Zastawka otworu owalnego zarasta

w dwóch pierwszych latach życia [1]. Wskutek

nieprawidłowego rozwoju lub zahamowania roz-

woju drugiej przegrody międzyprzedsionkowej

w życiu płodowym powstają różnego typu trwałe

połączenia między przedsionkami, zwane ubyt-

kami przegrody międzyprzedsionkowej typu dru-

giego ( ostium secundum ), obejmującymi górną

część przegrody. Do tego typu zaburzeń w prze-

grodzie międzyprzedsionkowej zalicza się PFO,

położony w miejscu niezarośniętego płodowego

otworu owalnego.

Część zdrowych osób w miejscu płodowego

otworu owalnego posiada nieczynny otwór nazwa-

ny przetrwałym otworem owalnym, otoczony rąb-

kiem tkanki łącznej przegrody tworzącej rodzaj

zastawki. W sytuacji wzrostu ciśnienia w prawym

przedsionku (kilka mm Hg), przewyższającego ciś-

nienie w lewym przedsionku (kaszel, kichanie,

defekacja, poród, czyli wykonywanie fizjologicz-

nej próby Valsavy [VM, Valsalva manoeuvre ]),

może dojść do otwarcia się takiej zastawki i udroż-

nienia otworu owalnego. W niektórych sytuacjach

patologicznych, gdy następuje stałe zwiększenie

ciśnienia w prawym przedsionku (przy przewle-

kłym nadciśnieniu płucnym), dochodzi do utrwa-

lonego przecieku z prawa na lewo.

Częstość PFO w populacji osób zdrowych była

przedmiotem wielu badań i oceniano ją zarów-

no u osób żyjących, jak i w badaniach autopsyj-

nych. W badaniach pośmiertnych częstość PFO

oszacowano na średnio 26% (17–35%) [2]. Nie-

wielki (0,2–0,5 cm) otwór owalny stwierdzono

Migrena a drożny otwór owalny

W niektórych pracach sugeruje się związek mię-

dzy obecnością PFO a występowaniem napadu mi-

greny z aurą [18–21]. Stwierdzano PFO u 40%

wszystkich pacjentów z migreną, u 54% pacjentów

chorujących na migrenę z aurą oraz u 46% osób z na-

padami migreny wyłącznie z aurą w porównaniu

z 25% pacjentów z migreną bez aury i u 25% osób

z grupy kontrolnej [22]. Del Sette i wsp. [18] u 41%

pacjentów z migreną z aurą wykazali obecność prze-

cieku sercowego z prawa na lewo w porównaniu

z 16% osób z grupy kontrolnej i 35% pacjentów

z udarem niedokrwiennym. Anzola i wsp. [19]

u 48% pacjentów z migreną z aurą stwierdzili PFO

w porównaniu z 23% pacjentów z migreną bez aury

i 20% osób zdrowych z grupy kontrolnej. Z opraco-

wania Sztajzela i wsp. [20, 21] wynika natomiast,

że 36% pacjentów z zawałem mózgu i PFO (u 52%

z nich PFO uznano za przyczynę udaru niedo-

krwiennego mózgu) miało napady migreny z aurą

w porównaniu z 13% pacjentów z zawałem mózgu

bez PFO. Wysunięto hipotezę, że występowanie

napadu migreny z aurą jest spowodowane zatorem

paradoksalnym [20–23]. W mechanizmie zatorowo-

ści paradoksalnej może dochodzić do przemijające-

go niedokrwienia mózgu i powstawania ognisko-

wych objawów neurologicznych, jakimi są objawy

www.ppn.viamedica.pl

Izabela Domitrz, Hubert Kwieciński, Drożny otwór owalny u pacjentów z migreną

aury migrenowej [23–25]. Z kolei częstsze odmien-

ności anatomiczne w postaci drożnego otworu owal-

nego u chorych na migrenę z aurą mogą sugerować,

że czynniki genetyczne mogą mieć znaczenie w etio-

logii migreny. Potwierdzeniem tej hipotezy może być

stwierdzenie PFO u wszystkich chorych z rozpozna-

nym zespołem CADASIL, potwierdzonym genetycz-

nie [26], w którego fenotypie występuje migrena,

głównie z aurą i aurą przedłużoną, często jako ob-

jaw początkowy poprzedzający inne objawy tego

zespołu.

bieństwo wystąpienia zawału mózgu [35]. Hoffman

i wsp. [35] uważają, że jeżeli PFO ma wielkość 2 mm

lub więcej u danego chorego, to chory ten jest obar-

czony zwiększonym ryzykiem zachorowania na

zawał mózgu.

Obecność PFO bywa związana z tętniakiem

w przegrodzie międzyprzedsionkowej (ASA, atrial

septal aneurysm ) i wtedy ryzyko zawału mózgu

u osób przed 55. rokiem życia jest znaczące [7, 37].

Rozważa się, czy współistnienie PFO i ASA może

być zwiększonym czynnikiem ryzyka zawału móz-

gu. Niektórzy autorzy uważają, że współistnienie

to nie jest czynnikiem ryzyka dla ponownego, na-

wrotowego zawału [38]. Natomiast Anzola i wsp.

[39], na podstawie swoich badań, uważają, że sama

obecność PFO stwierdzanego w badaniu cTCD jest

już czynnikiem ryzyka nawrotów zawału mózgu

[39, 40]. Mas i wsp. [40] uważają natomiast, że ry-

zyko nawrotów zawału mózgu wzrasta dopiero

wtedy, gdy PFO współistnieje z ASA. Bogoussla-

vsky i wsp. [41] twierdzą, że ubytek w przegrodzie

międzyprzedsionkowej, współistnienie migreny

i obecne inne czynniki ryzyka zawału mózgu sprzy-

jają nawrotowym udarom niedokrwiennym. Uby-

tek w przegrodzie międzyprzedsionkowej może być

związany z pewną nadwrażliwością przedsionków

i występowaniem napadowych zaburzeń rytmu

serca, które z kolei są udowodnioną przyczyną kar-

diogennego zawału mózgu. Wydaje się więc, że to

nie izolowane istnienie otworu w przegrodzie mię-

dzyprzedsionkowej, a współistniejące z nim zabu-

rzenia rytmu serca są przyczyną zawału mózgu [42].

Należy się zastanowić, jaki jest możliwy mecha-

nizm udaru niedokrwiennego mózgu przy PFO.

Horton i wsp. [43] rozważają możliwe mechanizmy

zawału mózgu przy PFO. Najistotniejszym wydaje

się zatorowość paradoksalna — przedostawanie się

materiału zatorowego w postaci zatoru ze zmian

zakrzepowych naczyń kończyn dolnych czy mied-

nicy mniejszej, zatoru tłuszczowego lub powietrz-

nego. W kanale otworu owalnego, w związku z za-

stojem krwi w tym miejscu, może dochodzić do

tworzenia się skrzepliny, która, przedostając się

do krążenia mózgowego, może być kolejną przy-

czyną zawału mózgu. Innym mechanizmem po-

wstania zawału mózgu przy PFO są napadowe

zaburzenia rytmu wyzwalane nieprawidłową bu-

dową przegrody międzyprzedsionkowej, która pre-

dysponuje także do powstania ASA — jest to ko-

lejne możliwe miejsce powstawania materiału

zatorowego, który przy obecności PFO może do-

stać się do krążenia mózgowego i być przyczyną

udaru niedokrwiennego.

Inne samoistne bóle głowy a drożny otwór owalny

Wśród innych samoistnych bólów głowy stwier-

dzono częstszy PFO także (i jak na razie w świetle

aktualnych danych z literatury — jedynie) u pa-

cjentów z klasterowym bólem głowy. Finocchi

i wsp. [27] w badaniu cTCD wykazali obecność

przecieku z prawa na lewo u 42,5% pacjentów

z klasterowym bólem głowy w porównaniu z 17,5%

osób z grupy kontrolnej. Natomiast Della Volta

i wsp. [28] stwierdzili obecność PFO u 36,8% pa-

cjentów z klasterowym bólem głowy w porówna-

niu z 61,9% chorych z migreną z aurą i 16,2% pa-

cjentów z migreną bez aury. Sugeruje się [27]

wspólne genetyczne uwarunkowanie obecności

PFO i klasterowego bólu głowy. Innym schorze-

niem, które współistnieje z klasterowym bólem

głowy [29], a w którym stwierdzano wyższą niż

w populacji ogólnej częstość PFO, jest zespół ob-

turacyjnego bezdechu śródsennego [30]. W tych

przypadkach jest możliwe, że hipoksemia to czyn-

nik wyzwalający napady klasterowego bólu gło-

wy, a obecność PFO może być związana z obni-

żeniem stężenia tlenu we krwi tętniczej [29].

Częstszy PFO w grupie pacjentów z klasterowym

bólem głowy może być argumentem przeciwko hi-

potezie zatorowości paradoksalnej jako możliwe-

go mechanizmu patogenezy migreny z aurą [28].

Drożny otwór owalny a zawał mózgu

W piśmiennictwie spotyka się opinie, że PFO

może być przyczyną wystąpienia zawału mózgu,

szczególnie u pacjentów poniżej 55. roku życia,

u których nie znajduje się innych czynników ryzy-

ka udaru niedokrwiennego mózgu [7, 14, 31, 32].

Chociaż według Ferro i wsp. [33] ryzyko zachoro-

wania na udar niedokrwienny mózgu u osób z PFO

jest niewielkie, to inni nie potwierdzają tej hipotezy

[34]. Sugeruje się związek między wielkością PFO

a zatorem paradoksalnym jako przyczynę kryptogen-

nego zawału mózgu u osób młodych [35, 36]. Im

większy PFO [36], tym większe jest prawdopodo-

www.ppn.viamedica.pl

Polski Przegląd Neurologiczny, 2006, tom 2, nr 2

Przemijająca całkowita niepamięć

a drożny otwór owalny

Częstsze występowanie PFO stwierdzono także

w napadach TGA aż u 55% chorych w porówna-

niu z grupą kontrolną, w której stwierdzono PFO

jedynie w 27% [44]. Autorzy sugerują, że za obja-

wy TGA odpowiada przemijające niedokrwienie

okolicy skroniowo-podstawnej mózgu spowodowa-

ne zatorem paradoksalnym. Potwierdzeniem tej

hipotezy może być częstsza TGA w warunkach

próby Valsavy [44]. Stwierdzenie u pacjentów

z TGA, zawałem mózgu, migreną z aurą lub z kla-

sterowym bólem głowy czy OSAS znacznie częst-

szego PFO może być argumentem za podobną etio-

logią, związaną jednak z powstaniem zatoru para-

doksalnego w wymienionych chorobach.

czyn niż choroby naczyniowe mózgu. Carolei i wsp.

[50] uznali nawet migrenę za istotny czynnik ryzy-

ka zawału mózgu u kobiet przed 35. rokiem życia.

Ryzyko to wzrasta, gdy dodatkowym czynnikiem

jest palenie tytoniu [51]. Kolejnym czynnikiem ry-

zyka udaru mózgu u kobiet poniżej 45. roku życia

chorujących na migrenę, zarówno z aurą, jak i bez

aury, jest także przyjmowanie doustnych środków

antykoncepcyjnych [52] oraz nadciśnienie tętnicze

[53]. Bousser [54, 55] w swoich pracach stwierdzi-

ła, że należałoby uznać migrenę za czynnik ryzyka

zawału mózgu u młodych kobiet, lecz nie w popu-

lacji ogólnej. Należy zaznaczyć, że uważa ona obie

postaci migreny za taki czynnik, choć migrena

z aurą wydaje się istotniejszym czynnikiem ryzy-

ka zawału mózgu. Na podstawie swoich badań

stwierdziła ona, że ryzyko to wzrasta przy nikoty-

nizmie, a jeszcze bardziej w wypadku stosowania

doustnych środków antykoncepcyjnych. Jednak

biorąc pod uwagę niską częstość zawału mózgu

u kobiet z migreną, nie należy bezwzględnie zale-

cać im odstawienia doustnej antykoncepcji, a je-

dynie zamianę na leki zawierające najmniejszą

dawkę estrogenów oraz zaprzestanie palenia tyto-

niu. Różni autorzy uważają, że ryzyko migrenowe-

go zawału mózgu maleje z wiekiem chorych [56,

57]. W piśmiennictwie spotyka się także odmien-

ne opinie: Olesen i wsp. [57] uważają, że częściej

występuje ból głowy o charakterze podobnym do

migreny spowodowany udarem niedokrwiennym

mózgu (szczególnie u osób młodych) niż zawał

mózgu spowodowany migreną. Donaghy i wsp. [46]

z kolei negują związek występowania zawału mi-

grenowego z przyjmowaniem doustnych środków

antykoncepcyjnych. Większość autorów podkreśla

jednak możliwość występowania migrenowego za-

wału mózgu u chorych cierpiących głównie na

migrenę z aurą [58], ale są także prace mówiące

o braku różnic w częstości udaru niedokrwienne-

go u chorych z migreną z aurą i bez aury [53].

Migrena a zawał mózgu

Pod pojęciem migrenowy zawał mózgu [45] ro-

zumie się jeden lub więcej objawów aury, które nie

ustępują w ciągu 7 dni i/lub zostają uwidocznione

w badaniach obrazujących jako udar niedokrwien-

ny, a ból głowy występujący u pacjenta spełnia kry-

teria rozpoznania migreny z aurą. Należy pamię-

tać, że u chorych z migreną zawał mózgu może być

spowodowany inną przyczyną niż migrena, a ta-

kiemu udarowi tylko towarzyszą objawy migreno-

podobne, a także wystąpienie zawału mózgu może

towarzyszyć napadowi migreny [45]. Związek mię-

dzy występowaniem zawału mózgu a migreną jest

znany od dawna [41, 46]. Bogousslavsky i wsp. [41]

stwierdzili występowanie migrenowego zawału

mózgu u 10,4% pacjentów z udarem niedokrwien-

nym poniżej 45. roku życia, ze znaczną przewagą

kobiet w tej grupie (77%). Inne czynniki ryzyka dla

zawału mózgu były porównywalne z czynnikami

występującymi u pacjentów z zawałem mózgu bez

migreny, łącznie z przyjmowaniem doustnych

środków antykoncepcyjnych. Donaghy i wsp. [46]

stwierdzili natomiast częstszy migrenowy zawał

mózgu w grupie kobiet między 20. a 44. rokiem

życia, które spełniały dodatkowe warunki, takie jak:

napady migreny, które od początku przebiegają

z aurą, częstotliwość napadów sięgającą co naj-

mniej 12 w roku i migreną trwającą przynajmniej

12 lat. Ryzyko zawału mózgu u chorego na migre-

nę jest jednak niewielkie i stanowi mniej niż 1%

wszystkich zawałów mózgu u chorych do 45. roku

życia [47–49]. Częściej jednak stwierdza się migre-

nę u młodych osób z udarem niedokrwiennym

mózgu o nieznanej etiologii niż w grupie kontrol-

nej pacjentów hospitalizowanych z innych przy-

Migrena, drożny otwór owalny a zawał mózgu

Drożny otwór owalny można uznać za czynnik

ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu [7, 13, 31,

32]. Migrena także została przez niektórych auto-

rów uznana za czynnik ryzyka udaru niedokrwien-

nego mózgu [41, 46]. Zatem występowanie PFO

u osób z migreną może wskazywać na zwiększone

ryzyko zawału mózgu.

Sztajzel i wsp. [20, 21] wyselekcjonowali grupę

pacjentów cierpiących na migrenę z aurą z grupy

osób z udarem o nieznanej przyczynie i obecnym

PFO. Stwierdzili oni, że wśród tych chorych aż 36%

www.ppn.viamedica.pl

Izabela Domitrz, Hubert Kwieciński, Drożny otwór owalny u pacjentów z migreną

cierpiało na napady migreny z aurą w porównaniu

z 13% pacjentów z zawałem mózgu bez PFO.

Wśród pacjentów, u których PFO uznano za przy-

czynę udaru niedokrwiennego mózgu, aż 52% mia-

ło napady migreny z aurą. Wyniki tych badań sta-

nowiły podstawę do wysunięcia hipotezy, zgodnie

z którą powstanie napadów migreny z aurą jest

związane z zatorem paradoksalnym [20, 21].

Także inne prace, dotyczące chorych z zawałem

mózgu i PFO, wykazują większą częstość migreny

u młodych chorych z kryptogennym zawałem mó-

zgu [7]. Lamy i wsp. [7] uważają, że występowanie

migreny jest związane z częstszym PFO, a jeszcze

bardziej z ASA, choć zależność między migreną,

PFO i ASA jest niejasna.

Niektórzy autorzy sugerują, że u chorych z mi-

greną z aurą istnieje zwiększone ryzyko zawału

mózgu (stwierdzane w badaniach epidemiologicz-

nych), które można wyjaśnić potencjalną możli-

wością powstania zatoru paradoksalnego związa-

nego z PFO [19], zatorem ze skrzepliny tworzącej

się w kanale PFO, zaburzeniami rytmu serca czy

powstania ASA predysponującego do tworzenia

się materiału zatorowego [59]. Argumentem mo-

gącym potwierdzać etiologię zatorową migreno-

wego udaru niedokrwiennego mózgu jest jego tyl-

nojamowa lokalizacja [60, 61], którą można wyja-

śnić anatomicznie łatwiejszym dostawaniem się

zatorów do tych naczyń tętniczych. Wniosek, do-

tyczący zwiększonego ryzyka zawału mózgu

u chorych na migrenę z aurą, potwierdza także

praca Riesa i wsp. [23], w której przedstawiono

chorych z migrenowym zawałem mózgu od lat

cierpiących na napady migreny z aurą. Praca

Changa i wsp. [53] z kolei nie potwierdza różnic

w częstości występowania udaru niedokrwienne-

go mózgu u pacjentów chorujących na migrenę

bez aury i z aurą. Bez wątpienia można stwier-

dzić, że migrenowy zawał mózgu jest rzadkim po-

wikłaniem migreny [47–49], a według niektórych

autorów [54, 55] dotyczy jedynie młodych kobiet,

chorujących zarówno na migrenę bez aury, jak

i z aurą, jednak częściej występuje u kobiet mają-

cych napady migreny z aurą.

Wiadomo, że ryzyko migrenowego zawału mó-

zgu wzrasta u kobiet, u których napady migreny

występują z aurą, przyjmujących doustne hormo-

nalne leki antykoncepcyjne, które powodują wzrost

krzepliwości krwi, a przez to zwiększają ryzyko

incydentów zatorowych [52]. Dodatkowym czyn-

nikiem ryzyka zawału mózgu u tych pacjentów jest

palenie tytoniu [52], nadciśnienie tętnicze [53],

hiperlipoproteinemia, a także przyjmowanie leków

przeciwmigrenowych o naczyniokurczącym me-

chanizmie działania.

Źródłem zatoru paradoksalnego są najczęściej

zmiany zakrzepowo-zatorowe w naczyniach żyl-

nych kończyn dolnych lub miednicy mniejszej.

Uważa się, że osoby mające niedobór białka S i C

lub inne zaburzenia koagulologiczne, takie jak

mutacja czynnika V, mutacja genu dla protrombi-

ny, są bardziej narażone na zmiany zakrzepowe

w naczyniach [62]. Dodatkowe współistnienie

u tych pacjentów PFO i migreny może potęgować

ryzyko zatorowości mózgowej.

Drożny otwór owalny a patogeneza migreny

Mimo że migrena jest chorobą rozpowszech-

nioną i znaną od starożytności, jej etiopatogeneza

nadal pozostaje niewyjaśniona. Istnieje wiele prac,

których autorzy próbują wyjaśnić przyczyny po-

wstania napadu migreny. Próbowano połączyć zna-

ne hipotezy patogenezy migreny w jedną spójną

teorię, ale nie udało się dotychczas takiej opraco-

wać. Wśród wielu hipotez dotyczących mechani-

zmu powstania napadu migreny bierze się pod

uwagę zaburzenia przepływu krwi przez naczynia

mózgowe spowodowane patologiczną grą naczy-

niową, prawdopodobnie połączone z zaburzeniami

neurogennymi, uważanymi przez większość bada-

czy za pierwotne. Różne czynniki, które odgrywają

rolę w patogenezie migreny (neuronalne, bioche-

miczne, genetyczne), nie wykluczają udziału zmian

naczyniowych w napadzie migreny. Potwierdze-

niem hipotezy zaburzeń przepływu mózgowego

w trakcie napadu migreny z aurą i zmniejszenia

tego przepływu w trakcie aury mogą być badania

sugerujące, że napad migreny z aurą, a w szczegól-

ności aury migrenowej, może być objawem zatoro-

wości paradoksalnej [20, 21, 23]. W związku z tym

w patogenezie migreny niewykluczony jest także

udział czynników takich jak PFO. Za taką możli-

wością przemawia stwierdzenie częstszego PFO

u pacjentów z migreną z aurą w porównaniu z pa-

cjentami z migreną bez aury i grupą kontrolną zdro-

wych osób.

Możliwe, że pod wpływem materiału zatorowe-

go dochodzi do zmniejszenia regionalnego przepły-

wu mózgowego lub miejscowego, przemijającego

niedokrwienia mózgu [57, 63, 64], a występujące

w tym mechanizmie zmiany ogniskowe mogą za-

początkować uogólniony zmniejszony przepływ

mózgowy i objawy aury migrenowej. Niektórzy

autorzy [19] uważają, że materiał mikrozatorowy

mógłby powodować odruchowy skurcz naczynia

tętniczego, a to z kolei — zmniejszenie przepływu

www.ppn.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: