Biblioteka Instytutu
Historii UAM
FILOZOFIA I MYŚL SPOŁECZNA XVII WIEKU
Część 2
Wybrał, opracował, wstępem i przypisami opatrzył
ZBIGNIEW OGONOWSKI
PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE
Z prac Zakładu Historii Polskiej
Filozofii Nowożytnej
Instytutu Filozofii i Socjologii
Polskiej Akademii Nauk
Teksty staropolskie opracowali
ALINA LINDA, MARIA MAGIEJEWSKA,
ZDZISŁAW ZAWADZKI
Projekt obwoluty, okładki, wyklejek
ZYGMUNT ZIEMKA
Na wyklejkach wykorzystano mapę
Regni Poloniae et Magnus Ducatus Lithuaniae, Voliniae,
Podoliae Ucrainae, Pntssiae, Liwniae, et Curlandiae
descriptio emendata per F. dc Wit., Amsterdam, XVII w.
Redaktor
MARIA SZYMANIAK
Redaktor techniczny
TERESA SKRZYPKOWSKA
Korektor
ANNA BOSKA-PALUCH
© Copyright by
Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Warszawa 1979
ISBN 83-01-00504-1
SPIS TREŚCI
IV. ETYKA. ESTETYKA. REFLEKSJA NAD HISTORIĄ
Bartłomiej Keckermann........................... 10
Właściwości historii.............................. 12
Sebastian Petrycy z Pilzna......................... 31
Przydatki do Etyki Arystotelesowej ....................... 31
Szymon Starowolski............................. 48
O stosownym i owocnym sposobie czytania dzieł historycznych........... 48
Maciej Kazimierz Sarbiewski........................ 56
Najznakomitszą ze wszystkich sztuk jest poezja.................. 56
Jan Crell................................... 70
Z podręcznika etyki dla studentów gimnazjum rakowskiego............ 70
Andrzej Gołdonowski............................ 78
Żywot św. Izydora rolnika........................... 79
Krótkie nauki o powinnościach gospodarzy chrześcijańskich............ 85
Jan Jonston................................. 89
Czasy nowsze w niczym nie ustępują starożytnym................ 90
Encyklopedia pojęć etycznych ......................... 99
Joachim Pastorius.............................. 107
O godności historii.............................. 107
Stanisław Herakliusz Lubomirski....................... 119
O stylu, abo sposobie mówienia i pisania.................... 119
Jan Sartorius................................. 134
O początku filozofii i jej rozwoju do naszych czasów............... 135
Jan Gotlib Moeller.............................. 152
O Etyce arystotelesowskiej Jana Crella..................... 152
Spis treści
V. FIZYKA. KOSMOLOGIA
Jan Brożek.................................. 158
Czy astronomowie mają dla spraw publicznych większe znaczenie niż znawcy geometrii 159
Z notat rękopiśmiennych............................ 164
Piotr Kriiger................................. 168
Przysmaki gwiezdnej mądrości......................... 169
Jan Heweliusz................................ 176
Opis Księżyca ................................ 177
Walerian Magni............................... 187
Naoczny dowód możliwości istnienia próżni................... 188
List do Roberwalla w obronie przed zarzutem plagiatu.............. 192
Wojciech Wijuk Kojalowicz........................ 196
Oko poprawione rozumem, czyli obalenie dowodu istnienia próżni......... 197
Henryk Nicolai................................ 205
O codziennym obrocie Ziemi.......................... 207
Jan Kołaczek-Placentinus.......................... 226
Tezy dowodzące rocznego ruchu Ziemi wokół Słońca i dziennego wokół własnej osi opra-
cowane metodą geometryczną ......................... 227
Henryk Schaeve............................... 233
O firmamencie i gwiazdach........................... 233
Jan Mayer.................................. 243
O porządku, wielkości i ruchu większych ciał niebieskich............. 243
Adam Kwiryn Krasnodębski........................ 255
Z komentarza do Fizyki Arystotelesa...................... 255
Szymon Stanisław Makowski........................ 258
O ruchu niebios............................... 259
Stanisław Slowakowic............................ 273
Co sądzić o kometach............................. 274
Ferdynand Ohm Januszowski....................... 285
O miejscu i próżni.............................. 285
Wojciech Tylkowski............................. 296
O świecie, niebie, gwiazdach i planetach.................... 296
Jan Dominik Zajączkowic......................... 304
Pochwała eklektyzmu............................. 305
VI. LOGIKA. METAFIZYKA
Bartłomiej Keckermann........................... 312
Przeciw Ramusowi w obronie Arystotelesa.................... 312
Jak należy uczyć filozofii ........................... 324
Spis treści 7
Marcin Śmiglecki.............................. 331
O bycie myślnym............................... 331
Samuel Wierzchoński............................ 352
Z zagadnień logiki scholastycznej........................ 352
Jan Ludwik Wolzogen............................ 359
Z uwag do Medytacji metafizycznych Renę Descartes'a ............... 359
Jan Jonston................................. 367
Zarys wszechwiedzy filologicznej........................ 367
Jan Morawski................................ 371
Zagadnienia dotyczące bytu w ogólności..................... 371
Tomasz Mlodzianowski........................... 381
Czy materia istnieje własnym, czy cudzym istnieniem............... 382
Szymon Stanisław Makowski........................ 398
O wiedzy.................................. 398
Jan Krzysztof Rosteuscher......................... 406
O synkretyzmie filozoficznym.......................... 407
Ferdynand Ohm Januszowski....................... 422
Z zagadnień metafizyki............................. 422
Jan Sartorius................................ 428
Czy słusznie naturę uważa się za miernik rzeczy naturalnych?........... 428
Jan Gotlib Moeller............................. 432
Ateistyczne matactwa Spinozy.......................... 432
Słowniczek wyrazów staropolskich......................... 439
Skorowidz osób ................................. 451
Spis ilustracji..........................:....... 469
IV
ETYKA. ESTETYKA.
REFLEKSJA NAD HISTORIĄ
"1 BARTŁOMIEJ KEGKERMANN
(1572-1609)
Urodził się w Gdańsku w mieszczańskiej rodzinie kalwińskiej. Studiował najpierw w Gdańsku, na-
stępnie, w latach 1590-1595, na uniwersytetach niemieckich: w Wittenberdze, Altdorfie, Lipsku
i Heidelbergu. Od r. 1595, w którym uzyskał tytuł magistra filozofii, uprawiał działalność naukową
i pedagogiczną w Heidelbergu. W r. 1602, po uzyskaniu licencjata teologii, nie przyjąwszy oferowa-
nej mu katedry teologii w Heidelbergu, powrócił do Gdańska. Siedem następnych lat był profesorem
filozofii w gdańskim gimnazjum akademickim. Za zgodą władz miejskich przeprowadził reformę tej
uczelni wprowadzając jako podstawę wykształcenia nauki filozoficzne w miejsce teologii. Zmarł
w Gdańsku.
Keckermann był autorem licznych dzieł o charakterze z reguły podręcznikowym. Omawiały
one materiał mający być przedmiotem nauczania w zakresie: fizyki, matematyki (łącznie z geometrią
i astronomią), geografii, polityki (czyli nauki o państwie), a także nauk filozoficznych w ściślejszym
tego słowa znaczeniu: logiki, metafizyki, etyki. Napisał również podręcznik teologii oraz traktat
poświęcony rozważaniom nad nauką historii, o czym obszerniej niżej. Pisma te publikowane były
przeważnie w Hanau (Hesja), niektóre w Gdańsku. Zbiorowe wydanie jego pism pt. Systema syste-
tnatum ukazało się w r. 1613 w Hanau. W rok później wyszło w Genewie wydanie dzieł wszystkich:
Bartholomaei Keckermanni... Opera omnia quae exia.nl.
Poniżej zamieszczamy obszerny fragment traktatu De natura et proprietatibus hisloriae commentarius
(O naturze i właściwościach historii). Materia traktatu była przedmiotem wykładów prywatnych w gim-
nazjum gdańskim w ostatnich latach życia Keckermanna, a traktat opublikowany został już po jego
śmierci w r. 1610 w Hanau. W cztery lata później został przedrukowany w genewskiej edycji Dzieł
wszystkich. Zamieszczony fragment stanowi rozdział III. W rozdziałach poprzedzających Keckermann
rozważa krótko takie kwestie, jak: czym jest historia, co jest jej przedmiotem, czemu ma ona służyć itp.
Kwestie te roztrząsane są w języku scholastycznym, przy użyciu pojęć arystotelesowskich, takich jak:
materia, forma, przyczyna sprawcza i celowa, itd. W języku nowoczesnym można te rozważ...
szpakowski