Zapobieganie samobójstwom wśród młodzieży
ZAGADNIENIA:I. Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki samobójstw i skala problemu.II. Symptomy zespołu przedsamobójczego.III. Czynniki ryzyka zachowań samobójczych – rozpoznawanie skłonności do autoagresji wśród młodzieży.IV. Przeciwdziałanie zachowaniom autodestrukcyjnym młodzieży.V. Jak postępować z osobą o skłonnościach samobójczych?.VI. Gdzie można uzyskać pomoc?.I. Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki samobójstw i skala problemu.W dostępnej literaturze przedmiotu zjawisko samobójstwa określane jest mianem szczególnego zachowania autoagresywnego.Samo pojęcie samobójstwa jest określane bardzo różnorodnie:Według E. Stengela (za: Florkowski, Gruszczyński 2000) samobójstwo to świadomie podjęty akt autoagresji, co do którego dana osoba nie może mieć pewności, że go przeżyje.R. F. Diekstra (za: O’Connor, Sheehy 2002) zdefiniował samobójstwo jako wybrane dobrowolnie zachowanie, które w możliwie najkrótszym terminie ma spowodować własną śmierć.B. Hołyst (1983) określa samobójstwo nie w kategoriach zdarzenia, ale procesu stanowiącego ciąg reakcji składających się na tzw. zachowanie samobójcze, które istnieje od momentu, gdy w świadomości człowieka samobójstwo pojawia się jako cel działania.Na samobójstwo składają się:• myśli,• tendencje,• decyzja samobójcza,• końcowy akt samobójczy.W procesie samobójstwa możemy wyróżnić:- fazę wyobrażeniową, w której dominują myśli o śmierci, wyobrażanie sobie własnej śmierci i sytuacji bezpośrednio lub pośrednio z samobójstwem związanych.Osoba akceptuje wewnętrznie śmierć samobójcząjako sposób na rozwiązanie swoich problemów,- fazę pragnieniową, w której wcześniejsze rozważania dotyczące rozwiązania własnych problemów na drodze samobójstwa, stają się realnymi dążeniami i w tym momencie podejmowane są już próby samobójcze.Samobójstwo jest złożonym problemem, który nie ma jakiejś jednej przyczyny, czy jakiegoś jednego powodu.Samobójstwo jest wynikiem złożonej interakcji czynników : biologicznych, genetycznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych i środowiskowych.Trudno wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie decydują się popełnić samobójstwo, podczas gdy inni w podobnej sytuacji tego nie robią. Większości samobójstw można jednak zapobiec.Samobójstwo stanowi obecnie poważny problem w dziedzinie zdrowia publicznego we wszystkich krajach.Wg WHO:- ok. 1 miliona ludzi na świecie umiera popełniając samobójstwo,- co 3 sekundy ktoś próbuje, a co 40 sek. gdzieś na świecie odbiera sobie życie.* Najwyższe wskaźniki samobójstw notuje się w dwóch okresach życia:- u ludzi młodych (15-35 lat), gdzie należy do 3 najczęstszych przyczyn śmierci,- w wieku podeszłym (ponad 75 lat)- większe wskaźniki samobójstw mają miejsce wśród mężczyzn.- Każde samobójstwo ma poważny wpływ na co najmniej 6 innych osób.Osoby szczególnie narażone na działania autodestrukcyjne:- młodzież w okresie dorastania ( rozważania nad sensem, bezsensem życia, myśli na temat problemu samobójstwa),- dorastające w depresji (myśli samobójcze są „siostrą depresji” ale depresję się leczy a samobójstwom można zapobiec),- uzależnione od środków odurzających (narkotyki, alkohol),- o zaburzonej osobowości (osobowość antyspołeczna, suicydalna, osobowość typu borderline),- osoby izolujące się lub izolowane (trzymające się na uboczu, samotne),- osoby sztywne, perfekcyjne tzw.” gwiazdy”,- chore psychicznie,- w kryzysie psychicznym.Wśród czynników środowiskowych wymienić należy szereg stresujących wydarzeń życiowych, które pojawiają się w ciągu ostatnich 3 m-cy przed próbą samobójczą tj.:- problemy interpersonalne,- odrzucenie ( rodzina, grupy koleżeńskie),- utrata ( straty finansowe, śmierć kogoś bliskiego),- problemy w pracy (szkole),trudności finansowe,- dostępność metod popełnienia samobójstwa,- zetknięcie się z samobójstwem ( jak pokazują wyniki Raportu WHO) w niewielkim procencie przypadków samobójstwa popełniane są przez wrażliwą młodzież pod wpływem zetknięcia się z czynem samobójczym w życiu rzeczywistym lub w środkach masowego przekazu. Zwiększony obecnie w Polsce procent zachowań samobójczych wśród młodzieży to prawdopodobnie efekt medialny, związany ze sposobem prezentacji zjawiska i jego skali w masmediach.II. Symptomy zespołu przedsamobójczego.Zespół przedsamobójczy (presuicydalny) to szczególny stan emocjonalny polegający na skierowaniu myśli i dążeń do spraw związanych ze śmiercią i samobójstwem oraz towarzyszącym mu przekonaniem o funkcjonowaniu w sytuacji bez wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy.Elementy składowe zespołu przedsamobójczego:- zawężenie funkcjonowania i dominacja negatywnych doznań emocjonalnych,- intensywne rozważania o samobójstwie, fantazje samobójcze,- hamowanie wybuchów agresji i kierowanie agresji na własną osobę.Objawy zespołu przedsamobójczego, które można zaobserwować:- prezentowanie przekonania, że jest się w sytuacji bez wyjścia,- w zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie świata przez tzw. „czarne okulary”,- poczucie mniejszej wartości,- dominacja sfery emocjonalnej, racjonalne myślenie spychane jest na dalszy plan,- zawężenie stosunków międzyludzkich,- wybuchy agresji są hamowane, dominuje tendencja do kierowania agresji przeciwko samemu sobie,- ucieczka od realnych trudności w świat fantazji o śmierci i samobójstwie,- wypowiadanie myśli o swojej śmierci, porządkowanie spraw,Nagły powrót do dobrego funkcjonowania – może być sygnałem ostrzegawczym o podjęciu decyzji o samobójstwie i związanejz tym ulgi.III. Czynniki ryzyka zachowań samobójczych– rozpoznawanie skłonności do autoagresji wśród młodzieży.Główne czynniki ryzyka zamachu samobójczego:• czynniki społeczno-demograficzne: wiek, płeć, sytuacja rodzinna, sytuacja zawodowa, sytuacja społeczna,• usiłowanie samobójstwa w ostatnim okresie,• stan somatyczny: przewlekłe bóle, przewlekłe choroby, ciężkie operacje, zaawansowane stadium choroby o złym rokowaniu;• stan psychiczny: depresja, uzależnienia, choroby psychiczne, stanysilnego napięcia emocjonalnego i rozdrażnienia, zwłaszcza u osób z zaburzeniami osobowości.Rozpoznawanie skłonności do autoagresji:1. ObserwacjaPojawienie się lub nasilenie zachowań, reakcji zauważalnieinnych od dotychczas spotykanych, oznacza potrzebę bliższego zainteresowania się wychowankiem i wyjaśnienia przyczyn tego stanu rzeczy. Sygnały ostrzegawcze dotyczą głównie zmian w:- ilości spożywanego jedzenia,- ilości czasu snu, odpoczynku,- dbałości o wygląd zewnętrzny,- intensywności kontaktów koleżeńskich,- aktywności i usposobieniu.Obserwacją należy objąć szczególnie tych wychowanków, którzy:- podejmowali w przeszłości próby zachowań autoagresywnych,- bliska im osoba ciężko choruje, zmarła, zwłaszcza śmiercią samobójczą,- mają kłopoty w domu (finansowe, socjalne, kłótnie rodziców, rozwód rodziców),- kłopoty w szkole,- doświadczali przemocy fizycznej lub psychicznej,- stronią od kolegów,2. Wywiad i rozmowaa) prowadzenie rozmów przy każdej nadarzającej się okazji,b) rozmowy wcześniej przygotowane, których celem jest zebranie interesujących nas informacji.3. Zbieranie i wymiana informacji o wychowanku poprzez:- kontakty z rodziną i szkołą;- zapoznawanie z wpisami zawartymi w dokumentacji- korzystanie z pomocy psychologa.IV. Przeciwdziałanie zachowaniom autodestrukcyjnym.Przeciwdziałanie zachowaniom autoagresywnym wśród młodzieży może być realizowane poprzez:1. Przezwyciężanie sytuacji kryzysowych.- możliwe jest w większości przypadków uchwycenie momentu pojawienia się trudności i problemów, np.: poprzez śledzenie przebiegu adaptacji,- należy stworzyć możliwość kontrolowanego upustu agresji i odreagowania emocji dzięki np.: zajęciom sportowym,- nie można dopuszczać do naruszania godności osobistej wychowanka, poniżania go lub instrumentalnego traktowania.2. Wspomaganie procesu adaptacji.- racjonalne obciążanie nowymi obowiązkami i zadaniami,- dostosowywanie wymagań do indywidualnych możliwości,- dbałość o możliwości odpoczynku i regeneracji sił,3. Doskonalenie stosunków interpersonalnych.- stanowcze i sprawiedliwe reagowanie na sygnały i przypadki naruszania zasad wspólnego życia w bursie,- skuteczne i szybkie przeciwdziałanie próbom łamania tych zasad,- nagradzanie za dobre efekty pracy czy ponadprzeciętne wywiązywanie się z obowiązków,- sprawiedliwe traktowanie.4. Organizacja pracy i wypoczynku.- właściwa i jednocześnie atrakcyjna organizację przebiegu zajęć szkoleniowych, przeciwdziałanie monotonii, unikanie bezczynności,- właściwy wypoczynek, odpowiednia ilość snu,- tworzenie możliwości efektywnego zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych.V. Jak postępować z osobą o skłonnościach samobójczych?.Pomoc dla wychowanka powinna opierać się o ogólne i podstawowe zasady pracy indywidualnej:• wysłuchanie,• okazywanie zainteresowania,• zrozumienie,• bycie bliskim i wczuwającym się w sytuację wychowanka.Zasady obowiązujące w trakcie przeprowadzania interwencji wobec osoby zagrożonej samobójstwem:1. Nawiązanie kontaktu, słuchanie i zrozumienie.Aby nawiązać kontakt: słuchaj, okazuj zrozumienie i zainteresowanie. Nie oceniaj, bądź spokojny, cierpliwy, życzliwy, bliski i empatyczny.2. Ocena rzeczywistości.- dokonaj oceny sytuacji, na ile poważne są zamiary samobójcze,- dowiedz się, jak wysokie jest ryzyko podjęcia próby samobójczej, zadbaj o bezpieczeństwo tej osoby - nie wolno pozostawiać go samego.3. Ocena natężenia emocji.- oceń jak silne są w tej chwili emocje danej osoby, zwłaszcza lęk, rozpacz, agresja, rozmawiaj o tych emocjach, aby umożliwić ich ekspresję,- nie pocieszaj w stylu: „weź się w garść”, „niemyśl o tym”, „inni mają gorzej”, „wszystko będzie dobrze”, zazwyczaj takie słowa wywołują przeciwną reakcję.4. Traktowanie rozmówcy poważnie.- nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia tego co mówi. Każda skarga i każde odczucie wyrażone przez zagrożoną osobę jest dla niej ważne,5. Zadawanie właściwych pytań.Nie należy bać się zadawania pytań wprost osobie mającej myśli samobójcze. Badania wykazały, że bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie, rzadko powodują szkodę.Z osobami noszącymi się z zamiarem odebrania sobie życia należy porozmawiać przede wszystkim o jej problemach. Pozwolić odreagować emocje tak, aby nie dopuścić do zawężenia suicydalnego. Wprost należy pytać o myśli i fantazje samobójcze. Ocena zagrożenia może być dokonana przy użyciu kwestionariusza opracowanego przez E. Ringel'a, G. Sonneck'a i innych. Oto najważniej sze pytania przydatne do rozmowy z tą grupą osób: • Czy myślał(a) o odebraniu sobie życia? • Od kiedy występują myśli samobójcze? • Czy rozmawiał(a) z kimś o swoich zamiarach? • Jak by odebrał(a) sobie życie? • Czy myśli o samobójstwie nawracają mimowolnie? • Czy wcześniejsze kontakty z ludźmi i zainteresowania uległ zawężeniu? • W jakich okolicznościach ma zamiar dokonać próby samobójczej? 6. Odnalezienie osobistego systemu wsparcia.- oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu, co mu dotąd pomagało,- pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu,- warto abyś dowiedział się, kto jest ważną osobą w jego życiu (mającą największy wpływ na jego życie), oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób jest jednym z elementów pomocy, (poprzez pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie?, Czy chcesz, abym cię z kimś skontaktował)7. Podjęcie działania.- staraj się skłonić (ale nie wymuszaj) rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu zmiany swojej sytuacji,- jeśli jest to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczym,- miej na uwadze, że kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, że tak się stało.8. Organizacja wsparcia i pomocy profesjonalnej- staraj się zapewnić system wsparcia dla zagrożonej osoby, w tym celu, w działanie włączyć powinno się jak najwięcej pozytywnie nastawionych i życzliwych osób,- Skontaktuj ć się z rodzicami ( rodziną, przyjaciółmi),aby zapewnić sobie ich pomoc. Poinformować o konieczności podjęcia kontaktu ze specjalistami, wziąć potwierdzenie na piśmie.- skontaktuj osobę w kryzysie do psychiatry, psychologa lub lekarza ogólnego i wyznaczyć jej wizytę na możliwie najwcześniejszy termin. - jeśli podejrzewasz, że istnieje realne zagrożenie życia (wypowiadany zamiar pozbawienia się życia) wezwij pomoc lekarską.Należy podkreślić, iż w sytuacji kryzysowej należy niezwłocznie powiadomić i wezwać rodziców bądź opiekunów prawnych wychowanka wykazującego niepokojące zachowania.Podsumowanie:Co jest wskazane w kontakcie z osobą zagrożoną samobójstwem a co przeciwwskazane.1.Wskazania- prowokować i zachęcać do „wygadania się”,- tworzyć atmosferę pełnej akceptacji osoby zagrożonej samobójstwem,- otwarcie podejmować temat, zadawać pytania,- ocenić zagrożenie – myśli, plany, fantazje,- kontrolować sytuację,- wydobywać „mocne strony” i zasoby wewnętrzne osoby,- odwoływać się do wcześniej przeżytych trudnych sytuacji, z którymi osoba sobie poradziła skutecznie,- zorganizować system wsparcia,- pokazywać tymczasowość sytuacji, otwierać perspektywy, możliwości,- kierować do specjalisty – konkretnej osoby (uprzedzonej o sytuacji),- wezwać pomoc lekarską,2. Przeciwwskazania- zbyt szybkie oceniane – tzw. etykietowanie,- powoływanie się na własny system wartości,- lekceważenie problemów osoby zagrożonej samobójstwem,- zbyt szybkie kończenie kontaktu – ze względu na brak czasu,- ograniczanie czasu spotkania, rozmowy,- zadawanie pytań w formie „przesłuchania”,- wymuszanie zobowiązań, podejmowania decyzji, dokonywania wyborów,- używanie sloganów w stylu „wszystko będzie dobrze”, „to nie jest aż taki problem”, „weź się w garść” itp.,- dawanie „dobrych rad”,- wzbudzanie poczucia winy,- ujawnianie własnych negatywnych stanów emocjonalnych – np.: zniecierpliwienia, zniechęcenia, złości itp.,- zostawianie osoby bez opieki, pomocy,- obiecywanie nierealnych działań na rzecz osoby zagrożonej samobójstwem,VI. Gdzie może uzyskać pomoc osoba doświadczająca kryzysu i przeżywająca poważne problemy?- Poradnia Zdrowia Psychicznego, Punkt Konsultacyjny, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Zespół Ośrodków Wsparcia,- Ogólnopolskie i regionalne telefony zaufania.Literatura: 1. Encyklopedyczny Słownik Psychiatrii.(1986). PZWL. 2. W. Bandura Madej. (1996). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Interart. 3. Kazimierz Kopczyński. (1994). Zainteresowania i system wartości u nieletnich zagrożonych samobójstwem. PTHP. 4. Erwin Ringel. (1992). Samobójstwo, wołanie o pomoc. PTZ. 5. Krzysztof Jedliński.(1992). Jak rozmawiać z tymi co stracili nadzieję. INTRA. 6. Brunon Hołyst. (1991). Samobójstwo, ucieczka od życia. PTHP.
pola-pokot