związek samouszkodzeń wśród młodzieży.pdf

Psychiatria Polska

2008, tom XLII, numer 5

strony 659–669

Związek samouszkodzeń wśród młodzieży hospitalizowanej

psychiatrycznie z rodzajem zaburzeń psychicznych

i wybranymi czynnikami środowiskowymi*

Self-harm done by young patients during their psychiatric

hospitalization in relation to the presence of speciic mental disorders

and chosen environmental factors

Dorota Warzocha 1 , Agnieszka Gmitrowicz 1 , Tomasz Pawełczyk 2

1 Klinika Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii UM w Łodzi

Kierownik: dr hab. n. med. A. Gmitrowicz

2 Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych Katedry Psychiatrii UM w Łodzi

Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Rabe-Jabłońska

Summary

Aim . The objective of the study was to assess the relation between the occurrence of

deliberate self-harm (DSH) in young patients during their psychiatric treatment and the pres-

ence of speciic mental disorders, or the history of suicide attempts, the exposure to abuse

and their family situation.

Method . The studied group consisted of 187 in-patients aged 13-19 years, hospitalized at

the Adolescent Ward of the Central Clinical Hospital, Medical University of Łódź, during the

2 quarters on the turn of 2005 and 2006. All patients were examined psychiatrically, and on

discharge they were also assessed with the “Questionnaire for the Assessment of Self-Harm”

designed for the purpose of this study.

Results . Forty-seven percent of the psychiatrically treated in-patients had performed DSH

acts. A strong relationship (p<0.001) was found between the occurrence of SH and the previous

history of suicidal attempts, the presence of an alcohol problem in the family, the exposure to

sexual and physical abuse and the lack of support from close family members.

Conclusions . There was no relation between the occurrence of deliberate self-harm in

young in-patients and the presence of a speciic psychiatric disorder.

Słowa klucze : samouszkodzenia, młodzież, zaburzenia psychiczne

Key words : deliberate self-harm, adolescents, mental disorders

* Praca inansowana z badań własnych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi nr 502-11-398

660

Dorota Warzocha i wsp.

Wstęp

W ostatnich latach narasta wśród młodzieży zjawisko samouszkodzeń. Współ-

występowanie odmiennych zapatrywań na ten temat uwidacznia się już na poziomie

deiniowania samouszkodzeń (SU), opisywanych jako „dobrowolne uszkodzenie ciała

lub zniszczenie tkanki bez świadomej intencji samobójczej” [1], lub – bez precyzowa-

nia przewidywanych następstw – jako „każde zamierzone, nie zakończone śmiercią,

działanie polegające na: uszkadzaniu powierzchni ciała poprzez np. uderzanie, przypa-

lanie, kaleczenie, skok z wysokości, połykanie substancji niejadalnych, przyjmowanie

leków w dawkach przekraczających terapeutyczne” [2].

Wieloośrodkowe badania ankietowe CASE (Child and Adolescent Self-harm in

Europe – CASE study) dotyczące rozpowszechnienia SU wśród dzieci i młodzieży

nie leczonej psychiatrycznie wykazały, że uczniowie z SU stanowili w zależności

od kraju od 2,7% do 12,9% badanej populacji (N = 30 000) [3]. Najwyższy odsetek

SU – 40% – stwierdzono wśród nastolatków przebywających w instytucjach opie-

kuńczo-wychowawczych [4]. Większość autorów uważa, że wśród badanych osób

dokonujących SU przeważają dziewczęta [2, 5, 6]. Można to tłumaczyć odmiennym

przeżywaniem przez dziewczęta własnej izyczności. Częstość występowania SU

wśród adolescentów leczonych psychiatrycznie mieści się w przedziale od 40% do 61%

[7, 8]. Na Oddziale Młodzieżowym CSK UM w Łodzi w 2004 roku 27% pacjentów

dokonywało różnego rodzaju SU [3].

Samouszkodzenia mogą pojawiać się jako objaw towarzyszący wielu zaburzeniom

psychicznym. Najczęściej opisywane są u osób z rozpoznaniem osobowości borderline.

Powiązanie autodestruktywności z tymi zaburzeniami osobowości jest do tego stopnia

istotne, że zarówno w klasyikacji DSM-IV [9], jak i w ICD-10 [10] powtarzające się

groźby samobójcze i samouszkodzenia uznano za jedno z kryteriów diagnostycznych.

Szacuje się, że od 52% do 78% tych pacjentów podejmuje działania autodestruktywne.

Istotne jest też współwystępowanie SU i zaburzeń odżywiania się. Strong [11] zwraca

uwagę na znaczenie urazów psychicznych i izycznych, a szczególnie wykorzystania

seksualnego, w kształtowaniu się obu tych zaburzeń. Ponadto przyjmuje się, iż mają

one u podłoża te same mechanizmy psychologiczne. Umożliwiają one powtórne prze-

żywanie pierwotnej traumy w sposób kontrolowany przez jednostkę [12]. W ICD-10

[10] SU stanowią też objaw zaburzeń hiperkinetycznych z towarzyszącym upośledze-

niem umysłowym i ruchami stereotypowymi.

Próby oszacowania częstości występowania zaburzeń psychicznych wśród osób

dokonujących SU pokazują, że dotyczą one znaczącego odsetka tej populacji, w zależ-

ności od źródeł od 25% do ponad 90% [13]. Najczęściej u osób z SU rozpoznawane

są zaburzenia afektywne, nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz zaburzenia

lękowe [14]. Uważa się, że leczenie zaburzeń psychicznych może w istotny sposób

zmniejszyć występowanie zachowań autoagresywnych w tej grupie wiekowej [15].

W 1990 roku Favazza i Rosenthal [16] zasugerowali umieszczenie „syndromu

nawracających samouszkodzeń” w amerykańskiej klasyikacji DSM jako odrębnej

kategorii w ramach niespecyicznych zaburzeń kontroli impulsów. Zgodnie z klasy-

ikacją ICD-10 [10] samouszkodzenia należy kodować według pozycji z rozdziału

Samouszkodzenia wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie

661

XX – „zamierzone samouszkodzenie” (X60–X84), które obejmuje zarówno samousz-

kodzenia bez intencji samobójczych, jak i próby samobójcze, co nie daje możliwości

rozróżnienia rodzajów zachowań autodestruktywnych.

Etiologia SU jest wieloczynnikowa. W literaturze przeważa pogląd, że są one

następstwem interakcji zachodzącej między biologiczną predyspozycją (podatnością)

a traumatycznymi doświadczeniami z dzieciństwa [17]. Zachowania autoagresywne

towarzyszą wielu genetycznie uwarunkowanym zespołom z upośledzeniem umysło-

wym [18].

Liczne doniesienia wskazują na związek pomiędzy sytuacją rodzinną w okresie

dzieciństwa a późniejszymi zachowaniami autoagresywnymi [19, 20]. Dorastanie

w rodzinach dysfunkcyjnych, doświadczenie przemocy czy zaniedbania mogą wyzwa-

lać negatywne emocje [21] – samouszkodzenia mogą być próbą ich odreagowania.

Prawdopodobieństwo dokonania SU jest większe u młodzieży wychowywanej w rodzi-

nach niepełnych [2]. Z badań Lewandowskiej i wsp. [22] wynika, że 50% młodzieży

dokonującej SU wychowywane było bez jednego rodzica. Wpływ utraty kontaktu

ze znaczącymi osobami na występowanie SU potwierdziły między innymi badania

przeprowadzone wśród młodzieży leczonej psychiatrycznie. Wynika z nich, że 47%

pacjentów dokonujących SU utraciło w dzieciństwie kontakt z ojcem [3]. Podobnie,

czynnikiem zwiększonego ryzyka wystąpienia SU w grupie wychowanków placówek

wychowawczych okazała się utrata kontaktu z wychowawcami [23].

Mimo wielu badań nadal nie jest rozstrzygnięty wpływ określonych zaburzeń

psychicznych na dokonywanie przez młodzież samouszkodzeń, w kontekście udziału

czynników rodzinnych i traumatycznych.

Cel

Celem pracy była ocena zależności pomiędzy występowaniem u hospitalizowanej

młodzieży samouszkodzeń a rozpoznaniem określonych zaburzeń psychicznych, podej-

mowaniem w przeszłości prób samobójczych, doznawaniem przemocy seksualnej i i-

zycznej oraz sytuacją rodzinną (rozwodem rodziców, doświadczaniem braku wsparcia

ze strony najbliższych, istnieniem problemu alkoholowego w rodzinie, występowaniem

chorób psychicznych w rodzinie, przeżyciem śmierci rodzica).

Materiał

Populację badaną stanowiło 187 pacjentów w wieku 13–19 lat, hospitalizowanych

na Oddziale Psychiatrii Młodzieżowej CSK UM w Łodzi w czwartym kwartale 2005

roku oraz w pierwszym kwartale 2006 roku. Do badania byli rekrutowani kolejno

pacjenci nowo przyjmowani na oddział. Wśród badanych było 58 chłopców (średnia

wieku 16,81; SD = 1,25) i 129 dziewcząt (średnia wieku 16,5; SD = 1,38). Średnia

wieku wszystkich pacjentów wynosiła 16,59 (SD = 1,35).

Z badań wykluczono pacjentów z rozpoznaniem upośledzenia umysłowego ze

względu na trudności w zrozumieniu przez nich pytań zawartych w narzędziach

badawczych.

662

Dorota Warzocha i wsp.

Metoda

Włączeni do badań pacjenci byli badani psychiatrycznie przez tego samego leka-

rza i diagnozowani zgodnie z klasyikacją ICD-10 [10], ponadto oceniani za pomocą

specjalnie skonstruowanego „Kwestionariusza do oceny samouszkodzeń”, uwzględ-

niającego wybrane zmienne niezależne.

Przy wypisaniu ze szpitala pacjentów klasyikowano do dwóch podgrup ze wzglę-

du na wystąpienie w trakcie hospitalizacji co najmniej jednego aktu samouszkodzeń

(SU), czyli zmiennej zależnej. W pracy przyjęto powszechnie cytowaną deinicję SU

określającą je jako: „zamierzone zadawanie sobie bólu i/lub uszkadzanie ciała pozba-

wione intencji samobójczych” [12].

Analizy statystyczne wykonano z wykorzystaniem pakietu statystycznego SPSS

12 PL dla Windows. Zgodność rozkładów zmiennych z rozkładem normalnym oce-

niano za pomocą testu Shapiro–Wilka. Związki zmiennych jakościowych oceniano

na podstawie częstości występowania poszczególnych kategorii w tabelach kontyn-

gencji i porównania ich za pomocą testu niezależności Chi 2 . Dla wszystkich analiz za

maksymalne dopuszczalne prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju przyjęto

wartość α = 0,05. Obliczano dokładne prawdopodobieństwa testowe p dla zastoso-

wanych statystyk. Diagnozy wśród młodzieży z zaburzeniami psychicznymi w obu

grupach, tzn. w grupie z SU i bez SU, miały podobny rozkład . Celem umożliwienia

przeprowadzenia obliczeń statystycznych za pomocą testu niezależności Chi 2 łączono

rzadkie kategorie zmiennej „rozpoznanie” (występujące nie częściej niż u 10 procent

pacjentów każda), w wyniku czego stworzono nową zmienną „rozpoznanie – 4 ka-

tegorie”: 1) schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe, 2) zaburzenia

afektywne, 3) zaburzenia nerwicowe oraz 4) inne zaburzenia. Rozpoznania w grupie

17 pacjentów, oznaczonej „inne zaburzenia”, obejmowały zaburzenia zachowania,

zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia spowodowane używaniem substancji

psychoaktywnych i zaburzenia występujące pod postacią somatyczną.

Jako miarę siły związku przyjęto współczynnik lambda Goodmana i Kruskala (λ).

Wyniki

Co najmniej jeden akt samouszkodzenia bez intencji samobójczych wystąpił

u 47% badanej młodzieży hospitalizowanej z powodu zaburzeń psychicznych (N = 88;

w tym 76% dziewcząt i 24% chłopców). Czyli grupa badanych z samouszkodzeniami

stanowiła blisko połowę wszystkich pacjentów przyjętych do szpitala we wskazanym

okresie.

Wyniki analiz jednowymiarowych zaprezentowane w tabeli 1 wskazują, że zmien-

nymi istotnie związanymi z dokonywaniem samouszkodzeń wśród wszystkich hospi-

talizowanych pacjentów były następujące czynniki, które uszeregowano w porządku

malejącym podyktowanym wartościami współczynnika lambda: „próba samobójcza”,

„problem alkoholowy w rodzinie”, „doświadczanie przemocy izycznej”, „doświad-

czanie przemocy seksualnej” oraz „brak wsparcia w rodzinie”.

Samouszkodzenia wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie

663

Tabela 1. Związek występowania samouszkodzeń z określonymi zmiennymi klinicznymi

oraz środowiskowymi u młodzieży hospitalizowanej na oddziale psychiatrycznym

Zmienna

Poziom

χ 2

λ §

Nie

Tak

Kobieta

62 (62,6)

67 (76,1)

3,974

0,057 0,057

Płeć

Mężczyzna

37 (37,4)

21 (23,9)

Schizofrenia,

zaburzenia

typu schizofrenii

i urojeniowe

33 (33,3)

36 (40,9)

Diagnoza

– 4 kategorie

Zab. afektywne 22 (22,2)

18 (20,5)

1,802

0,624 0,034

Zab. nerwicowe 26 (26,3)

17 (19,3)

Inne zaburzenia 18 (18,2)

17 (19,3)

Próby

samobójcze

w wywiadzie

Nie

78 (78,8)

32 (36,4)

34,618

< 0,001 0,398

Tak

21 (21,2)

56 (72,7)

Rozwód

rodziców

Nie

89 (89,2)

75 (85,2)

0,943

0,377 0,034

Tak

10 (10,1)

13 (14,8)

Brak wsparcia

w rodzinie

Nie

88 (88,9)

67 (76,1)

5,342

0,031 0,114

Tak

11 (11,1)

21 (23,9)

Problem alkoho-

lowy w rodzinie

Nie

89 (89,9)

49 (55,7)

28,208

< 0,001 0,330

Tak

10 (10,1)

39 (44,3)

Choroby

psychiczne

w rodzinie

Nie

86 (86,9)

82 (93,2)

2,034

0,225 0,011

Tak

13 (13,1)

6 (6,8)

Śmierć

w rodzinie

Nie

91 (91,9)

76 (86,4)

1,505

0,244 0,045

Tak

8 (8,1)

12 (13,6)

Doświadcza-

nie przemocy

izycznej

Nie

90 (90,9)

59 (67,0)

16,386

< 0,001 0,227

Tak

9 (9,1)

29 (33,0)

Doświadczanie

przemocy

seksualnej

Nie

98 (99,0)

70 (79,5)

19,297

< 0,001 0,193

Tak

1 (1,0)

18 (20,5)

χ 2 – wartość statystyki testu niezależności Chi 2 ; df – liczba stopni swobody; p – wartość

dwustronnego dokładnego prawdopodobieństwa testowego; λ – wartość współczynnika lambda

Goodmana i Kruskala; § – zmienna zależna: samouszkodzenie; podkreśleniem zaznaczono wystę-

powanie istotnych zależności

Nie wykazano związku pomiędzy dokonywaniem SU a wyłonionymi czterema

kategoriami rozpoznań oraz niektórymi czynnikami rodzinnymi – rozwodem rodziców,

śmiercią oraz chorobami psychicznymi w rodzinie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: