CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE OSOBOWOŚĆ CZŁOWIEKA
opracował:
Kłosowski Mateusz
II rok, semestr III, grupa 15
rok akademicki 2008/2009
Na początku warto by się zastanowić nad definicją samej osobowości. Otóż nie ma jednej definicji tego słowa. Jedna z nich mówi, że osobowość jest to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć oraz zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym, czyli poczucie stabilności. Inna definicja natomiast uważa osobowość za względnie stały sposób reagowania osoby na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także charakterystyczny sposób wchodzenia w interakcje z nim. Osobowość człowieka kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w początkowym okresie życia poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji (czyli nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorców zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości), a także własnej aktywności jednostki. Bardzo istotną role odgrywają również wrodzone cechy biofizyczne. Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych teorii, takich jak: teorie psychodynamiczne, pola, czynnikowe, uczenia się, humanistyczne oraz systemowe.
Czynniki rozwoju można podzielić na genetyczne oraz środowiskowe. Przez uwarunkowania genetyczne rozumiemy te czynniki, które wiążą się z wyposażeniem organicznym jednostki, z jej genotypem. Dawniejsze i współczesne badania w dziedzinie genetyki doprowadziły do wykrycia podstawowych praw dziedziczności u człowieka. W tym sensie właśnie czynniki genetyczne tworzą predyspozycje rozwoju indywidualnego. Od związków dziedzicznych trzeba jednak odróżnić cechy wrodzone, które ujawniając się w chwili urodzenia dziecka, mogą być wynikiem wczesnych doświadczeń, nabytych w okresie życia wewnątrzmacicznego, wskutek biologicznego oddziaływania organizmu matki na płód. Wpływ czynników genetycznych na rozwój psychiczny dziecka i na kształtowanie się jego osobowości jest zawsze pośredni. Szczególnie ważne dla rozwinięcia podstawowych funkcji fizycznych i psychicznych są wczesne wpływy środowiskowe, mogące oddziaływać na jednostkę już w okresie prenatalnym albo w okresie postprenatalnym. Poza tym czynniki środowiskowe obejmują kulturę, w jakiej rozwija się dziecko, postawy wychowawcze rodziców, edukację stymulująca rozwój umysłowy jednostki. Te czynniki funkcjonują zwykle niezależnie od jednostki, ale do pewnego stopnia są kontrolowane. Aktywność własna jednostki odgrywa bardzo ważną role w rozwoju osobowości, ponieważ dziecko od urodzenia poznaje świat, rozwija swe zdolności i zainteresowania, kształtuje potrzeby i postawy, wchodząc ze środowiskiem w aktywny kontakt. W zależności od cech temperamentalnych, od sprawności funkcjonowania analizatorów, specyfiki procesów umysłowych, człowiek może podejmować działania w określony dla siebie sposób. Świat otaczający człowieka wyznacza w pewnym sensie zakres jego aktywności. W miarę dorastania człowiek ma możność, właśnie dzięki aktywności własnej poszerzania swego świata i bogacenie swej psychiki. Zdobywa coraz to nowe doświadczenia, wchodzi w coraz bardziej różnorodne interakcje z różnymi ludźmi, znajduje się w nowych, nie znanych do tej pory sytuacjach, podejmuje złożone zadania, pełni coraz bardziej skomplikowane role społeczne, a tym samym zasadniczo wpływa na kształtowanie własnej osobowości. Na kształtowanie się osobowości duży wpływ wywierają tzw. „osoby znaczące”. Mogą to być: rodzice, rodzeństwo, nauczyciele, przyjaciele. Często, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży, osobami znaczącymi są postacie literackie, postacie bajkowe lub bohaterowie gier komputerowych. Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. W toku rozwoju, dziecko przechodzi stopniowo od naśladowania cenionych i atrakcyjnych sposobów zachowania się innych ludzi do przyswojenia sobie rozmaitych reguł postępowania w sposób bardziej świadomy i do samodzielnego stosowania ich w różnych sytuacjach. Im ważniejsza w życiu dziecka jest rola osób znaczących tym więcej zachowań tych osób przejmie ono przez naśladownictwo. Naśladowanie jako forma gromadzenia doświadczenia występuje wtedy, gdy jednostka, obserwując zachowanie osoby znaczącej, naśladuje je. Występuje ono wtedy, gdy jednostka znajduje się w podobnej sytuacji jak osoba, którą naśladuje (zjawisko empatii). Naśladowanie wiąże się z zewnętrznym przejmowaniem reguł postępowania. Dziecko naśladuje matkę nie dlatego, że jest ona dla niego pierwszoplanową osobą znaczącą. Ogromny wpływ na osobowość człowieka wywiera przynależność do danej grupy w społeczeństwie oraz pełnienie w nim określonej roli. Jest to czynnik zależny od nas i możemy sobie wybrać odpowiadającą nam grupę w społeczeństwie. Są różnego rodzaju role społeczne które pełnimy każdego dnia jak np.: syn, brat, zawodnik czy pracownik. Na przykład inne rodzaje zachowań obowiązywały 100 lat temu, a inne wzorce obowiązują obecnie. Kolejnym ważnym czynnikiem oddziaływującym na osobowość jest kultura. Kultura jest zbiorowym dobrem i zbiorowym dorobkiem całej ludzkości. Rozróżniamy kulturę materialna, czyli to wszystko, co przez długie wieki wytworzył człowiek i co istnieje w formie materialnej oraz kulturę duchową w postaci wiedzy, norm i zwyczajów. Człowiek już od wczesnego dzieciństwa poznaje normy i zasady zachowania obowiązujące w danym kręgu kultury, przyswaja także doświadczenia poprzednich pokoleń zdobywając wiedzę i poznając różnorodne wytwory kulturowe. W zależności od tego, w jakim przedziale czasowym i w jakiej formacji historycznej człowiek żyje, uczestniczy on i współtworzy określoną cząstkę kultury. Człowiek żyjący w określonej grupie powinien zachowywać się zgodnie ze zwyczajami i pełnić role, jakie wyznaczyło mu społeczeństwo. Współcześnie związek między osobowością a kulturą ulega pewnemu rozluźnieniu. Dzieje się tak wskutek daleko idącego przemieszczania się kultur. Proces uprzemysłowienia i związane z tym migracje ludności doprowadziły do przemieszczania się kultur, zwyczajów i norm. Można zatem przypuszczać, że wpływ kultury na osobowość staje się mniej wyraźny. Rola oddziaływań wychowawczych ma także nie małe znaczenie w kształtowaniu się osobowości. Wyróżniamy tu wychowanie środowiskowe - niezamierzone oraz zamierzone. Środowiskowe to całokształt oddziaływań środowiskowych które kształtują osobowość jednostki w sposób niekontrolowany, przebiegający spontanicznie lub w sposób wyraźnie uporządkowany i sformułowany program. Wychowanie niezamierzone polega na przyswajaniu sobie okazjonalnie różnych zasad postępowania i zachowania w różnych sytuacjach. Wychowanie to polega na obserwacji. Gdyż większość wzorców i sposobów zachowania przechwytujemy, uczymy się obserwując innego człowieka. Jak na przykład matka jest osobą znaczącą dla dziecka i w niektórych sytuacjach zdarza się matce w niektórych sytuacjach skłamać, dziecko uczy się, że w niektórych sytuacjach wygodnie jest kłamać. Z takim oddziaływanie niezamierzonym stykamy się na każdym kroku naszego życia. Zgromadzone przez to doświadczenia są bardzo różnorodne, więc trudno na ich podstawie wypracować jednolity stosunek do wymagań społeczeństwa. Wychowanie zamierzone to proces celowych, zaplanowanych oddziaływań, ukierunkowany na efekt wychowawczy. Na przykład rodzice i nauczyciele celowo dostarczają dziecku określonych bodźców, aby kierowało się w przyszłym życiu określonymi zasadami. Wychowanie to zmierza do kształtowania charakteru jednostki. Jest to zadanie bardzo trudne, gdyż w życiu człowieka spotykają różnego rodzaju oddziaływania wychowawcze, niejednokrotnie ze sobą sprzeczne. Dla tego należy pamiętać, że szczególną role ma do spełnienia zwłaszcza wychowawca małego dziecka. Ponieważ od tego zależy prawidłowe kształtowanie się osobowości człowieka.
Osobowość jest strukturą hipotetyczną. Można uważać ją za strukturę wielowymiarową, której składniki przecinają się wzajemnie. Czyli im większe jest doświadczenie jednostki tym bardziej jednolicie funkcjonuje i dojrzewa system właściwości charakterystycznych i trwałych dla danej jednostki – to jest właśnie osobowość. Kształtowanie osobowości jest procesem bardzo trudnym i długotrwałym, ponieważ jak to wykazano istnieją sprzeczności między zamierzonymi oddziaływaniami wychowawczymi, a także między wychowaniem świadomym i nieświadomym.
LITERATURA:
1. M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża „Podstawy psychologii ogólnej”, Warszawa 1989.
2. M. Żebrowska „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, Warszawa 1979.
solderpad