GOTOWOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA
WARSZTATY z dnia 23.01.2009
Gotowość do czytania i pisania – to dynamiczny proces uwarunkowany zarówno czynnikami biologicznymi, jak i środowiskowymi oraz własną aktywnością dziecka. Proces ten wymaga zorganizowania i stworzenia zewnętrznych warunków, dzięki którym zapewnimy dziecku możliwość rozwijania funkcji psychicznych, niezbędnych w nabywaniu tych umiejętności.
Czytanie jest umiejętnością rozpoznawania symboli graficznych, stosowanych w poszczególnych systemach symboliczno- komunikacyjnych oraz uświadamiania sobie ich znaczeń. Proces ten rozpoczyna się od spostrzegania symboli, którymi mogą być zarówno litery, jak i liczby, nuty rysunki itp. Dokładnie zróżnicowane pod względem kształtu i położenia oraz zidentyfikowane symbole graficzne przekładane są na system dźwięków, stanowiący podstawę rozpoznania znaczeń.
Istnieją zróżnicowane poglądy na istotę czytania, jego cel i metody nauczania.
Według H. Mystkowskiej czytanie jest procesem sensoryczno – motorycznym, intelektualnym, emocjonalnym i wychowawczym.
J. Malendowicz ujmuje czytanie podobnie jako złożony i dynamiczny proces, w którym występują zjawiska fizyczne, fizjologiczne i psychologiczne.
M. Tyszkowa również jest zdania, że czytanie jest skomplikowanym procesem, angażującym w wieloraki sposób różnorodne czynności dziecka, do których zalicza: sensoryczne (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne), ruchowe (artykulacyjne oraz manualne), poznawcze (pamięciowe, spostrzeżeniowe itp.), a przede wszystkim czynności umysłowe.
Zdaniem A. Brzezińskiej przygotowanie dziecka do opanowania tych umiejętności wymaga rozwoju i doskonalenia trzech sfer:
· Sfery procesów psychomotorycznych (sprawność analizatorów: wzrokowego,
słuchowego i kinestetyczno – ruchowego; sprawność aparatu artykulacyjnego oraz sprawność manualna)
· Sfery procesów poznawczych (myślenie i zasób pojęciowy)
· Sfery procesów emocjonalno- motywacyjnych (nastawienie dziecka do nauki czytania i pozytywna motywacja związana z wysiłkiem, jaki musi włożyć w opanowanie tej umiejętności).
Pisanie – podobnie jak czytanie – jest również złożonym procesem, w którym można wyróżnić trzy podstawowe elementy:
· Psychologiczny
· Fizjologiczny
· Motoryczny.
Element psychologiczny dotyczy analizy i syntezy dźwiękowej, wzrokowej i ruchowej. Fizjologia procesu pisania polega na skomplikowanych pobudzeniach nerwowych, ich integracji w korze mózgowej i aspekcie ruchowym ręki. Na element motoryczny składają się skoordynowane ruchy manualne.
Według T. Wróbla - pisanie jest pewną całością psychomotoryczną, obejmującą słuchowe wydzielanie głoski, znalezienie jej odpowiednika literowego, zapamiętanie litery oraz kolejne rozmieszczenie liter w wyrazie, napisanie litery lub wyrazu. Szereg tych ruchów wykonują różne części aparatu ruchowego ręki pod kierownictwem kory mózgowej.
Tak więc, czytanie i pisanie – to umiejętności bardzo złożone, angażujące wiele funkcji psychicznych i fizycznych. Poziom ich rozwoju decyduje o gotowości dziecka do efektywnej nauki tych umiejętności.
Czytanie i pisanie uzależnione jest od prawidłowego przebiegu procesów recepcji bodźców, następnie ich selekcji i programowania. Strukturami odpowiadającymi za opracowanie i kodowanie informacji sa analizatory, których efektem działania sa powstające w mózgu „matryce” bodźców, czyli tzw. percepcje jednostkowe. I tak bodziec, jaki stanowi poznawana litera, jest opracowywany na różnych piętrach układu nerwowego, w różnych jego strukturach. Początkowo analizowane są wszystkie elementy: linie proste, krzywe, zaokrąglenia. Po rozpoznaniu i odrzuceniu elementów zbędnych, w wyniku syntezy, obraz
litery zostaje ponownie scalony i odesłany do magazynu pamięci krótkotrwałej, aby mózg porównał go z informacjami o innych literach i ich utrwalonych wzorcach przechowywanych w pamięci długotrwałej. W efekcie schemat nowo poznawanej przez dziecko litery zostaje utrwalony w mózgu. Dziecko potrafi odróżnić ją od innych mniej lub bardziej podobnych liter, zarówno w izolacji, jak i w sekwencji (w wyrazie).
Prawidłowo opracowana litera to scalony „obraz” graficzny, słuchowy, ruchowy i
artykulacyjny. Oznacza to, ze dziecko potrafi rozróżnić daną literę wśród innych oraz poprawnie ją nazwać i napisać. Znajomość liter w izolacji nie jest wystarczającym warunkiem umiejętności czytania i pisania. Dziecko dalej świadomie podejmuje dalszy wysiłek łączenia liter w sylaby, wyrazy, zdania.
Kolejne etapy w nauce czytania to stopniowe odchodzenie od strategii analitycznych, odwołujących się do pojedynczych elementów struktury języka i dochodzenie do strategii całościowych, tj. czytania globalnego wyrazów, całych fraz, zdań.
Jednak nie wszystkie dzieci z równym powodzeniem osiągają sukcesy. Podłoże trudności w opanowaniu elementarnej nauki czytania bywa różnorodne:
· Niedojrzałość w funkcjonowaniu poszczególnych analizatorów
· Niedostateczny poziom wyćwiczenia określonej umiejętności
· Słaba stymulacja rozwoju konkretnych prostych i złożonych czynności w zakresie czytania i pisania.
Gdy dziecko ma trudności z rozpoznawaniem kolejno poznawanych liter, głównie na poziomie wzrokowym, to jego problemy dotyczą początkowej fazy opracowywania informacji i odnoszą się do fizycznych cech liter (kształt, wielkość, itp.) Gdy natomiast z trudem scala obraz litery z odpowiadającym jej fonemem (głoską) lub ma problemy z jej poprawnym wymówieniem czy napisaniem, świadczyć to może o trudnościach napływających z różnych analizatorów. Wówczas mówimy o zaburzeniu na poziomie integracji w funkcjonowaniu analizatorów. Może mieć również trudności z tworzeniem się trwałych śladów pamięciowych, zarówno dotyczących obrazu umysłowego, jak i czynności.
Pierwsze sygnały o tym, że dziecko może napotkać na trudności w opanowaniu umiejętności czytania, pojawiają się znacznie wcześniej. Trudności te polegają na:
· Trudnościach w porównywaniu przedmiotów, w znajdowaniu różnic i podobieństw na obrazach
· Trudnościach w zapamiętywaniu kształtów figur geometrycznych ich poprawnym odtwarzaniu graficznym
· Niezgrabności ruchów, zarówno tych dużych, jak i małych (precyzja ruchów dłoni i palców, duże napięcie mięśni)
· Słabej orientacji w schemacie ciała, trudności w odróżnieniu prawej i lewej strony
· Trudnościach w orientacji przestrzennej
· Niechęci do uczenia się wierszyków, piosenek
· Słabej pamięci krótkotrwałej i odroczonej słuchowej, wzrokowej i ruchowej
· Wadliwej wymowie
· Trudnościach w różnicowaniu dźwięków z otoczenia
· Trudnościach w zapamiętywaniu sekwencji ruchów.
Związek tych czynności z czytaniem i pisaniem można określić jako zjawisko polegające na kształtowaniu, stymulowaniu i rozwoju działań o szerszym poziomie ogólności, które stanowią podstawę do rozwijania specyficznych czynności czytania i pisania, już na materiale literowym.
Podejmowanie oddziaływań stymulujących funkcje psychiczne, warunkujące opanowanie umiejętności czytania i pisania ma znaczenie profilaktyczne, które zmierza między innymi do rozwijania procesów analizy i syntezy na materiale niespecyficznym dla czytania, tj. na znakach literopodobnych, figurach geometrycznych. Kształtujemy i rozwijamy również pamięć krótkotrwałą, długotrwałą, czynności porównywania, grupowania, kategoryzowania itp. Odwzorowywanie przez dziecko nieumiejące czytać i pisać różnego rodzaju szlaczków złożonych z elementów literopodobnych ćwiczy analizę, syntezę, pamięć, precyzję ruchów ręki, koordynację wzrokowo- ruchową. Zaangażowanie w tym zadaniu analizatorów wzrokowego i kinestetycznego, wpływa na wytwarzanie w mózgu licznych połączeń, umożliwiających odbieranie informacji, przekształcanie, wykorzystywanie ich w nowym działaniu.
Ważne dla profilaktycznych i stymulujących działań będą następujące rodzaje zadań:
· Odtwarzanie elementów w układzie liniowym różniących sie kształtem, wielkością (różnego rodzaju szlaczki)
· Uzupełnianie konturów i wypełnianie ich (rysunki do kolorowania)
· Rysowanie kształtów wzorów po śladzie kropkowym
· Rozmieszczanie znaków graficznych i figur geometrycznych w różnych układach przestrzennych
· Wyszukiwanie obrazó...
hernameisanee