siano.doc

Sławomir Zakłos

Siano

Siano jest jedną z najważniejszych pasz objętościowych w żywieniu przeżuwaczy i koni. Zawiera dużo białka i składników mineralnych oraz ma dużą wartość energetyczną. Trawy na siano powinno się kosić w początkach kłoszenia, a koniczynę czerwoną w początkach kwitnienia.
Wartość pokarmowa siana zależy od wielu czynników m.in. od: rodzaju zielonek, nawożenia, stadium rozwojowego roślin w czasie koszenia i sposobu suszenia. Siano powinno zawierać poniżej 18% wody. Proces suszenia naturalnego dzieli się na dwa okresy. Pierwszy okres trwa od chwili skoszenia roślin zielonych do ich obumarcia (ustania procesów fizjologicznych ), czyli utraty wody poniżej 40%. Zaś drugi okres, tzw. dosuszania, trwa od czasu obumarcia roślin do pełnego wysuszenia na siano. W skoszonych roślinach zachodzą procesy fizjologiczne głównie kosztem węglowodanów. Im dłużej zielonki zawierają powyżej 40% wody, tym większe są straty powodowane przemianami głodowymi. Straty te przy suszeniu w czasie dobrej pogody są niewielkie. Podczas suszenia zielonek powstają również inne, czasami dość znaczne, straty składników pokarmowych. Dotyczą one strat mechanicznych, poprzez wymywanie i długotrwałe działanie promieni słonecznych oraz porażenia drobnoustrojami.
Straty mechaniczne mogą być szczególnie duże przy suszeniu roślin motylkowatych na ziemi. Powstają one na skutek obłamywania się liści, kwiatostanów i drobnych łodyg, czyli części roślin najzasobniejszych w łatwo strawne składniki pokarmowe. Straty poprzez wypłukiwanie łatwo strawnych składników pokarmowych, np. wolnych aminokwasów, cukrów, witamin i związków mineralnych mogą być dość znaczne w okresie dosuszania. W tej fazie suszone rośliny utraciły turgor i błona komórkowa stała się przepuszczalna dla wody. Szczególnie duże straty tego rodzaju powstają przy nie- sprzyjających warunkach atmosferycznych (np. długotrwałe opady).
Straty na skutek długotrwałego działania promieni słonecznych dotyczą wyłącznie karotenów i związków aromatycznych. Dlatego też siano suszone na pokosach przez dłuższy czas (nawet bez opadów), traci barwniki roślin (i karoteny) oraz substancje aromatyczne.
Straty na skutek ujemnego działania drobnoustrojów (gnicie i pleśnienie) mogą być duże zwłaszcza w okresie dosuszania, gdy warunki pogodowe nie są sprzyjające suszeniu. Dla zwierząt szkodliwe działanie mają produkty wytwarzane przez te drobnoustroje, głównie pleśnie. Również pewne straty powstają w czasie przechowywania siana. Wiadomo, że siano zmagazynowane w stodołach, szopach lub stogach przechodzi przez okres tzw. pocenia się (fermentacji). Gdy zmagazynowane siano jest suche (15—20% wilgotności) proces ten przebiega łagodnie i po kilku dniach ustaje, a siano staje się smaczniejsze i zdrowsze niż świeże. Gdy zmagazynowane siano ma zbyt wysoką wilgotność (powyżej 25%), to proces fermentacji przebiega szybko, w wyniku czego podnosi się temperatura (może powstać samozapalenie), siano brunatnieje i czernieje, bardzo zmniejsza się strawność i wartość pokarmowa. Przy zbiorze wilgotnego siana czasami zaleca się jego solenie. W zależności od zawilgocenia stosuje się od 0,5 do 1,0 kg soli pastewnej na 100 kg siana . Czas przechowywania ma także wpływ na wartość pokarmową siana. Siano długo przechowywane (powyżej 12 miesięcy) ma mniejszą wartość, niż z nowych zbiorów. Szczególnie widoczne są zmiany w zawartości karotenów. O właściwym przechowywaniu siana w dużym stopniu świadczy jego zapach i barwa.

Wartość pokarmowa siana w dużej mierze zależy od sposobu suszenia. Im proces suszenia przebiega szybciej, tym mniejsze są straty składników pokarmowych, a produkt końcowy ma większą wartość.

Siano jest podstawową paszą w zimowym żywieniu bydła, owiec i koni (także w lecie). Dostarcza podstawowych składników pokarmowych (białka, węglowodanów tłuszczów) oraz karotenów i innych witamin (np. D i z grupy B), ponadto różnych składników mineralnych.
Dobrej jakości siano łąkowe uzyskuje się z dobrze prowadzonych trwałych użyt ków zielonych i roślin motylkowatych, lub motylkowatych z trawami uprawianymi w polu, koszonymi w odpowiednim czasie i suszonymi właściwymi sposobami bez du żych strat łatwostrawnych składników pokarmowych . Jakość siana najpierw oceniamy organoleptycznie, następnie na podstawie analizy chemicznej. Przy ocenie organoleptycznej zwracamy uwagę na jego barwę, zapach, wilgotność, skład botaniczny, stadium rozwojowe w czasie koszenia roślin oraz ich ulistnienie i zanieczyszczenie. Na podstawie wyżej wymienionych danych można wiele powiedzieć na temat wartości siana. Na przykład dobre siano łąkowe ma kolor zielonkawy i przyjemny aromatyczny zapach, składa się z dobrych traw, częściowo z roślin motylkowatych i ziół, ponadto większość traw jest w początkach kłoszenia się i nie zawiera zanieczyszczeń. Jeśli przeprowadza się ocenę wartości pokarmowej siana na podstawie analizy chemicznej, to należy zwracać uwagę w pierwszym rzędzie na zawartość białka ogólnego i włókna surowego oraz karotenów i związków mineralnych. Im więcej jest w sianie białka, karotenów i związków mineralnych, a mniej włókna surowego, tym jest ono lepsze.
W praktyce podstawowymi niedociągnięciami, które mają decydujący wpływ na jakość siana są: słaba pielęgnacja łąk, głównie niedostateczne nawożenie, późne terminy zbioru, zwłaszcza pierwszego pokosu, następnie niewłaściwy sposób suszenia. Pzestrzeganie właściwego terminu koszenia umożliwi zbieranie trzech pokosów w zachodnich i środkowych częściach kraju, a dwóch pełnych pokosów w północnej części kraju.
Siano z roślin motylkowatych zwłaszcza z lucerny i koniczyny czerwonej, lub mieszanek tych roślin z trawami, ma większą zawartość białka, związków mineralnych i witamin w porównaniu z sianem łąkowym. Dobre siano z roślin motylkowatych można uyskać przy dosuszaniu wentylatorami lub suszeniu na przyrządach. Suszenie na ziemi powoduje bardzo duże straty przede wszystkim mechaniczne i obniża wartość pokarmową siana.
Dla krów o masie ciała 500—600 kg i małej wydajności można stosować nawet 12 kg siana natomiast przy wysokiej wydajności stosuje się 6—8 kg dobrego siana. Jeśli jest wybór to dl krów należy podawać siano z roślin motylkowatych, natomiast dla celąt siano łąkowe, jako bardziej urozmaicone i nie zawierające substancji rujotwórzych. Również dla koni lepsze jest siano łąkowe w ilości 5—6 kg dziennie, może to być nawet siano ze starszych, twardych traw, ale zdrowe i czyste. Dla owiec stosuje się do 2 kg siana dziennie.
Obserwuje się tendencję do obniżania ilości siana w dawkach pokarmowych dla bdła. Wynika to głównie z tego, że produkcja tej paszy jest pracochłonna i warunki podukcji, zwłaszcza przy suszeniu naturalnym, są bardzo zmienne. Z tych powodów siano zastępuje się kiszonkami. Jednak dobre siano w żywieniu bydła, owiec i koni oraz młodzieży tych gatunków zwierząt jest bardzo wartościową paszą. Zawiera ono wszystkie niezbędne składniki pokarmowe oraz wpływa korzystnie u cieląt i jagniąt na rozwój przedżołądków, a u dorosłych przeżuwaczy na właściwą pracę przedżołądków i odczyn płynu żwacza. Dostarcza także właściwej ilości suchej masy.

Opracowano na podstawie: Zielonki i ich konserwowanie – Józef Karaś