Gleba- zewn. część skorupy ziem. która powstała na skutek oddz. na zwietrzelinę czynników tj: woda, klimat, dział. organ. żywych, czas.

Organizmy żywe- biorą udział w proc. wietrzenia skały macież.

Działaln. zwierząt: mieszanie gleby, wzbogacanie w subst. organ., udział w obiegu skł. pokarm., mineralizacja.

Działaln. roślin: formowanie profili, ochrona powierzchni gl. przed deszczem, przemieszczanie skł. pokarm.

Klimat: wyznacza charakter proc. wietrzenia, wyznacza reżim cieplny i wodny.

Składniki klimatu: opady, wilgotn. i temp. powietrza.

Klimat suchy- brak war. dla wietrzenia chem; wietrzeniu uleg. minerały łatwo rozpuszczalne; gleba słabo wykszt.; podsiąk. wody

Klimat wilgotny- wietrzenie chem; powst. miner. Ilaste; wymywanie skł. zasadowych.

Warunki powstaw. gleb: 1rzeźba terenu (relif), 2 nachylenie pow., 3 formy terenu.

Skały magmowe: 1klasa granitu i ryolitu, silnie przesycone krzemionką, postaja z nich gleby lekkie, 2klasa sjenitu i trachitu, małe nasycenie krzemionką, powst. gleby gliniaste głębokie, 3klasa diorytu i andezytu, nasycone krzemionka, powst. gleby gliniaste średnie i zasadowe, 4klasa gabra i bazaltu powst. gleby gliniaste zasadowe i pyłowe.

Skały osadowe: 1okruchowe: luźne i scementowane, spoiwo to lepiszcze; 1a grubookruchowe: żwiry, gruzy, zlepieńce; 1b średniookruchowe: piaski i piaskowce.

Wietrzenie fizyczne (woda, temperatura, lodowce, wiatry) : nagrzewanie i ochładzanie, zamarzanie i odmarzanie, pęcznienie i kruszenie, obtaczanie i ścieranie.

Wietrzenie chemiczne: hydroliza, hydnetacja (dysocjacja jonów H i OH) , karbonatyzacja, utlenianie, rozpuszczanie.

Minerały: kaolinit pakiet 1:1, nie rozszerza się, pow. właściwa 14-23 m²/g, poj. sorpcyjna 0-15 milimola/ 100g; montmorylonit pak. 2:1, rozszerza się, pow. właściwa 600-800 m²/g, poj sorp. 60-130 mmol/ 100g; ilit pakiet 2:1, nie rozsz. się pow. właśc. 67-100 m²/g, poj. sorp. 5-40 mmol/ 100g;alafany bezpostaciowe, pow właśc. 260 m²/g, poj. sorp. 50-200 mmol/ 100g.

Procesy glebotwórcze

Proces brunatnienia- w skałach zasobnych w krzemiany zachodzi: wietrzenie biochemiczne min., powstaw. kompleksów z kwasami próchnicznymi i trwałych kompleksów

Proces płowienia- w skałach różnej gamy zachodzi: wymycie soli, peptyzacja i przemieszczenie iłu, powstaje poziom luvic i argic.

Proces bielicowania- w  skałach ubogich zachodzi: rozkład glikokrzemianów i koloidów, wymycie produktów rozkładu, powstają poziomy iluwialny, albic i iluwialny.

Proces glejowy polega na: redukcji związków Fe, Mn przy udziale mikroorganizmów gleb. beztlenowych.

Proces bagienny- gromadzenie i humifikacja szczątków roślin w nadmiernym uwilgotnieniu.

Proces murszenia- zach. w odwodnionych glebach bagiennych.

Skład chemiczny gleby- wypadkowa skł. chemicznego i mineralnego skorupy, składająca się z makroelementów (O, S, Al., Na, Fe, Mg, K) i mikroelementów (ZN, Cu, B, J).

Azot- w glebie w postaci organicznej, mat. budulcowy białka; źródło- resztki roślin, opad atm., obornik; formy w gl. amonowa i azotanowa; przemiany w gl. amonifikacja, nitryfikacja, denitryfikacja.

Fosfor- skł. budulcowy komórki,  ważny w proc. oddychania, pobierany w postaci H2PO4.

Potas- cały wyst. w części mineral.; żródło biotyt, ilit; rola: udział w fotosyntezie, przeciwdziała przeazotowaniu.

Wapń- usztywnia błony kom. reguluje gospod. wodną; źródło: kalcyt, dolomit.

Magnez- współtworzy chlorofil; źródło: talk, dolomit, serpentyn

Siarka- skł. białka; źródło: siarczki i gips.

Woda w glebie- roztwór o różnym stężeniu kationów anionów i gazów. Jej ilość i jakość zależy od: klimatu i rzeźby ter., war. hydrologicznych, budowy gleby, działa buduj. Lub niszcząco, działa erozyjnie, wypłukiwanie.

Siły działające na wodę: elektrostatyczne (ład. elektr.), kapilarne, osmotyczne, grawitacji.

Postacie wody w glebie: para wodna, woda molekularna ( higroskopowa i błonkowata), kapilarna (właściwa i przywierająca), woda wolna (infiltracyjna i grunt-glebowa).

O war. wilgotnościowych w glebie decyduje zasobność w wodę gl. w otoczeniu syst. korzeniowego.

Mineralizacja wody- ogólna zawartość rozpuszcz. w wodzie subst. mineralnych.

Czynniki wpływające na bilans wodny: W= Wo (So +K +Wg +Wn) – (T +P +Sp +Sgr)  W- zapas wody, Wo- na pocz. badania, So- suma opad., K- woda z kondens. pary, Wg- w. z podsiąku, Wn- w. z napływu, T- wielkość roślin, P- parowanie, Sp- spływ pow., Sgr- odpływ podz.

Klasyfikacja stos. wodnych gleb: typy- marzłociowy, perkolacyjny, okresowo perkolacyjny, nieperkolazycyjny, z przewagą desukcji.

Ciepło właściwe- to ilość ciepła potrzebna do ogrzania jednostki masy.

Pojemność cieplna- ilość ciepla potrzebna do ogrzania 1m² gleby w nienaruszonym stanie o 1°K.

Przenoszenie ciepła w glebie: przewietrzenie, promieniowanie, ruch wody i powietrza. Przenoszenie c. zależy od: rodzaju i wielkości cząsteczek stałych, porowatości, wilgotności, temperatury.

Bilans cieplny: Ru- g- H- Σ =O Ru- bilans prom., g- wymiana ciep. z podłożem, H- energia ciep. wydalana do atmosf., Σ- en. ciepl. zużyta na parowanie.

Sorpcja gleb- zdolność zatrzymyw. i pochłaniania różnych składn. Rodzaje sorpcji: mechan., fizyczna, biolog.,chem.,wymienna.

Kompleks sorpc. Tworzą: minerały ilaste, uwodnione tlenki żelaza i glinu, miner. bezpostaciowe, próchnica .

Koloid glebowy ma ładunek elektr. na powierzchni. Rodzaje ładunków: w minerałach ilastych (trwałe i zmienne), w próchnicy (grupy karboksyl. i gr. fenolowe).

Przyczyna zakwaszenia gleb: czynniki naturalne (opady, wietrzenie, działaln. życiowa organ. glebowych), przyczyny antropogeniczne (kwaśne deszcze, stosow. nawozów)

Skutki zakwaszenia gleb: straty skł. pokarmow., hydroliza związków Al., ograniczenie rozwoju mikroorgan., wzrost aktywności metali ciężkich, gorsza struktura agregatowa.

Materia organiczna składa się z subst. humusowych i niehumusowych. W glebie występuje jako: postać wolna, połączona z kationami, związki kompleksowe.

Próchnica- w glebie 30* 50* 10 do pot. 14. i zawartość zależy od czasu, klimatu, pokrywy rośl., skały macież.

Znaczenie próchnicy: fizyczne (tworzenie strukt. wodoodpornej, usprawnia obieg wody i powietrza, pochłania promienie sł.), chemiczne (kształtuje właściw. sorpcyjne, reguluje stężenie roztw. gleb., zwiększa właściwosci buforowe).

Organizmy glebowe: bakterie nitryfikacyjne (utlenianie azotanów i azotynów), bakterie siarkowe,wodorowe i żelazowe, bakterie heterotrofowe (wiążące i niewiążące wolny azot), promieniowce (tworzą antybiotyki), grzyby (rozkł. materii, synteza antybiot., akumlacja wody), śluzowce, pierwotniaki, glony (rozkł. glinokrzemianu), wazonkowce (mieszanie resztek), dżdżownice (spulchnianie), makrofauna (susły, krety).

Stan żyzności gleby: czynniki morfologiczne (zróżn. Profilu, miąższość gleby, skład granulometr., struktura, porowatość), czynniki fizyczne (rozkład porów w glebie, właściwości wodne i cieplne, podatność erozyjna), czynniki chemiczne (zasobność w mikro i makroelementy, pH i zawart. CaCO2, buforowatość), czynniki biologiczne (próchnica, skład edatonu, produkcja CO2, kultura gleby).

Erozja- niszczenie pokrywy glebowej przez dział. wody i wiatru, powodując mniejszą miąższość, obniżenie zasobności i żyzności.

Rodzaje erozji: wodna (powierzchniowa, powierzchniowa- liniowa, podziemna, potncjalna, aktualna) i wietrzna.

Systematyka- żółte i czerwone barwy od żelaza Fe3+, niebieska i sina barwa od Fe2+, biała od węglanów wapnia.

Poziom glebowy- warstwa gleby równoległa do pow. gleby, odróżniająca się barwą od sąsiednich poziomów. Rozróżniamy poziomy: O- organ., A- próchnicz., E- wymycia, B- wzbogac., C- skały macież., G- glejowy, P- bagienny, M- murszowy.

Jednostki syst.: dział, rząd, typ, podtyp, rodzaj, gatunek.

Dz. Gl. Litogeniczne bud i właściw uzależn. od skały macież.- Rz. Mineralne bezwęglanowe (T. inicjalne skaliste, lużne i liaste, bezwęglanowe słabowykształcone ze skał nasyconych i luźnych) bud AC- c, Wapniowcowe o różnym stadium rozwoju (T. rędziny A- Cca- R, pararędziny AC- Cca).

Dz. Gl. Autogeniczne- Rz. Czarnoziemne (t. czarnoziemy reliktowe wytworz. z lessu A- AC- Cca), Brunatnoziemne klimat umiark, lasy liści i miesz., skała gliny piaski (T. brunatne właściwe wymycie CaCO3 do gł 60cm, odczy kwaśny Ap- Bbr- Cca, brunatne kwaśne brak węglanów Ap- Bkr- C, płowe kl. umiarkow., przemieszanie frak. ilastej  ), Bielicowe skała przepuszczal i uboga w skł. pok. (T. rdzawe O- Abr- C, bielicowe, bielica).

Dz. Gl. Semihydrogeniczne udział wody lub silne oglejow- Rz. Czarne ziemie powst. w war silnej akumulacji materii org, w dużej wilgot., odczyn alkaliczny lub obojętny, próchnica 2do6% (T. czarneziemie), Zabagnione (T. opadowo glejowe, gruntowo glejowe).

Dz. Gl. Hydrogeniczne powstały pod wpływem wody- Rz. Bagienne (T. mułowe, torfowe), Pobagienne (T. murszowe, murszowate), Deluwialne.

Dz. Gl. Antropogeniczne (T. rigosole, hortisole)