Ogniwa procesu kształcenia okoń.docx

Ogniwa procesu kształcenia W. Okonia

Modele kształcenia funkcjonujące w historii dydaktyki:

1.       przewaga roli nauczyciela (encyklopedyzm)

2.       przewaga roli ucznia (Dewey)

3.       zrównoważenie roli uczenia i nauczyciela

Nowoczesny system kształcenia charakteryzuje się tym, iż rola nauczyciela i podległych mu uczniów stanowią pewną zintegrowaną całość. W procesie tym nauczyciel posiada kierowniczą rolę natomiast uczniowie wykazują aktywny i samodzielny udział w lekcję. Wincenty Okoń stworzył teorię dotyczącą wspólnych elementów procesu kształcenia. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształcenia:

·         integracja procesu uczenia się z procesem nauczania

·         integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań

·         wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem

·         indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności

·         organizacyjna i metodyczna elastyczność

Okoń jest autorem koncepcji siedmiu ogniw (czyli elementów wspólnych) procesu kształcenia, których łańcuch jest rozerwalny. Elastyczność tej teorii wyraża się w tym, iż na jednej lekcji niekoniecznie należy stosować wszystkie te ogniwa, czasami nawet korzystniej jest pominąć któreś z nich (jednak nie więcej niż 2-3). Ponadto, niektóre z ogniw występują czasami jednocześnie w czasie lekcji, wchodzą w różne jakieś związki. Teoria siedmiu ogniw nie stanowi schematu pracy lecz pewną propozycję dla nauczyciela.

Wyróżnione przez Okonia ogniwa procesu nauczania i uczenia się stanowią pewne momenty wspólne występujące w każdym procesie kształcenia. Ogniwa te wyodrębnione zostały w oparciu o informacje dotyczące różnych działań szkolnych (matematyka, fizyka, biologia itd.), na podstawie których wywnioskowano siedem najważniejszych momentów procesu dydaktycznego:

1.       uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych

2.       poznawanie nowych faktów

3.       nabywanie pojęć

4.       utrwalanie wiadomości

5.       przechodzenie od teorii do praktyki

6.       wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych

7.       kontrola i ocena wyników nauczania

1. Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych

cechy tego etapu kształcenia:

o        celem jest wytworzenie u uczniów pewnej pozytywnej motywacji do nauki, która może warunkować jej końcowy efekt

o        nauczyciel w oparciu o uprzednio skonstruowany plan lub konspekt lekcji zapoznaje uczniów z ich zadaniami związanymi z celem lekcji oraz założonym efektem końcowym lub planem

o        jest to ogniwo wstępne lecz bardzo istotne, gdyż jest odpowiedzialne za odpowiedni sposób myślenia uczniów oraz ukształtowanie w nich woli poprzez uświadomienie im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć

o        świadomość uczniów (działających pod kierownictwem nauczyciela) danej trudności teoretycznej lub praktycznej stanowi punkt wyjścia dla ich samodzielnego formułowania problemów, jakie mają oni rozwiązać głównie poprzez bezpośrednie poznanie

o        następuje tutaj inicjacja poszukującego toku pracy dydaktycznej co posiada istotne znaczenie w procesie kształtowania się pozytywnej motywacji do nauki oraz w wyznaczeniu kierunku dalszej pracy

o        celem tego etapu pracy jest stworzenie wewnętrznego i zewnętrznego ładu:

o        ład wewnętrzny - nauczyciel stara się poprzez stawiane uczniom zadania uświadomić im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć; ład wewnętrzny polega zatem na wytworzeniu u uczniów pewnej wewnętrznej perspektywy nadającej jego wysiłkom określonej wartości, czyli wzbudzenie motywacji

o        ład zewnętrzny - nauczyciela stara się zapewnić spokojny przebieg lekcji, co wiązane jest z zaprowadzoną przez niego dyscypliną, wykorzystywanymi sposobami zaczynania oraz kończenia zajęć; brak tego rodzaju ładu zaburza koncentrację uczniów

Stworzenie odpowiedniej atmosfery na lekcji wymaga:

o        wprowadzenia określonych reguł i procedur

o        przedstawiania zasad w pozytywnej formie

o        tworzenia zasad obowiązujących przy zmianie aktywności

o        podkreślania znaczenia zasad

o        egzekwowania przestrzegania zasad

o        czujności nauczyciela

o        odpowiedniego tempa i rytmu pracy

o        płynnego przebiegu zajęć

o        podzielności uwagi nauczyciela

o        trafnej interpretacji zachowań uczniów o charakterze werbalnym i niewerbalnym

o        wielu strategii i technik sprawdzających czujność i skupienie uczniów na lekcji

Do popełnianych przez nauczycieli błędów na tym etapie kształcenia zalicza się:

o        brak uświadamiania uczniom celów lekcji

o        zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom

o        podawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych

o        brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce

W czasie tego etapu kształcenia uczniowie wykazują następujące trudności:

o        brak świadomości celów lekcji

o        stosunek rodziców do szkoły - aspiracje rodziców

o        wpływ ich starszego rodzeństwa

o        przejawiana postawa w sytuacji zmuszającej go do samodzielnej nauki prowadzącej do ujrzenia jej celu

o        brak motywacji

o        niezrozumienie tematu zajęć

o        chaos - brak porządku w jego umyśle

2. Poznawanie nowych faktów

Proces ten opiera się zarówno na czynnościach teoretycznych jak i praktycznych, które są dostosowane do wieku oraz zdolności uczniów, co umożliwia przyswojenie przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. Spostrzeganie - uczeń patrząc na pewne przedmioty zauważa to, co się "rzuca w oczy"; obserwacja - od spostrzegania różni się w ten sposób, iż pozwala ona dochodzić do pewnych sądów spostrzeżeniowych umożliwiających udzielenie odpowiedzi na pytanie. Obserwacja zazwyczaj jest poprzedzana przygotowaniem wszelkich niezbędnych dla przeprowadzenia pokazu lub zajęć laboratoryjnych - pomocy naukowych. Istnieją następujące sposoby poznania:

·         empiryczne sposoby poznania:

o        poznanie bezpośrednie (na przykład spostrzeganie, obserwacja lub eksperyment)

o        poznanie pośrednie (na przykład mapy, strategie, schematy czy modele)

o        werbalne sposoby poznania:

o        słowo mówione (na przykład opowiadanie, pogadanka, opis, wykład, dyskusja)

o        słowo drukowane (na przykład opowiadanie, opis czy praca z książką)

Do popełnianych na tym etapie kształcenia błędów nauczycieli zaliczyć można:

·         zmuszanie uczniów do podawania szybkich wypowiedzi oraz formułowania wniosków czy uogólnień

·         odpowiadanie za uczniów, samodzielne formułowanie wniosków (tzw. "niecierpliwy nauczyciel")

·         nieodpowiedni dobór obiektów do przeprowadzanej obserwacji oraz warunków w jakich ona przebiega

Wykazywane na tym etapie trudności uczniów to:

·         brak koncentracji na najważniejszych cechach

·         problemy wynikające ze słabego wzroku

·         problemy wynikające z trójwymiarowości

·         problemy związane z używaniem pojęć w ich właściwym znaczeniu

·         problemy związane z rozumieniem i przyswajaniem treści typowo teoretycznych

·         trudności wiążące się z wyciąganiem odpowiednich wniosków

·         trudności związane z umiejętnością uchwycenia wszystkich elementów

·         brak zainteresowania tematem lekcji

3. Nabywanie pojęć

Proces ten ma dość złożony charakter - formowanie się określonego pojęcia w świadomości uczniów polega na "odkrywaniu" przez nich cech, a więc na abstrahowaniu. Pojęcie - stanowi podstawową jednostkę organizacyjną procesu myślenia, komunikacji międzyludzkiej. Pojęcia są wytworami poznawania otaczającej nas rzeczywistości, które posiadają cechy opisujące ją oraz umożliwiające jej definiowanie. Odróżnienie danego pojęcia od pozostałych jest możliwe dzięki jego cechom istotnym. Proces kształtowania się pojęć ogólnych ma następujących przebieg:

a. skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem

b. stworzenie przedpojęcia (dzięki znajomości zewnętrznych cech rzeczy lub zjawiska)

c. nabywanie pojęcia naukowego

Arends wyróżnił następujące metody nauczania pojęć na podstawie ich cech istotnych i nieistotnych (postuluje on uczenie się pojęć na podstawie podziału na przykłady i nieprzykłady):

o        metoda dedukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy ogólnych do szczegółowych, czyli od danej reguły do przykładu (jest to nauczanie bezpośrednie)

o        metoda indukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy szczegółowych do rzeczy ogólnych, zatem od danego przykładu do reguły

Błędy popełniane przez nauczycieli na tym etapie kształcenia to:

·         brak uwzględniania wszystkich etapów

·         podawanie gotowych definicji nie powiązanych z ich analizą

·         nieodpowiednia realizacja kolejnych etapów kształtowania się pojęć

·         próba zestawiania nieporównywalnych przedmiotów

·         zbyt duża liczba pojęć

·         źle dobrane przykłady pojęć

·         uogólnienie cech przedmiotów w oparciu o zbyt małą liczbę przykładów

·         egzekwowanie definicji i pojęć od uczniów nie sprawdzając uprzednio rozumienia przez nich ich treści

·         wdrażanie uczniów do posługiwania się pojęciami w nowych sytuacjach

Trudności przejawiane przez uczniów to:

o        błędne wnioskowanie

o        zbyt wiele pojęć

o        przekazywanie gotowych pojęć bez uprzedniego ich kształtowania

4. Utrwalanie wiadomości

Do warunków skuteczności utrwalania zdobytych przez uczniów wiadomości zalicza się:

·         występujące u uczniów nastawienie na trwałe zapamiętywanie

·         właściwe rozumienie utrwalanego materiału przez uczniów

·         zastosowanie odpowiednich technik zapamiętywania

Metody utrwalania wiadomości według Poplucza:

·         bierne polegające na powtarzaniu i przypominaniu; jest to uczenie się pamięciowe ze zrozumieniem

·         aktywne (czynne) polega na systematyzowaniu oraz klasyfikowaniu wiadomości, kształtowaniu umiejętności i nawyków w toku ćwiczeń i samodzielnej pracy

Utrwalanie materiału powinno polegać w ten sposób, że zaraz po wprowadzeniu nowych treści należy je powtarzać w kolejności ich uprzedniego podawania; najważniejsze i najtrudniejsze treści należy powtarzać w trakcie lekcji powtórzeniowych co wytwarza systematyczną wiedzę. Istnieją następujące sposoby powtarzania:

·         pogadanka, czyli tradycyjne odpytywanie

·         praca z tekstem

·         uczenie się pamięciowe

·         pytanie jednocześnie kilku uczniów oraz konfrontowanie ich odpowiedzi

·         stosowanie różnych sposobów uporządkowania określonego materiału

Błędy popełniane przez nauczycieli na tym etapie kształcenia:

·         utrwalanie wiadomości bez ich rozumienia

·         brak postawy u uczniów nastawienia na trwałe zapamiętywanie

·         niestosowanie systematycznej kontroli uzyskiwanych wyników nauczania

·         zapamiętywanie błędnych skojarzeń

·         utrwalanie treści niezrozumiałych dla uczniów

·         pomijanie najistotniejszych faktów i uogólnień

·         utrwalanie wiadomości w sytuacji, gdy uczeń już nie pamięta poprzednio przerobionego materiału

·         stosowanie tylko jednej metody utrwalania wiadomości

Trudności przejawiane przez ...