Wobec Komunizmu.doc

Redaktor książki: ANNA BALON

ISBN - 83-87207-00-4

Biblioteczka KSM Nr 44

WSTĘP

Karol Marks napisał "Tezy o Feuerbachu* w 1845 r. I od początku tekst ten wszedł do kanonu pism Marksa. Jedenasta z tez brzmi: "Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić". W ten sposób filozofia marksistowska otrzymała swe nadzwyczajne i wyjątkowe, jak dla filo­zofii, zadanie, kryterium jej obiektywności miała być praktyka życia społecznego budowana w oparciu o zasadnicze idee marksizmu.

Dotychczasowe polemiki / filozofią marksistowska sprowadzały się najczę­ściej do uściślania pojęć, podważania jej naukowości czy zasadności mctodolo-giczych założeń, jako jednego z głównych wyznaczników marksizmu. Po /budowaniu w oparciu o idee marksi/mu pierwszego państwa, praktyka komu­nizmu siała sic realna i rozległa rzeczywistością.

We współczesnym świecie komunizm, a wrą/ z nim filozofia marksistowska, ulegają generalnym /mianom. Najc/cściej polegają one na próbie wyrwania sic wielu społeczności, dotychczas skazanych na ideologie, komunistyczna jako obowiązującą w kraju, do nowego myślenia i poszukiwania innego sposobu budowania swego życia społecznego. Rzeczywistość postkomunistyczna jest jednak ciągle związana tajemniczymi więzami z ideologią, od której chce się uwolnić. Aby te związki lepiej zrozumieć, aby poznać czynniki ograniczające ruch społeczeństw ku wolności, trzeba na nowo przeanalizować to, co stanowiło "dom niewoli" - komunizm. Analizy tej trzeba dokonać zarówno pod kątem idei i myśli filozoficznej, jak i praktyki życia społeczeństwa komunistycznego.

Istotne pułapki i błędy myśli marksistowskiej zostały ocenione słowami społecznego nauczania Kościoła. W nauce społecznej Kościoła katolickiego wielokrotnie pojawiały się glosy polemiki i oceny poszczególnych idei i założeń filozofii marksistowskiej.

Marksizm "był największa fantazją naszego stulecia" - powiedział Leszek Kołakowski. Wciąż jednak pozostaje problem właściwego oczyszczenia się / tych idei i treści, które przez tyle lal były obowiązującą doktryna wielu społeczeństw.

Druk: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego ul. Konfederacka 6; 30-306 Kraków, te!. 66-40-00

1.

ŹRÓDŁA I POJĘCIE KOMUNIZMU

Badaniem komunizmu zajmuje się nauka interdyscyplinarna zwana sowie-tologią. Dzieli się ona na różne dyscypliny, które fenomen komunizmu rozpa­trują pod różnymi aspektami, również z uwzględnieniem podziału regionalnego.

l tak np. studiuje się prawo komunistyczne, politykę narodowościowa, socjo­logię, gospodarkę, sztukę, psychologię, filozofię itd. Do najhard/icj znanych ośrodków badawczych należą uniwersytety w Stanach Zjednoczonych: Harvard. Columbia, Bloomington, w RFN (m. in. Instytut Wschodnioeuropejski Wolne­go Uniwersytetu w Berlinie), Instytut Europy Wschodniej we Fryburgu w Szwaj­carii. Pośród wiciu publikacji tematykę sowictologiczna podejmuje m. in. seria książek pod wspólnym tył ulem "Sovictica" i kwartalnik "Sludics in Sovicl Tho-uglu". wydawane p r/.c/ Instytut / Fryburga oraz ukazujący się w Bonn tygodnik ''Ostproblcmc".

Badania sowiciologicz.nc prowadzili m. in. / zakresu filozofii prol. Gustaw Wctter, Austriak wykładający w Rzymie i Leonhardt (wydali wspólnie 2-tomowe dzieło pt. "Sovietideologia dzisiaj"). Wetter jest ponadto autorem "Der dialekti-sche Materialismum". Bardzo wnikliwe analizy komunizmu przedstawił Alain Besancon, autor "Krótkiego kursu sowietologicznego" i "Pomieszania języków". Inny francuski filozof i pisarz polityczny Cornelius Castoriadis dokonał analizy natury sowieckiego systemu w swej książce "W obliczu wojny".

Do współczesnych polskich sowietologów zaliczyć można Zbigniewa Brze­zińskiego, syna konsula generalnego RP w Kanadzie, w latach 1l>77 - 11>S1 doradcy prezydenta do spraw bezpieczeństwa państwa w administracji Jimi Girlera, profesora Uniwersytetu Columbia,autora m. in. "Planu gry" i "Wielkie­go bankructwa".

Ks. Michał Poradowski, kapłan diecezji włocławskiej, od 1950 r. pracował w Chile i lam wydawał m. in. w języku hiszpańskim kwartalnik "Studia nad komu­nizmem": jest też autorem ciekawej analizy "Wyzwolenie czy ujarzmienie'.' Mar­ksistowska rewolucja komunistyczna". Józef Mackicwicz jest autorem obszernych analiz nauki społecznej Kościoła pontyfikatu Jana XXIII ("W cieniu krzyża") i Pawła VI ("Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy") w odniesieniu do postępów w świecie.

Leszek Kołakowski, przebywający od 1968 r. na emigracji, profesor Oxfordu, jest autorem podstawowej analizy filozoficznej myśli marksistowskiej: "Główne nurty marksizmu".

Zagadnieniem ideologii komunizmu zajmowało się ponadto szereg polskich filozofów, socjologów, ekonomistów i działaczy społecznych (o. Józef Maria Bocheński, Jerzy DrygaLski, Jan Nowalc, Zdzisław Najder, Tadeusz Mazowiecki, Jacek Kwaśniewski, Jacek Kuroń, Adam Michnik. ks. Józef Tischncr, Piotr Wierzbicki, Jadwiga Sianiszkis).

Ideologia komunizmu jest marksizm-leninizm. "ideologia" - to słowo pocho­dzące od francuskiego filozofa z XVIII wieku, Deslula dc Trący (1754 - 1X36). Pośród wielu znac/cń można je tłumaczyć jako "nauka podstawowa", "teoria podstawowa". "Komunizm" ma różne znaczenia.

W znaczeniu szerszym komunizm (lać. communis = wspólnie, we wspólno­cie) to ustrój, wktórym środki produkcji, wszystkie dobra, a czas m nawei kobiety są wszystkim wspólne. Wtórnie każda ideologie, filozofię czy parne, która taki ustrój uważa za s\\oj cel do osiągnięcia nazywa mc koimmisiuzna. \\ lun znaczeniu komunizm był |uz przedstawiony przez Plaiona v\ jego "Państwie", w którym czytamy: "Nikt nic pinurmn posiadał czeyos na \\Lisii-M. •> ile nie km to mu bardzo potrzebne (...). nikt nie powinien mieć takiego domu i takiej spiżarni, do której nie wejdzie każdy, kto chce (...). Kobiety są wszystkie wspólne wszystkim mężczyznom i żadna nie mieszka razem /, żadnym (...), tak samo dzieci są wspólne i żaden ojciec nie zna swojego dziecka, ani dziecko ojca".

Podobnie można mówić o komunistach biblijnych. W Dziejach Apostolskich zanotowano: "Lud był jednym sercem i jedna duszą. Nikt nie nazywa tego co posiada, swoją własnością. Wszystko było wspólne... Tak też nie było wśród nich potrzebujących. Kto posiadał grunta lub domy, sprzedawał je, miał z tego dochód (...), z. którego każdy otrzymywał to, czego potrzebował" (Dz 4.12 - 35).

W znaczeniu węższym komunizm to całość poglądów, organizacji i praktyki partii komunistycznych. W tym znaczeniu komunizm obejmuje zarówno ideo­logie, ezyli marksizm-leninizm. jak i organizację partii komunistycznych i ich praktykę. Jest nieporównywalnie szerszym niż tylko nauka o wspólnocie dóbr, jest metafizyka, ekonomia polityczna, strategia militarna, moralnością.1

Sami komuniści używają słowa "komunizm" jeszcze w innym znaczeniu, a mianowicie jako przeciwieństwo socjalizmu, przy czym komunizm ma być koń­cowym, a socjalizm pośrednim okresem rozwoju społeczeństwa."'

1       J. M. Bocheński. Marksizm-leninizm nauka czy wiara?, wyd. Antyk Warszawa 1988. s. 6-11.

2     Tenże, Sto zabobonów, Paiyż 1987, s. 59.

Znaczenie ideologii, tzn. marksizmu-leninizmu, dla komunistów i krajów komunistycznych jest jeszcze ciągle bardzo duże. Komuniści podejmują wielkie wysiłki, by rozwijać swoją filozofię. Bibliografia radzieckiej filozofii, opubliko­wana przez Instytut Wschodnioeuropejski we Fryburgu, obejmuje ponad dwa tysiące nazwisk aktywnych filozofów. Do 1959 r. wydano 301.015.000 egzempla­rzy dzieł Lenina. Ponadto komuniści podejmują działanie, którego nie można inaczej tłumaczyć jak tylko ideologią. Próby upaństwowienia chłopów, walka z religią, lęk przed prywatyzacją i wolnym rynkiem mają swe źródło w ideologii, w założeniach marksizmu- leninizmu.

Teoretyczne /rodła marksizmu, wg Lenina, sięgają do trzech "głównych prądów ideowych XIX w., należących do t r/ech najbardziej postępowych krajów ludzkości: klasycznej filozofii niemieckiej, klasycznej angielskiej ekonomii po-lityc/nej i francuskiego socjalizmu"/

Na twórców marksizmu wywarła silny wpływ niemiecka filozofia klasyczna, zwłaszc/a Hcgla i Feucrbacha. Przetworzona dialektyka Hegla stała się źródłem matcrialisiyc/.ncj dialekiyki marksistowskiej. W interpretacji Feuerbacha ro-d/aj ludzki, w miejsce heglowskiego ducha, siat .się kreatorem świata i jedynym celem jego dziejów.

Wysoka ocenę twórców marksizmu uzyskała także angielska klasyczna eko­nomia polityczna, głównie w wersji Adama Smitha i Dawida Ricardo. Sformu­łowali oni teorię wartości dodatkowej, w oparciu, o którą marksiści dowodzili, że zysk kapitalisty pochodzi z wyzysku robotnika. Innym źródłem teoretycznym marksizmu był francuski socjalizm utopijny, zawarty głównie w doktrynach Ch. Fouriera, A. Saint-Simona i Anglika R. Owena. Skoro Bóg jest dobry i stworzył świat, jak przyjmowali, to byłoby sprzecznością twierdzić, że Bóg stwo­rzył świat, którego treści nie stanowią harmonia i dobro. Społeczeństwo jest cząstką świata i rządzą nim takie same prawa. Powołaniem człowieka jest żyć /godnie ze swoja natura, w harmonijnej wspólnocie wyznaczonej prze/. Boga i Naturę. Pojęcie człowieka byk) opisowe i normatywne zarazem. Socjaliści i komuniści utopijni oczekiwali zmiany radykalnej i natychmiastowej ora/ prze­ciwstawiali się relatywizmowi moralnemu. Nie istniały dla nich nieprzekraczalne bariery. Świat był przedmiotem swobodnej kreacji i wolnego czynu.

Z chwila opublikowania w 1848 r. "Manifestu komunistycznego" zasadniczy szkic doktryny był już gotowy i nie ulegał zmianom. W kolejnych wydaniach "Manifestu" Marks i Engels nie mieli wiele do dodania i nie rewidowali swych

3              W. I. Lenin. Marks, Engels, Marksizm, Warszawa 1949, s. 11.

4              R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne. Lublin 1987, s. 21 -22.

5              J. Drygalski, J. Kwasniewski, (Nie)realny socjalizm. Warszawa 1988, wyd. Piechur, s. 11-13.

poglądów. Zmienili jedynie prognozy polityczne i dodali tezę, że proletariat, by utrzymać władzę, musi zniszczyć machinę państwową.

L. Kołakowski uzasadnia, że "Kapitał" był także jedynie rozwinięciem tez o alienacji gatunku ludzkiego z lat 1843-1844.6 Rozwój myśli marksisowskiej przeszedł dotychczas przez pięć wyraźnie zarysowanych okresów. Okres pier­wszy sięga Wiosny Ludów, kiedy uformowały się podstawy teorii Marksa i Engelsa. Okres drugi trwał do około lat dziewięćdziesiątych XIX w., kiedy nastąpił rozwój partii proletariackich opartych na założeniach marksizmu. Okres trzeci jest tożsamy z rozwojem myśli Lenina. Okres czwarty, lata 1924 -1956, zaznaczył się Stalinem, dogmatyzmem w krajach socjalistycznych i tzw. neomarksi/mcm na Zachodzie. Okres współczesnego marksi/mu odznacza się dążeniem do jedności teorii i praktyki, nauki i humanizmu marksistowsko-leni-nowskiego.

Myśl Marksa i Engelsa wcielił w życie Lenin budując pierwsze komunistyczne państwo. Idee marksizmu znalazły się także u podstaw budowy państwa Mussoli-nicgo flaszy/m) i Hitlera (na/i/m). Benilo Mussolini.syn kowala, do 23 III |9|9 r.. czyli do założenia parł ii faszystowskiej, był socjalista. Chociaż później kazał /amordować socjalistycznego posła. Ciiacomo Maliconicuo i ro/poc/al pr/eśla dowanie partii socjalistycznej i komunistycznej, 10 przecież ekonomia laszysto-wskich Włoch była ekonomią sterowaną, a zatem socjalistyczną.

A. Hitler jeszcze w latach dwudziestych przyznał: "W naszym ruchu obie ekstremy idą w parze: komuniści z lewicy oraz oficerowie i studenci z prawicy. Oba te elementy zawsze były najbardziej aktywne i największą zbrodnią było to, że zwalczały się wzajemnie w walkach ulicznych. Komuniści byli idealistami socjalizmu". W1934 r. Hitler oświadczył: "Nie Niemcy przyjmą bolszewizm, lecz bolszewizm stanie się sowieckim narodowym socjalizmem... W każdym razie z. bolszcwizmem więcej nas łączy niż dzieli... Zawsze nakazywałem przyjmować byłych komunistów do partii w trybie natychmiastowym. Drobnomies/czański socjaldemokrata czy działacz związkowy nigdy nie stanie się narodowym socja­lista, ale komunista tak. zawsze". Istotnie, ponad polowa 50 (XX) brunatnych koszul zwerbowanych w 1933 r. była eks-komunistami. W lutym 1X49 roku w gazecie Marksa "Neue Rheinische Zeitung" Engels ogłosił artykuł, w którym proponował eksterminację całych narodów Europy. Parę miesięcy po śmierci Lenina, Stalin opublikował "Podstawy komunizmu" (1924), gdzie z uznaniem cytował artykuł Engelsa. Trudno powiedzieć, czy Hitler znał te teksty.

...