skale_gamy_tonacje.pdf

Skale, gamy i tonacje…

Nasze rozwaŜania na tematy skal gam i tonacji rozpocznijmy od przytoczenia poszczególnych

definicji i przeanalizowania ich.

Skala (z włoskiego schody, drabina ) – skala muzyczna to stały układ stosunków

interwałowych stanowiący bezpośrednią podstawę tworzenia i wykonywania muzyki.

Często takŜe rozumie się skalę jako uporządkowany pod względem wysokości zbiór

dźwięków.

Jeszcze jedna definicja:

Skala - układ dźwięków w oktawie uszeregowanych według zasad, na jakich zbudowana jest

dana skala. Kolejne dźwięki skali oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc stopnie. ZaleŜnie

od rodzaju skali, kaŜdy stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być budowane w kierunku

wznoszącym (od najniŜszego dźwięku do najwyŜszego) lub opadającym (od najwyŜszego

do najniŜszego).

Gama – następstwo dźwięków uporządkowanych wg stosunków interwałowych właściwych

dla określonej skali w systemie dur – moll. Jeśli przyjmie się skalę za zbiór dźwięków

uporządkowanych pod względem wysokości, gamę moŜna uwaŜać za transpozycję skali

(durowej, molowej i ich odmian); na podstawie jednej skali moŜna w stroju równomiernie

temperowanym zbudować 12 róŜnych gam o tym samym układzie interwałów,

lecz odmiennym składzie dźwięków.

Jeszcze jedna definicja:

Gama - jest to skala muzyczna w systemie dur-moll, zaczynająca się od danego dźwięku.

Tonacja – w systemie dur - moll ogół bezpośrednich i pośrednich związków funkcyjnych

wyznaczonych w materiale dźwiękowym przez dowolnie wybrany dźwięk centralny zwany

toniką. Podobnie jak w przypadku gam wyróŜnia się tonacje durowe, molowe i ich odmiany;

np. ogół wspomnianych związków funkcyjnych w materiale gamy C – dur nazywany jest

tonacją C – dur.

Jeszcze jedna definicja:

Tonacj ą nazywamy podstawę melodyczną-harmoniczną utworu, wyznaczona przez związki

funkcyjne między dźwiękami i akordami danej gamy durowej lub molowej. Mówimy

wówczas iŜ utwór muzyczny jest utrzymany w tonacji np. G-dur (G major), As-dur

(As major). Tonacja majorowe oznaczamy wielkimi literami (A-dur, E-dur) a tonacje

minorowe małymi (h-moll, c-moll).

Podsumowując nasze definicje i przekładając je na bardziej przyjazny język moŜemy

powiedzieć, Ŝe: skala to szereg następujących po sobie dźwięków w obrębie oktawy.

Pamiętać naleŜy takŜe, Ŝe skale mogą być wznoszące i opadające. Gama zaś jest skalą durową

lub molową zaczynającą się od odpowiedniego dźwięku. Czyli gama to skala doprecyzowana

w kwestii pierwszego dźwięku czyli toniki. Gdy zaś mówimy o tonacji mamy na myśli

zaleŜności melodyczne i harmoniczne wszystkich dźwięków gamy wobec pierwszego

jej stopnia czyli toniki.

Zacznijmy zatem poszczególne omawianie szczegółów tych trzech definicji:

Skala

Troszkę skalowej historii ☺

Najstarsze skale muzyczne

Obserwując pieśni pierwotnych ludów oraz najstarsze zabytki muzyki ludowej moŜna

załoŜyć, Ŝe muzyka pierwotna opierała się na skalach dwu- lub trzydźwiękowych.

Stare kultury azjatyckie (Chiny, Japonia) wypracowały skalę pięciotonową tzw. pentatonikę.

Występuje ona równieŜ w europejskiej muzyce ludowej. Skale takie sporadycznie są uŜywane

równieŜ w artystycznej muzyce europejskiej, gdy kompozytorowi zaleŜy na stylistyce

orientalnej. W Etiudzie Ges-dur z op.10 Fryderyka Chopina występuje redukcja skali durowej

do pentatoniki, wynikająca z załoŜeń technicznych (etiuda napisana została na czarne

klawisze). Na pentatonice opiera się takŜe wiele utworów współczesnej muzyki rozrywkowej

- bardzo chętnie jest stosowana w bluesie, skąd przeszła do kolejnych powstających

gatunków.

Kolejnym etapem w rozwoju muzyki była staroŜytne skale greckie:

Nazywane teŜ starogreckimi. Antyczna kultura muzyczna wykształciła system skal

siedmiostopniowych, których nazwy pochodzą od plemion greckich. W systemie skal

greckich były trzy główne skale, z których kaŜda posiadała dwie poboczne (poprzedzone

przedrostkami hyper- i hypo-). Przedrostki hyper [gr. nad] oraz hypo [gr. pod] dodawane do

nazw skal starogreckich, oznaczały skale połoŜone o kwintę (pięć stopni) wyŜej i o kwintę

niŜej. Skale greckie budowano w kierunku opadającym.

Skale greckie:

skala dorycka

skala hyperdorycka (miksolidyjska)

skala hypodorycka (eolska)

skala frygijska

skala hyperfrygijska (lokrycka)

skala hypofrygijska (jońska)

skala lidyjska

skala hyperlidyjska

skala hypolidyjska

Przykład:

Skala dorycka grecka lub nazywana starogrecką to jedna z trzech skal muzycznych

uŜywanych w staroŜytnej Grecji, zaczynająca się od dźwięku e 1 . Jest skalą siedmiostopniową.

Charakterystyczną jej cechą jest opadający kierunek dźwięków. Dzieli się na tetrachordy.

Tetrachord diatoniczny dorycki zbudowany jest kolejno z: sekundy wielkiej, sekundy

wielkiej, sekundy małej.

Skala dorycka ma dwie skale poboczne: hypodorycką i hyperdorycką.

Jej nazwa pochodzi od greckiego plemienia Dorów.

Rys. 1. Grecka skala dorycka.

W średniowieczu skalą dorycką nazywano zupełnie inną skalę zaczynającą się od dźwięku d.

Była to jedna ze skal modalnych (kościelnych).

Kolejny etap to skale kościelne, które w konsekwencji dały początek współcześnie uŜywanym

skalom molowym i durowym.

Skale ko ś cielne

Nazywane inaczej średniowiecznymi lub modalnymi. Są to siedmiostopniowe skale powstałe

w średniowieczu. Budowę tetrachordową oraz nazwy wzięły od skal greckich. Budowane

były od dźwięku najniŜszego do najwyŜszego.

skala dorycka kościelna (authentus protus)

skala hypodorycka kościelna (plagius proti)

skala frygijska kościelna (authentus deuterus)

skala hypofrygijska kościelna (plagius deuteri)

skala lidyjska kościelna (authentus tritus)

skala hypolidyjska kościelna (plagius triti)

skala miksolidyjska kościelna (authentus tetrardus)

skala hypomiksolidyjska kościelna (plagius tetrardi)

Przykłady:

Skala dorycka ko ś cielna - siedmiostopniowa skala muzyczna wypracowana

w średniowieczu w celach sakralnych. Skala współcześnie nie jest uŜywana. Dobrymi

przykładami skali doryckiej jest Bogurodzica.

Skala eolska ko ś cielna - siedmiostopniowa skala muzyczna wypracowana w średniowieczu

w celach sakralnych. Skala współcześnie nie jest uŜywana. Na jej bazie powstała

współcześnie uŜywana skala molowa.

Skala eolska ko ś cielna - siedmiostopniowa skala muzyczna wypracowana w średniowieczu

w celach sakralnych. Skala współcześnie nie jest uŜywana.

Skala lidyjska ko ś cielna - siedmiostopniowa skala muzyczna wypracowana w średniowieczu

w celach sakralnych. Obecnie moŜna ją usłyszeć w utworach polskich górali.

Skala hypolidyjska ko ś cielna (jońska) - siedmiostopniowa skala muzyczna wypracowana

w średniowieczu w celach sakralnych. Współcześnie nie jest uŜywana, na jej bazie powstała

uŜywana obecnie skala durowa.

W traktacie Glarenausa p.t. "Dodekachordon" z 1547r. skala o zakresie c1~c2 uznana została

jako skala autentyczna pod nazwą "jońska" a skala o zakresie a~a1 jako skala autentyczna pod

nazwą "eolska" i wraz ze swymi odmianami plagalnymi uzupełniły system 8 modi do systemu

obejmującego 12 skal kościelnych.

Skala miksolidyjska ko ś cielna - siedmiostopniowa skala muzyczna wypracowana

w średniowieczu w celach sakralnych. Skala współcześnie nie jest uŜywana.

Czas na współczesno ść czyli skale durowe i molowe oraz ich odmiany:

Współczesne skale muzyczne oparte na systemie temperowanym wykształciły si ę w okresie

baroku (XVII/XVIII wiek). Powstały wtedy siedmiostopniowe skale durowe i molowe, na

których opiera si ę system tonalny z 24 tonacjami (12 dur i 12 moll). Na przełomie XIX/XX

wieku wykształciły si ę skale pozbawione o ś rodka tonalnego: sze ś ciostopniowa skala

całotonowa oraz dwunastostopniowa skala dwunastod ź wi ę kowa (dodekafonia).

Skala durowa (majorowa) to skala siedmiostopniowa z półtonami między III a IV i VII a

VIII stopniem.

Skala durowa zbudowana jest z dwóch identycznych tetrachordów o strukturze dwóch całych

tonów i półtonu [1 + 1 + 1/2].

Rozró Ŝ niamy skale durowe:

skala durowa naturalna – półtony występują pomiędzy III i IV stopniem oraz VII i

VIII stopniem skali.

skala durowa harmoniczna - półtony występują pomiędzy III i IV , V i VI oraz VII i

VIII stopniem skali. Pomiędzy VI i VII stopniem skali mam 1,5 tonu czyli odległość

sekundy zwiększonej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: