ROBERT SILVERBERG

CZAS PRZEMIAN

Przełożyła: Irena Lipińska

1

Nazywam się Kinnall Dariyal i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie.

To stwierdzenie jest tak dziwne, ze dosłownie kłuje mnie w oczy. Wpatruję się w nie na tej stronie, rozpoznaję cha­rakter swego pisma - wąskie, proste czerwone litery na zwykłej szarej kartce papieru - i widzę swoje nazwisko, a po głowie rozchodzi mi się jeszcze echo impulsu mózgu, który zrodził te słowa. Nazywam się Kinnall Darival i. za­mierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie. Nie do wiary.

Ma to być, jak by powiedział Ziemianin Schweiz, auto­biografia. To znaczy rozliczenie się z sobą i ze swoimi czy­nami na piśmie, dokonane przez samego siebie. Takiej for­my literackiej nie znamy w naszym świecie, muszę więc wymyślić własny sposób narracji, nie istnieje bowiem żaden precedens, mogący mi służyć za wzór. Ale tak właśnie po­winno być. Na tej mojej planecie jestem teraz zupełnie od­osobniony. W pewnym, sensie wymyśliłem nowy sposób ży­cia; mogę też z pewnością wymyślić nowy rodzaj literatury. Zawsze mi mówiono, ze posiadam dar słowa.

No i oto znajduję się na Wypalonej Nizinie w szopie z de­sek, wypisując obrzydliwości i czekając na śmierć. Co za szczęście, że mam talent pisarski!

Nazywam się Kinnall Dariyal.

Obrzydliwość! Obrzydliwość! Już tylko na tej jednej stronie użyłem czasownika w pierwszej osobie chyba ze dwadzieścia razy, nie licząc tu i tam powtykanych takich

słów, jak ”moje”, ”mnie”, ”sobie”. Rwący potok bezwstydu. Ja, ja, ja, ja, ja. Gdybym obnażył swą męskość w Kamien­nej Kaplicy w Manneranie w świąteczny dzień, nie uczynił­bym nic równie ohydnego, jak to, co robię tutaj. Można by się uśmiać. Kinnall Darival oddający się w odosobnieniu występkowi. W tym nędznym, samotnym miejscu pobudza swoje cuchnące ego i wykrzykuje ten obraźliwy zaimek, ma­jąc nadzieję, że porwą go podmuchy gorącego wiatru, po­niosą i skalają nim współziomków. Układa zdanie po zda­niu, którego składnia to czyste szaleństwo. Chciałby, gdyby mógł, chwycić cię za rękę i sączyć do twych opornych uszu strumienie plugastwa. Dlaczego? Czy dumny Darival jest rzeczywiście obłąkany? Czy jego nieugięty duch całkowicie załamał się, bo cierpiał z wewnętrznego niepokoju? Czy nic z niego nie pozostało poza skorupą, tkwiącą w tej ponurej chacie, obsesyjnie drażniącą się plugawym językiem, mam­roczącą ”ja”, ”mnie”, ”moje”, ”sobie”, uparcie grożąc ujaw­nieniem intymnych szczegółów swej duszy.

Nie. Darival jest normalny i zdrów, to wy wszyscy jeste­ście chorzy, i chociaż wiem, jak głupio to brzmi, zgadzam się, by tak zostało. Nie jestem wariatem wypowiadającym obmierzłe słowa wobec obojętnego wszechświata i czerpią­cym z tego przyjemność. Przyszedłem przez czas przemian i zostałem uzdrowiony z choroby, która trapi mieszkańców mego świata, a dzięki temu, co zamierzam napisać, mam nadzieję również i was uzdrowić, chociaż wiem, że właśnie z tego powodu znajdujecie się w drodze na Wypaloną Nizinę, iżby mnie zabić.

Niech tak się stanie.

Nazywam się Kinnall Darival i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie.

2

Dręczą mnie nieustannie resztki zwyczajów, przeciwko którym podniosłem bunt. Być może zaczynasz pojmować, jaki to dla mnie wysiłek formułować zdania w tym stylu,

tak obracać czasownikami, żeby dostosować je do konstruk­cji pierwszoosobowej. Piszę od dziesięciu minut, a już moje ciało pokryło się potem, nie tym, który skrapla się wskutek panującego tu upału, ale wilgotnym, lepkim potem, wyciska­nym przez wysiłek umysłowy. Wiem, jakiego stylu winienem używać, ale mięśnie mej ręki sprzeciwiają mi się i wal­czą, by napisać słowa na starą modłę i oznajmić: ”Pisze się od dziesięciu minut i ma się ciało pokryte potem”, albo: ”Przeszło się przez czas przemian i jest się uzdrowionym z choroby, która trapi mieszkańców tego świata”. Sądzę, iż to, co dotąd napisałem, można by wyrazić po staremu i nic ' by się nie stało, ale naprawdę walczę przeciwko kwestionu­jącej osobowe ”ja” gramatyce mego świata i jeśli będzie trzeba, siłą zmuszę swoje mięśnie, aby uznały moje prawo do porządkowania słów zgodnie z wyznawaną obecnie prze­ze mnie filozofią.

Choć wcześniejsze nawyki skłaniają mnie do niepożąda­nej konstrukcji zdań, to jednak, co mam na myśli, będzie jaśniało spoza zasłony słów. Mogę powiedzieć: ”Nazywam się Kinnall Darival i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie”, albo mogę powiedzieć: ”Nazywa się Kinnall Darival i zamierza opowiedzieć ci wszystko o sobie” - i nie ma tu istotnej różnicy. W każdym razie treść oświadczenia Kinnalla Darivala jest - według naszych wzorców, według wzorców, które ja będę niszczył - odrażająca, zasługująca na pogardę, nieprzyzwoita.

3

Niepokoi mnie również, przynajmniej gdy piszę te pierw­sze 'strony, tożsamość mych odbiorców. Zakładam, ponieważ muszę, iż będę miał czytelników. Ale kim oni są? Kim wy jesteście? Być może mężczyźni i kobiety na mej rodzinnej planecie ukradkiem, przy świetle pochodni, przewracający kartki w strachu, by ktoś nie zastukał do drzwi. A może mieszkańcy innych światów czytający dla rozrywki, przebiegający wzrokiem stronice mej książki, by uzyskać obraz ob­cego i odrażającego społeczeństwa. Nie mam pojęcia. Nie­łatwo nawiązać mi z tobą łączność, mój nieznany czytelni­ku. Kiedy powziąłem plan przelania swej duszy na papier, myślałem, że będzie to proste: zwykły konfesjonał, przedłu­żona sesja z wyimaginowanym czyścicielem, który będzie cierpliwie słuchał i da mi w końcu rozgrzeszenie. Ale teraz zdaję sobie sprawę, że powinienem podejść do tego inaczej. Jeśli nie jesteś z mego świata, albo należysz do mego świa­ta, ale nie do moich czasów, możesz znaleźć tu wiele nie­jasności.

Dlatego będę wyjaśniał. Może będę tłumaczył zbyt wiele i wyprowadzę cię z równowagi, przekonując o tym, co oczy­wiste. Wybacz mi, jeśli będę informował cię o tym, co już wiesz. Wybacz, jeśli mój ton i sposób przekonywania wyka­że brak konsekwencji i wyda ci się, iż zwracam się do ko­goś innego. Nie pozostajesz bowiem dla mnie jednaki, mój nieznany czytelniku. Posiadasz wiele twarzy. Teraz widzę zakrzywiony nos Jidda, czyściciela, a teraz łagodny uśmiech mego brata więźnego Noima Condorita, a teraz słodycz obli­cza siostry więźnej Halum, a teraz stajesz się kusicielem Schweizem z żałosnej Ziemi, a w tym momencie jesteś sy­nem syna mojego syna, który narodzi się za ileś tam lat i będzie ciekaw, jakim człowiekiem był jego przodek, a teraz jesteś kimś obcym z innej planety, któremu my, z Borthana, wydajemy się groteskowi, tajemniczy, trudni do pojęcia. Nie znam ciebie, toteż moje wysiłki przemawiania do ciebie będą niezdarne.

Ale, klnę się na Bramę Salli, że zanim zostanę wykończo­ny, poznasz mnie tak dobrze, jak dotychczas żadnego czło­wieka z Borthana!

4

Jestem mężczyzną w średnim wieku. Od dnia mych na­rodzin Borthan trzydzieści razy okrążył nasze złocistozielone słońce. Ktoś, kto przeżyje pięćdziesiąt takich okrążeń,

uważany jest w naszym świecie za osobę wiekową, a naj­starszy człowiek, o jakim słyszałem, zmarł nie osiągnąwszy osiemdziesiątki. W oparciu o to, możesz porównać skalę cza­su u nas i u siebie, jeśli przypadkiem jesteś mieszkańcem innego świata. Ziemianin Schweiz utrzymywał, że ma czter­dzieści trzy Lata według rachuby na jego planecie, a jednak nie wydawał się starszy ode mnie.

Posiadam mocną budowę ciała. Tutaj popełnię podwójny grzech, nie tylko bowiem będę mówił o sobie bez wsty­du, ale będę się chełpił swoją formą fizyczną. Jestem wyso­ki. Kobieta normalnego wzrostu sięga mi zaledwie do pier­si. Włosy mam ciemne i długie, opadają mi na ramiona, ostatnio pojawiły się w nich siwe pasma. Zaczyna mi rów­nież siwieć broda, która jest gęsta i zakrywa większą część twarzy. Nos mam wydatny, prosty, z dużymi nozdrzami; wargi mięsiste, co - jak powiadają - przydaje memu wy­glądowi zmysłowości, ciemnobrązowe oczy rozstawione są raczej szeroko. Dawano mi do zrozumienia, że są to oczy kogoś, kto przez całe życie przyzwyczaił się rozkazywać in­nym.

Plecy mam mocne, a klatkę piersiową szeroką. Masa czarnych, krótkich, szorstkich włosów pokrywa prawie całe moje ciało. Ręce długie i wielkie dłonie. Pod skórą rysują się wyraźnie silne mięśnie. Jak na tak okazałego mężczyznę, ruchy mam harmonijne i pełne gracji. Wybijam się w sportach i kiedy byłem młodszy, potrafiłem miotać pierzaste    strzały przez całą długość Stadionu w Manneranie - nikt tego przede mną nie dokonał.

Większość kobiet uważa, że jestem atrakcyjny. Właściwie tak myślą wszystkie poza tymi, które wolą mężczyzn : wątlejszych, o wyglądzie naukowców, przeraża je bowiem siła, wielkość i męskość. Z pewnością władza polityczna, jaką posiadłem w pewnym czasie, pomagała mi sprowadzić do łóżka wiele partnerek, nie ma jednak wątpliwości, że po­ciągał je w równym stopniu mój wygląd, jak i inne, bardziej subtelne względy. Znaczna część z nich zawiodła się na mnie. Rozrośnięte mięśnie i owłosiona skóra nie przydają kochankowi potencji, a potężny organ płciowy nie gwarantuje ekstazy. Nie jestem championem kopulacji. Zauważ: nic przed tobą nie ukrywam. Jest we mnie pewna wrodzona niecierpliwość, która ujawnia się na zewnątrz tylko wtedy, gdy się kocham. Po wejściu w kobietę bardzo szybko mam wytrysk i rzadko udaje mi się go powstrzymać, nim ona osiągnie przyjemność. Nikomu, nawet czyścicielowi, nie wy­znałem dotychczas tej słabości i nie sądzę, bym to uczynił kiedykolwiek. Wiele jednak kobiet na Borthanie odkryło tę moją wielką wadę bezpośrednio, własnym kosztem i nie­wątpliwie niektóre z nich, zawiedzione i niedyskretne, na­śmiewały się opowiadając pieprzne dowcipy na mój temat. Odnotowuję to dlatego, abyś nie myślał o mnie jak o wło­chatym umięśnionym olbrzymie, nie wiedząc, że moje ciało często nie zaspokajało mych żądz. Być może, iż ta słabość była jednym z czynników, które kształtowały me przeznaczenie i doprowadziły mnie tamtego dnia na Wypaloną Nizinę. Powinieneś o tym wiedzieć.

5

Mój ojciec był dziedzicznym septarchą prowincji Salla na naszym wschodnim wybrzeżu. Matka moja była córką septarchy Glinu. Poznał ją podczas misji dyplomatycznej, a ich małżeństwo, jak mówiono, zostało postanowione, led­wie się ujrzeli. Pierwszym dzieckiem, jakie im się urodziło, był mój brat Stirron, obecnie po naszym ojcu septarchą w Salli. Ja przyszedłem na świat w dwa lata później, po mnie była jeszcze trójka, same dziewczynki. Dwie z nich nadal żyją. Najmłodszą siostrę zamordowali najeźdźcy z Glinu jakieś dwadzieścia obrotów księżyca temu.

Mało co znałem swego ojca. Na Borthanie wszyscy są so­bie obcy, zwykle jednak ojciec jest mniej daleki niż inni, ale nie tak było ze starym septarchą. Pomiędzy nami wznosił się nieprzebyty mur konwenansu. Zwracając się do niego używaliśmy tych samych, co zwykli poddam, wyrazów szacunku. Uśmiechał się tak rzadko, że mogę przywołać na pamięć każdy jego uśmiech. Pewnego razu, to mo­ment niezapomniany, posadził mnie obok siebie na tronie, wyciosanym z czarnego drewna i pozwolił dotykać starej, żółtej poduszki, przemawiając do mnie pieszczotliwie. Stało się to tego dnia, gdy zmarła moja matka. Poza tym nie zwracał na mnie uwagi. Bałem się i kochałem go. Drżąc, kuliłem się za filarami w sądzie, bo chciałem obserwować, jak wymierza sprawiedliwość. Byłem przekonany, że gdy­by mnie tam zobaczył, kazałby mnie zniszczyć, a jednak nie byłem w stanie pozbawić się widoku ojca w pełni majestatu.

Był, to dziwne, mężczyzną szczupłym, średniego wzrostu. Wraz z bratem już jako chłopcy górowaliśmy nad nim. Ale odznaczał się niezwykłą siłą woli, która pozwalała mu stawiać czoło wszelkim wyzwaniom. Kiedyś, jeszcze w moim dzieciństwie, przybył do septarchii pewien ambasador z Zachodu, na czarno opalony kolos, który w pamięci rysuje mi :się równie wielki jak góra Kongoroi. Był wysoki i barczy­sty, jak ja teraz. W czasie uczty ambasador wlał w siebie zbyt wiele niebieskiego wina i oświadczył wobec mego ojca, dworzan i rodziny: - Chciałbym pokazać swą siłę mężom Salli i nauczyć ich, jak staje się do zapasów.

- Jest tu taki - odparł mój ojciec opanowany nagłym gniewem - którego, być może, niczego nie trzeba uczyć.

- Niech się pokaże - powiedział olbrzym z Zachodu, wstając i zdejmując płaszcz. Ale mój ojciec uśmiechnął się, a widok tego uśmiechu wprawił dworzan w drżenie. Powie­dział chełpiącemu się przybyszowi, że byłoby niewłaściwe pozwolić na walkę, gdy umysł jego zamroczony jest winem. To oczywiście rozwścieczyło ambasadora. Zjawili się więc muzykanci, żeby rozładować napięcie, nie zdołali jednak uśmierzyć gniewu gościa i po godzinie, kiedy trochę otrzeź­wiał, domagał się ponownie spotkania z wybranym zapaśni­kiem ojca. Twierdził, że żaden mężczyzna w Salli nie zdoła oprzeć się jego sile.

Na to septarcha oświadczył: - Ja sam będę się z tobą mocował.

Tego wieczoru siedzieliśmy wraz z bratem u końca długiego stołu pomiędzy kobietami. Nagle od tronu przypły­nęło to oszałamiające słowo ”ja” wypowiedziane głosem ojca, a zaraz potem ”sam”. Takie sprośności często szeptaliś­my z Stirronem, chichocąc w ciemnościach sypialni, ale ni­gdy nie przyszło nam nawet do głowy, że moglibyśmy usły­szeć je wypowiedziane na głos w sali biesiadnej przez same­go septarchę. Obaj doznaliśmy wstrząsu, choć reakcja nasza była różna: Stirron skręcał się konwulsyjnie i skrywał twarz za pucharem, ja pozwoliłem sobie na stłumiony śmie­szek zażenowania i uciechy, za co natychmiast dostałem kuksańca od damy dworu. Tym śmiechem próbowałem po­kryć wewnętrzne przerażenie. Nie mogłem wprost uwierzyć, że mój ojciec zna takie słowa i ze je w ogóle wypowie w tak dostojnym towarzystwie: ”Ja sam będę się z tobą mocował”. Kiedy wciąż jeszcze byłem oszołomiony dźwiękiem zabro­nionych form mowy, mój ojciec wystąpił do przodu, zrzucił płaszcz, stanął przód potężnym ambasadorem, złapał go za łokieć i biodro zręcznym chwytem sallańskim i nieomal na­tychmiast powalił na lśniącą posadzkę z szarego kamienia. Ambasador krzyknął przeraźliwie, jedna noga pod dziwnym kątem odstawała mu od biodra, w bólu i upokorzeniu raz po raz uderzał płaską dłonią o podłogę. Być może obecnie w pałacu mego brata Stirrona spotkania dyplomatyczne od­bywają się w bardziej wyrafinowany sposób.

Septarcha zmarł, kiedy miałem dwanaście lat i wkracza­łem w męskość. Byłem przy nim w chwili śmierci. Każdego roku, by uniknąć pory deszczowej w Salli, jechał polować na rogorły na Wypalonej Nizinie, w te właśnie okolice, gdzie teraz ukrywam się i czekam. Nigdy z nim nie podróżowa­łem, ale wtedy pozwolono mi towarzyszyć myśliwym, byłem już bowiem młodym księciem i powinienem był nabierać zręczności w zajęciach godnych mego urodzenia. Stirron, jako przyszły septarcha, musiał wprawiać się w czym in­nym; pod nieobecność ojca pozostał w stolicy jako regent. Pod ponurym, zasnutym ciężkimi, deszczowymi chmurami niebem, ekspedycja złożona z blisko dwudziestu wozów te­renowych posuwała się na zachód od miasta Salla przez kraj płaski, podmokły, nagi i zimny. Deszcze w tym roku padały bezlitośnie, zmywając cienką warstwę gleby i pozo­stawiając gołe skały. W całej naszej prowincji rolnicy na­prawiali groblę, ale na niewiele to Się zdało. Widziałem wezbrane rzeki, unoszące żółtobrunatne bogactwo Salli, i płakać mi się chciało, gdy pomyślałem, że takie bogactwo płynie do morza. Gdy przybyliśmy do Zachodniej Salli, dro­ga zaczęła wspinać się na wzgórza, u stóp górskiego pasma Huishtor. Wkrótce znaleźliśmy się w bardziej suchej i je­szcze chłodniejszej okolicy, gdzie padały śniegi miast deszczu, a w oślepiającej bieli tylko gdzieniegdzie sterczały czarne kikuty drzew. Podążaliśmy drogą Kongoroi w góry Huishtor. Przejeżdżającego septarchę miejscowa ludność wychodziła witać ze śpiewem. Nagie góry jak purpurowe kły rozrywały szare niebo i piękno tego groźnego krajobrazu odciągało moje myśli od wszelkich niewygód, chociaż nawet w na­szym szczelnie zamkniętym wozie drżeliśmy z zimna. Na poboczach wyboistej drogi wznosiły się płaskie tarcze bru­natnych skał, nie było widać ziemi, wszędzie kamienie, a drzewa i krzewy rosły jedynie w jakichś osłoniętych miej­scach. Spojrzawszy za siebie, mogliśmy w dole ujrzeć całą Sallę jak na mapie: biel zachodnich okręgów, ciemne, zgieł­kliwe, gęsto zaludnione wschodnie wybrzeże, wszystko po­mniejszone i jakby ...