IPN-Wierni wyklęci.pdf

rp. pl

Sobota – niedziela | 27 – 28 lutego 2010

Dodatek specjalny wydany w wigili´ Dnia ˚ołnierzy Polskiego Podziemia NiepodległoÊciowego

WIERNI

wykl´ci

< Zgrupowanie

„Błyskawica”

mjr. Józefa

Kurasia „Ognia”

walczàcego

z siłami komu-

nistycznymi

na Podhalu

Niezłomni do koƒca

ROZMOWA | Janusz Kurtyka, prezes Instytutu Pami´ci Narodowej, o ˝ołnierzach wiernych Rzeczypospolitej, wykl´tych w PRL

mi´ci Narodowej w sposób

oczywisty popiera ten apel,

tradycj´ niepodległoÊciowà

uwa˝amy bowiem za jeden z

najwa˝niejszych elementów

to˝samoÊci naszego paƒstwa.

Poza tym czyn zbrojny i antykomunistycz-

na działalnoÊç w imi´ niepodległoÊci po

drugiej wojnie Êwiatowej funkcjonujà w

społecznej ÊwiadomoÊci w stopniu niedo-

statecznym i cz´sto w sposób

zafałszowany, co jest skutkiem konse-

kwentnej polityki władz PRL. KomuniÊci

robili wszystko, by zohydziç ˝ołnierzy nie-

podległej Polski oraz ich walk´.

Tymczasem powinniÊmy pami´taç, ˝e an-

tykomunistyczna konspiracja po drugiej

wojnie Êwiatowej była dalszym ciàgiem

konspiracji AK-owskiej. Wi´kszoÊç ˝ołnie-

rzy i wszyscy dowódcy

niepodległoÊciowego antykomunistyczne-

go podziemia zaczynali słu˝b´ w latach

1939 – 1940. Dla nich wojna trwała cz´sto

ok. dziesi´ciu lat i nie skoƒczyła si´ w ma-

ju 1945 r. Ci ludzie walczyli do przełomu

lat 40. i 50. Wielu z nich zgin´ło lub zosta-

ło zamordowanych, praktycznie zaÊ

wszyscy ocaleli przeszli przez tortury i

wi´zienia komunistyczne. To oczywiste,

˝e tak jak kultywujemy pami´ç o Polskim

Paƒstwie Podziemnym, tak powinniÊmy

równie˝ pami´taç o czynie ˝ołnierzy kon-

spiracji antykomunistycznej. Bo to była

walka o niepodległoÊç.

przebieg „kryzysu berliƒskiego” pokazał

zaÊ, ˝e nadzieje takie nie były całkowità

mrzonkà. Generalnie przywódcom kon-

spiracji chodziło o to, by w warunkach

dominacji Sowietów, NKWD i bezpieki

nie nara˝aç podziemia na straty, zacho-

wywaç aktywa organizacyjne,

przeprowadzaç tajnà demobilizacj´ (czyli

rozpuszczaç i legalizowaç ˝ołnierzy),

utrzymywaç kontakt z Centralà – czyli

kierownictwem ogólnokrajowym lub

oÊrodkiem rzàdowym w Londynie. Tak

przecie˝ post´powali nawet najwybit-

niejsi dowódcy partyzantcy – Łupaszka

czy Zapora. Takich przykładów mo˝emy

znaleêç bardzo du˝o. Z bezsensu dalszej

walki zbrojnej zdawali sobie tak˝e spra-

w´ przywódcy ogólnopolskich

organizacji konspiracyjnych: WiN i NSZ.

Wszyscy dà˝yli do tajnej demobilizacji i

do zejÊcia w konspiracj´. Zwykle jednak

to nie okazywało si´ ju˝ mo˝liwe. Mimo

to walki trwały praktycznie do przełomu

1946 i 1947 r. – zwłaszcza na Białostoc-

czyênie, Lubelszczyênie, we wschodnich

powiatach Mazowsza. Dlaczego? Bo ko-

munistyczne, zakrojone na wielkà skal´

działania pacyfikacyjne w terenie, repre-

sje, aresztowania i wielkie wsypy

powodowały, ˝e mnóstwo ludzi uciekało

do lasu. Partyzantka kwitła dlatego, ˝e

istniało permanentne zagro˝enie. Sowie-

tom i komunistom opłacało si´ wpychaç

swych przeciwników w logik´ bezna-

dziejnej walki i w ten sposób społecznie i

geograficznie lokalizowaç konflikt, orga-

nizacje konspiracyjne pozostawały zaÊ w

defensywie – nie mogły bowiem prak-

tycznie liczyç na nikogo z wyjàtkiem

własnych członków, nieuznawanego

przez Zachód rzàdu RP w Londynie i za-

chodnich wywiadów. Bardzo wa˝ny był

te˝ czynnik odpowiedzialnoÊci i honoru –

nawet jeÊli organizacja ogólnopolska (np.

WiN) uznawała bezsens walki zbrojnej, to

jednoczeÊnie jej przywódcy uwa˝ali za

swój obowiàzek utrzymywanie swego ro-

dzaju patronatu dowódczego nad

trwajàcymi w lesie ˝ołnierzami (którzy z

reguły nie mieli gdzie wracaç). Równie˝

poczucie honoru i odpowiedzialnoÊci po-

wodowało oficerami trwajàcymi i

dowodzàcymi swoimi ˝ołnierzami do

koƒca. Przypadki opuszczenia ˝ołnierzy

przez dowódc´ (któremu wszak łatwiej

byłoby ratowaç tylko siebie) sà praktycz-

nie nieznane.

³ prezes IPN

dr hab. Janusz

Kurtyka

Czy pana zdaniem walka zbrojna po 1945

r. miała sens?

Trudne pytanie. Stawiała je sobie wi´k-

szoÊç ˝ołnierzy podziemia i dochodzili

do wniosku, ˝e zbrojny opór nie ma sen-

su wobec dysproporcji sił, skutków

podboju Polski przez Sowietów i defen-

sywnej polityki Zachodu, który nie miał

zamiaru ryzykowaç nowej wojny. Konspi-

ratorzy starali si´ wi´c raczej zachowaç

pewien potencjał organizacyjny i dotrwaç

do czasu szansy historycznej. Miały nià

byç uzgodnione przez trzy mocarstwa w

Jałcie demokratyczne wybory, które jed-

nak na poczàtku 1947 r. zostały przez

komunistów sfałszowane. Póêniej liczono

np. na wybuch trzeciej wojny Êwiatowej,

Dlaczego spora cz´Êç społeczeƒstwa albo

nie dopuszcza do siebie wiadomoÊci, albo

ciàg dalszy na stronie 2

× : Dlaczego IPN popiera apel kombatan-

tów organizacji niepodległoÊciowych o

ustanowienie 1 marca Dniem ˚ołnierzy

Polskiego Podziemia NiepodległoÊciowe-

go? Czy takie Êwi´to zyska dziÊ rezonans

społeczny? A jeÊli tak, to czy głosy sprze-

ciwu nie zrównowa˝à głosów poparcia?

J anusz Kurtyka: Instytut Pa-

Sobota – niedziela | 27 – 28 lutego 2010

WIERNI

wykl´ci

Kalendarium

W szeregach wolnoÊci

Rok 1944

· 4 I – wkroczenie Armii Czerwonej na terytorium II Rze-

czypospolitej Polskiej

· 17 VII – rozbrojenie przez Armi´ Czerwonà i NKWD od-

działów wileƒskich i nowogródzkich AK uczestniczàcych w

walkach o Wilno, aresztowanie komendanta Okr´gu Wileƒ-

skiego AK ppłk Aleksandra Krzy˝anowskiego „Wilka”.

· 1 VIII – 2 X – Powstanie Warszawskie, wojska sowiec-

kie wstrzymujà ofensyw´ na linii Wisły, pozwalajàc

Niemcom na zniszczenie miasta i likwidacj´ Korpusu

Warszawskiego AK.

· 21 VIII – Êmierç w boju z NKWD pod Surkontami

p.o. komendanta Okr´gu Nowogródzkiego ppłk.

Macieja Kalenkiewicza „Kotwicza”.

· X – na mocy rezolucji Biura Politycznego KC PPR w „lu-

dowym” Wojsku Polskim przeprowadzono masowe

aresztowania AK-owców, którzy wczeÊniej zgłosili si´ do

armii. Ponad 400 osadzono w Skrobowie k. Lubartowa

w I Specjalnym Obozie Głównego Zarzàdu Informacji

Wojska Polskiego.

· XI – powstanie z połàczenia Narodowej Organizacji Woj-

skowej i Narodowych Sił Zbrojnych nowej organizacji

– Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

· 3 XII – Jeremicze k. Niecieczy, w walce z grupà operacyj-

nà ginie por. Czesław Zajàczkowski „Ragner” – dowódca

Zgrupowania „Południe” Okr´gu Nowogródzkiego AK.

· 6/7 XII – Ejszyszki, rozbicie przez oddziały Zgrupowa-

nia „Północ” Okr´gu Nowogródzkiego AK por. Jana

Borysewicza „Krysi” rejonowego aresztu NKWD – uwol-

nienie kilkudziesi´ciu wi´êniów.

· 15 XII – udana akcja rozbicia aresztu w Brzozowie

przez oddział lwowski AK wachm. Feliksa Maziarskiego

„Szofera” ze zgrupowania partyzanckiego „Warta”.

· 21 XII – nominacja gen. Leopolda Okulickiego „Niedê-

wiadka” na komendanta głównego AK.

PODZIEMIE | Z oddziałów AK i NSZ, ze szkół, z polskiej Wandei

„Daj´ Wam ostatni rozkaz. Dalszà swà prac´ i działalnoÊç pro-

wadêcie w duchu odzyskania niepodległoÊci paƒstwa i ochrony

ludnoÊci polskiej przed zagładà. Starajcie si´ byç przewodnikami

narodu i realizatorami niepodległego paƒstwa polskiego”.

(rozkaz komendanta głównego AK

gen. Leopolda Okulickiego „Niedêwiadka”

z 19 stycznia 1945 r.)

„Armia Krajowa Obywatelska (AKO) istnieje nadal. Bo dowódca AK

wydał rozkaz: «Bàdêcie nadal przewodnikami narodu» […] Wojna

trwa. Dopóki na polskiej ziemi b´dzie jeden zaborczy sołdat, czy

bojec obcego paƒstwa – wojna trwa. Dopóki ostatni NKWDzista

nie opuÊci naszych granic – wojna trwa”.

(fragment odezwy z 18 lutego 1945 r. Komendy

Okr´gu Białostockiego AKO)

W alki powojenne-

naƒ politycznych – od członków Stronnictwa

Narodowego, Stronnictwa Ludowego, Pol-

skiej Partii Socjalistycznej – WolnoÊç Rów-

noÊç NiepodległoÊç, Stronnictwa Pracy Pił-

sudczyków, a˝ po apolitycznych ˝ołnierzy –

konspiratorów, dla których podstawowym, a

cz´sto jedynym imperatywem działania była

gotowoÊç i ch´ç walki o wolnà Polsk´.

go podziemia

zbrojnego zasłu-

gujàce w pełni, z

racji skali oporu i

głównego prze-

ciwnika, jakim

był sowiecki agresor, na miano „powstania

antykomunistycznego”, podobnie jak zry-

wy narodowe z XVIII i XIX wieku nale˝à do

grona jednych z najchlubniejszych i zara-

zem najbardziej tragicznych kart polskiego

or´˝a. Było owo powstanie w naszej naj-

nowszej historii zjawiskiem niezwykle istot-

nym – co najmniej z kilku powodów.

Po pierwsze, w warunkach nowej okupa-

cji, a potem dominacji sowieckiej, było

pierwszym odruchem samoobrony społe-

czeƒstwa, które właÊnie poprzez liczny akces

do konspiracji oraz masowe wsparcie dla te-

go ruchu, wyra˝ało swój rzeczywisty – wrogi

stosunek do rzàdów komunistycznych.

Punkt odniesienia

Było te˝ – owo podziemie – poprzez skal´

i długotrwałoÊç oporu zjawiskiem bezpo-

Êrednio oddziaływujàcym na kolejne se-

kwencje zniewalania społeczeƒstwa pol-

skiego. To właÊnie dzi´ki ofierze ˝ycia wielu

tysi´cy owych „leÊnych ˝ołnierzy”, zło˝onej

na polach licznych partyzanckich bitew, w

katowniach NKWD, UB i GZI, proces ugrun-

towywania komunistycznej władzy i zwià-

zanych z nim represji przesunàł si´ o kilka

kolejnych lat. Byç mo˝e bez tej ofiary inne

byłyby zasi´g, nat´˝enie i finał represji wo-

bec KoÊcioła katolickiego w komunistycz-

nej Polsce, inny byłby te˝ los planowanej

przez władze PPR-PZPR kolektywizacji wsi

– rozpocz´tej na dobre dopiero w 1948 r.

Było wreszcie owo podziemie powojenne

– przez kilkadziesiàt lat dla sporej cz´Êci

społeczeƒstwa – przykładem bezinteresow-

nego bohaterstwa i patriotyzmu, punktem

odniesienia wobec siłà narzucanych przez

władze i oficjalnà propagand´ postaw i ocen.

Kim byli owi ˚ołnierze Wykl´ci? Podsta-

wowa kadra w znaczàcym stopniu rekruto-

wała si´ spoÊród konspiratorów majàcych

ju˝ za sobà kilkuletni sta˝ w ró˝nych organi-

zacjach niepodległoÊciowych z okresu oku-

pacji niemieckiej, głównie ZWZ-AK, NOW i

NSZ, znacznie rzadziej BCh. Dla znacznej

Rok 1945

· 6 I – Stare Macele – Rudniki, bitwa oddziałów Zgrupo-

wania „Północ” Okr´gu Nowogródzkiego AK z

pododdziałami 136. p. strz. oraz 97. oddziału pogranicz-

nego NKWD (poległo około 50 Sowietów).

· 19 I – gen. Leopold Okulicki „Niedêwiadek” wydaje

rozkaz o rozwiàzaniu AK.

· 29 I – Rowiny i Kaczyce, rozbicie przez pododdziały

135., 284. i 287. pułków strzeleckich WW NKWD 1. i 2.

Oddziałów Samoobrony Czynnej Ziemi Wileƒskiej rtm.

Władysława Kitkowskiego „Orlicza” i por. Witolda

Turonka „Tumrego” (poległo około 80 partyzantów).

· II – powstanie na bazie aktywów AK na Białostocczyê-

nie Obywatelskiej Armii Krajowej dowodzonej

przez b. komendanta Okr´gu Białostockiego AK

– ppłk. Władysława Liniarskiego „MÊcisława”.

· 7 III – aresztowanie przez NKWD w Milanówku gen.

Emila Fieldorfa „Nila”, komendanta organizacji „Nie”

– „NiepodległoÊç” stworzonej na bazie AK – ukierunko-

wanej na działalnoÊç w warunkach okupacji sowieckiej

(pozostaje nierozpoznany).

³ Orzeł Biały – Pismo konspiracyjne

wydawane przez Zrzeszenie WiN

Opór przeciw komunie

wanych było poÊrednio – zapewniajàc par-

tyzantom aprowizacj´, wywiad, schronie-

nie, łàcznoÊç. Do liczby tej musimy te˝ doli-

czyç około 20 tysi´cy uczniów z organizacji

młodzie˝owych, które po „wypaleniu si´”

masowego oporu zbrojnego pojawiały si´

licznie w całej Polsce jako prosta kontynu-

acja AK-WiN czy te˝ NZW. Wszystkie te ka-

tegorie dajà nam około pół miliona osób

tworzàcych owà zbiorowoÊç ˚ołnierzy Wy-

kl´tych – przewy˝szajàcà – co warto pod-

kreÊliç – siły zaanga˝owane w całym Po-

wstaniu Styczniowym.

Było owo powstanie antykomunistyczne,

wzorem wspomnianego powstania, rodza-

jem pospolitego ruszenia grupujàcego przed-

stawicieli ró˝nych „stanów”, profesji i przeko-

Po drugie, powojenna konspiracja nie-

podległoÊciowa była, a˝ do powstania

NSZZ „SolidarnoÊç”, najliczniejszà formà

czynnego oporu społeczeƒstwa polskiego

przeciw siłà narzuconej przez sowietów ko-

munistycznej władzy. W roku 1945 najwi´k-

szej aktywnoÊci owego podziemia, działało

w nim bezpoÊrednio od 150 do 200 tysi´cy

konspiratorów zgrupowanych w organiza-

cjach o bardzo ró˝nej proweniencji, z tego

około 20 tysi´cy w oddziałach partyzanc-

kich. Kolejnych kilkaset tysi´cy zaanga˝o-

ciàg dalszy na stronie 3

Niezłomni do koƒca

cz´sto pot´piał te˝ pospolity bandytyzm, i

to był główny powód poparcia ludnoÊci

wiejskiej. W okresie poamnestyjnym, od

poczàtku 1947 r., nastàpiło załamanie na-

strojów społecznych. Wielu ˝ołnierzy

skorzystało z propozycji amnestii, która, jak

si´ szybko okazało, nie miała na celu spo-

łecznego pojednania, lecz

„zinwentaryzowanie” podziemia i Êrodo-

wisk niepodległoÊciowych przez bezpiek´.

KomuniÊci zakładali kartoteki ka˝demu, kto

si´ ujawnił, oraz dokumentowali wszystkie

kontakty takiej osoby. Po kilku latach tych

ludzi dotkn´ły rozległe represje. Zaplecze

partyzantki – polska wieÊ – było coraz lepiej

rozpracowywane przez bezpiek´, zdezo-

rientowane coraz sprawniej działajàcymi

oddziałami bezpieki pozorujàcymi party-

zantk´ i coraz bardziej sterroryzowane. W

lasach pozostały drobne oddziały party-

zanckie, które toczyły ju˝ tylko walk´ o

prze˝ycie, i które ˝eby prze˝yç, uciekały si´

niekiedy do rabunku. èródłem takich za-

chowaƒ była po prostu rozpacz i malejàca

nadzieja na przetrwanie oraz pewnoÊç tor-

tur i nakłaniania do zdrady w przypadku

uj´cia – całkiem podobnie jak w przypadku

wielu drobnych ˝ydowskich „oddziałów

prze˝yciowych” z okresu wojny. Do Êmierci

w 1954 r. walczył chocia˝by mjr Jan Tabor-

towski „Bruzda“, legendarny inspektor

łom˝yƒski AK w czasie wojny.

dokoƒczenie ze strony 1

stacki i skuteczny: w czasie wojny AK

pozorowała lub wstrzymywała walk´ z

Niemcami, a po II wojnie Êwiatowej wła-

dza ludowa walczyła z pogrobowcami

AK z WiN i NSZ – bandytami, którzy po-

zostawali w słu˝bie zachodnich

rewizjonistów, byli szpiegami i zdrajca-

mi. Słu˝ba systemowi sowieckiemu

została uznana za patriotyzm (wszak do

dzisiaj mo˝emy to obserwowaç w seria-

lu o kapitanie Klossie…), idee

niepodległoÊciowe AK, WiN i NSZ uto˝-

samiono zaÊ z faszyzmem. Ten przekaz

stał si´ cz´Êcià ÊwiadomoÊci du˝ych

grup społecznych. Musimy spróbowaç

to odwróciç.

zachowuje dystans, a nawet niech´ç do

powojennego zbrojnego sprzeciwu wobec

władzy komunistycznej? Czy to tylko re-

zultat kilkudziesi´cioletniej propagandy,

czy te˝ mo˝e równie˝ szerokiego zakresu

współpracy, a nawet identyfikacji z komu-

nistycznymi władzami w ciàgu

czterdziestu kilku lat?

Jedno i drugie. Nie ulega wàtpliwoÊci,

˝e za pomocà terroru i in˝ynierii spo-

łecznej komunizm wygenerował całkiem

liczne grupy społeczne, które go popie-

rały. Choçby dlatego, ˝e obsługiwały

system lub stanowiły jego zaplecze czy

„nowà elit´”. W okresie PRL pod wpły-

wem tych bodêców naród polski

naprawd´ uległ przemianie. W moim

przekonaniu najwa˝niejsze jednak były

bardzo skoncentrowana propaganda i

dykat ideologiczny, które wyznaczały

ramy legalnej debaty publicznej. Chodzi

przecie˝ tak˝e o powieÊci, filmy, prace

pseudohistoryczne, przekaz popularno-

naukowy. Przekaz propagandy

komunistycznej był bardzo prosty, pro-

³ Zeszyty Histo-

ryczne WiN ,

które odkrywajà

i przypominajà

dzieje powojen-

nego podziemia

niepodległo-

Êciowego

> Âp. profesor

Tomasz

Strzembosz ,

wnikliwy ba-

dacz historii

najnowszej,

twórca szkoły

historyków

młodszego

pokolenia

Czy istnieje zjawisko polegajàce na pomi-

janiu niebywałych postaci i dokonaƒ

ZWZ/AK czy NSZ podczas II wojny Êwia-

towej, niepodległoÊciowej walki z

komunizmem tu˝ po wojnie, na zaciera-

niu bàdê relatywizowaniu popełnionych

wtedy przez komunistów zbrodni, przy

jednoczesnym uwypuklaniu ciemnych

stron działalnoÊci antykomunistycznego

podziemia?

Podobnà wizj´ przeszłoÊci popularyzujà

nieliczni historycy. Nale˝y przy tym podkre-

Êliç, ˝e w przypadku ka˝dej wielkiej

jednostki wojskowej i ka˝dej partyzantki w

skali masowej mo˝emy zawsze dostrzec ele-

menty kryminalne w ró˝nej skali. Akurat w

przypadku AK czy podziemia niepodległo-

Êciowego ta skala była mała, czyny

kryminalne karane zaÊ były Êmiercià. Od-

dział partyzancki w okolicy – AK w czasie

wojny czy te˝ WiN lub NSZ po niej – bardzo

TOMASZ ŁABUSZEWSKI

KAZIMIERZ KRAJEWSKI

WIERNI

Sobota – niedziela | 27 – 28 lutego 2010

wykl´ci

< Oddział

ppor. Anatola

Radziwonika

„Olecha”

(siedzi w Êrod-

ku), dowódcy

Obwodu Szczu-

czyn – Lida,

1947 r.

Kalendarium

dokoƒczenie ze strony 2

· 8 III - Łowicz, rozbicie wi´zienia i uwolnienie 83 wi´ê-

niów przez doraênie zorganizowany 11-osobowy zespół

bojowy zło˝ony z miejscowych ˝ołnierzy AK, harcerzy

„Szarych Szeregów”.

· 9 III - Biała Podlaska, oddział ppor. Roberta

Domaƒskiego „Jaracha” rozbił wi´zienie i uwolnił 103

aresztowanych. Akcj´ wykonano bez walki i bez strat.

· 26 III - Błudek (pow. Tomaszów Lubelski), oddziały ppor.

Konrada Bartoszewskiego „Wira” (30 ˝ołnierzy) i ppor.

Mariana Wardy „Polakowskiego” (40 ˝ołnierzy) rozbiły

obóz NKWD b´dàcy filià wi´zienia w ZamoÊciu.

· 26 III – Pruszków, w wyniku prowokacji sowieckiej

aresztowano 16 przywódców Polskiego Paƒstwa Pod-

ziemnego (w tym gen. Okulickiego „Niedêwiadka”).

· 27 III – udana ucieczka AK-owców z obozu w Skrobo-

wie, cz´Êç z nich dołàczyła do zgrupowania „Orlika”,

tworzàc oddzielny pluton.

· 24 IV – Puławy, rozbicie przez oddział kpt. Mariana Ber-

naciaka „Orlika” PUBP. Uwolniono 107 aresztowanych

(w tym szeÊç kobiet).

· 24/25 IV – Miechów, udana akcja poakowskiego od-

działu partyzanckiego dowodzonego przez por. Juliana

Soch´ „Dêwiga” i ppor. Juliana Nowaka „Babinicza” na

siedzib´ PUBP (z aresztu uwolniono wszystkich wi´ê-

niów).

· 1 V – Krasnosielc, udany atak oddziału NSZ dowodzone-

go przez por. Romana Dziemieszkiewicza „Pogod´” na

pierwszà siedzib´ PUBP w powiecie Maków Mazowiecki,

ulokowanà w tym miasteczku. Uwolniono 42 wi´êniów.

· 30 IV – powstaje Delegatura Sił Zbrojnych dowodzona

przez płk. Jana Rzepeckiego „Prezesa” – główna orga-

nizacja poakowska, której podstawowym zadaniem było

uporzàdkowanie konspiracji w kraju i doprowadzenie do

jej zakoƒczenia w uj´ciu wojskowym.

· 3 IV – z inicjatywy kpt. Stanisława Sojczyƒskiego „War-

szyca” powstaje Konspiracyjne Wojsko Polskie –

organizacja poakowska działajàca na pograniczu woje-

wództw: łódzkiego, Êlàskiego i poznaƒskiego.

· IV – z inicjatywy Józefa Kurasia „Ognia” na Podhalu po-

wstaje Zgrupowanie Partyzanckie „Błyskawica”.

· V – z inicjatywy b. komendanta Okr´gu Poznaƒskiego

AK ppłk. Andrzeja Rzewuskiego „Haƒczy” powstaje

Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta”.

· 6 V – Kuryłówka, zwyci´ski bój połàczonych oddziałów

NZW dowodzonych przez mjr. Franciszka Przysi´˝niaka

„Ojca Jana” z Grupà Operacyjnà NKWD (poległo kilku-

dziesi´ciu Sowietów).

· 8 V – opanowanie przez oddziały AKO dowodzone

przez inspektora łom˝yƒskiego AKO mjr. Jana Tabortow-

skiego „Bruzd´” Grajewa – rozbicie aresztu PUBP

i uwolnienie wi´êniów.

· 19 V – udany atak oddziałów AKO dowodzonych przez

por. „Zycha” na Ostroł´k´.

· 20/21 V – rozbicie obozu NKWD w Rembertowie

przez oddział samoobrony pod dowództwem ppor.

Edwarda Wasilewskiego „Wichury” z b. Obwodu AK

Miƒsk Mazowiecki.

³ Kolejni prezesi I, II, III i IV Zarzàdu Głównego Zrzeszenia WolnoÊç i NiezawisłoÊç – płk Jan Rzepecki „Prezes”, ppłk Franciszek Niepokól-

czycki „Teodor”, ppłk Wincenty Kwieciƒski „Lotny”, ppłk Łukasz Ciepliƒski „Pług”

cz´Êci z nich wiernoÊç zło˝onej kiedyÊ przy-

si´dze powodowała, i˝ przejÊcie do tzw. dru-

giej – powojennej konspiracji, miało charak-

ter naturalny, ideowy (doskonałym przykła-

dem takiego właÊnie rozumienia słu˝by –

był kpt. Kazimierz Kamieƒski „Huzar” –

działajàcy w konspiracji od 1939 do 1952 r.).

Stopniowo – na skutek masowych repre-

sji – szeregi konspiracji uzupełniali ludzie

nowi – najcz´Êciej równie˝ Êcigani przez

bezpiek´ – bardzo cz´sto bardzo młodzi.

Stopniowo te˝ skład konspiracji w 1945 r.,

reprezentatywny jeszcze dla ró˝nych grup

społecznych, zaczàł przesuwaç si´ w stron´

prowincji, nadajàc powojennemu powsta-

niu antykomunistycznemu charakter

chłopskiej irredenty – polskiej Wandei (zja-

wisko to, bioràc pod uwag´ stopieƒ nasyce-

nia miast licznymi garnizonami i placówka-

mi UB, KBW, ludowego WP oraz agenturà,

miało wymiar naturalny). ·

ciàg dalszy na stronie 6

Historia przyznała racj´ tylko jednej ze

stron wojny o niepodległoÊç. Nale˝y jed-

nak pami´taç, ˝e komuniÊci zyskali jakieÊ

poparcie społeczne. Czwarta cz´Êç Pola-

ków opowiadała si´ za nowà władzà.

Przed powstaniem warszawskim ko-

mendant główny AK gen. Komorowski

raportował, ˝e sympatie społeczne prze-

suwajà si´ w lewo, a z wkroczeniem

Rosjan wià˝à si´ konkretne nadzieje. To

prawda. Tylko ˝e dla oficerów Armii Kra-

jowej, a to oni tworzyli

antykomunistyczne podziemie, było zu-

pełnie jasne, ˝e nastajà rzàdy, które nie

majà ani demokratycznej, ani narodowej

legitymacji, oparte na sile sowieckich ba-

gnetów. Kluczowe pozycje w armii

„polskiej” broniàcej tych rzàdów zajmo-

wali oddelegowani oficerowie radzieccy.

Nazywano ich „popami”, to jest „pełniàcy-

mi obowiàzki Polaka”. W Informacji

Wojskowej ok. 1945 r. niemal 100 proc.

stanowili funkcjonariusze NKWD. Około

1950 r. było ju˝ ich „tylko” 50 proc. Przy

ka˝dym powiatowym urz´dzie bezpie-

czeƒstwa rezydował sowiecki doradca,

który de facto kierował tym urz´dem.

Granice „nowej” Polski do 1946 r. chroniły

oddziały pograniczne NKWD, działania

pacyfikacyjne w terenie prowadziło pi´t-

naÊcie pułków wojsk NKWD, batalion

NKWD ochraniał siedzib´ rzàdu i chronił

Bieruta. Historycy zgadzajà si´, ˝e do

1946 r. mo˝emy mówiç o okupacji Polski.

Kiedy w paêdzierniku 1946 r. Sowieci

przystàpili do wycofywania wojsk NKWD

z Polski, Bierut wymógł na nich pozosta-

wienie na dłu˝ej 64 dywizji wojsk NKWD.

KomuniÊci zachowywali si´ lojalnie wo-

bec Sowietów, a nie wobec paƒstwa

polskiego. To z tych przyczyn postawy ofi-

cerów antykomunistycznego podziemia,

którzy trwali przy swoich ˝ołnierzach, sà

doskonale zrozumiałe. Dla nich był to ko-

niec ojczyzny, której Êlubowali wiernoÊç.

ny ni˝ badania nad dziejami AK. Nato-

miast osobnà kwestià jest przeło˝enie

wyniku badaƒ naukowych na stan Êwia-

domoÊci społecznej. Mo˝na tu przywołaç

zapoczàtkowanà przez Fundacj´ Pami´ta-

my akcj´ budowy pomników ku czci

„˝ołnierzy wykl´tych”. Z kolei IPN organi-

zuje rajdy szlakiem niektórych oddziałów

antykomunistycznych i rozwija intensyw-

nie inne działania edukacyjne. A jednak

zwrot w ÊwiadomoÊci społecznej jeszcze

si´ nie dokonał. Dlatego tak wa˝na jest

symboliczna data 1 marca. Przypomn´, ˝e

tego dnia w 1951 r. zamordowano w wi´zie-

niu mokotowskim w Warszawie strzałem w

tył głowy członków IV Zarzàdu Głównego

Zrzeszenia WolnoÊç i NiezawisłoÊç. Stano-

wili oni ostatnie kierownictwo ostatniej

ogólnopolskiej organizacji kontynuujàcej

od 1945 r. tradycj´ AK. Aresztowano ich w

czasie od listopada 1947 do lutego 1948 r.

Przeszli wyjàtkowo barbarzyƒskie Êledz-

two. Prezes WiN ppłk Łukasz Ciepliƒski

(legendarny inspektor rzeszowski AK w

czasie wojny) w momencie Êmierci był pół-

głuchym kalekà, jeden z jego towarzyszy w

wyniku tortur postradał zmysły, inny był

tak bity, ˝e nigdy nie zabliêniły mu si´ wo-

jenne rany. To ich oprawcom

Rzeczpospolita dopiero ostatnio próbuje

zmniejszyç wysokie emerytury.

—rozmawiali Bartosz Marzec i Maciej Rosalak

> Pomnik ku czci kpt.

Kazimierza Kamieƒskiego

„Huzara”

w Wysokiem Mazowieckim

Jak pan ocenia wysiłki przywrócenia na-

rodowi pami´ci o latach powojennych w

ciàgu dwudziestolecia, jakie upłyn´ło od

odzyskania niepodległoÊci?

JeÊli chodzi o badania nad antykomu-

nistycznym podziemiem, trudno

przeceniç zasługi Fundacji „Pami´tamy”

kierowanej przez mecenasa Grzegorza

Wàsowskiego, nale˝y te˝ wspomnieç se-

minarium prof. Tomasza Strzembosza w

Lublinie czy te˝ bliskie mi Êrodowisko

„Zeszytów Historycznych WiN-u”. Po roku

2000 wielkà rol´ odegrał Instytut Pami´ci

Narodowej. Znaczna cz´Êç wydawanych

przez nas publikacji dotyczy dziejów nie-

podległoÊciowej konspiracji

antykomunistycznej. Nurt tych badaƒ jest

paradoksalnie obecnie bardziej intensyw-

Sobota – niedziela | 27 – 28 lutego 2010

WIERNI

wykl´ci

Z orłem

w koronie

OPÓR | Powojenne powstanie antykomunistyczne – ˝ycie codzienne

w nowej rzeczywistoÊci i walka zbrojna

F akt, ˝e setki konspiracyjnych

JeÊli atakowano posterunki i oddziały

przeciwnika, to zazwyczaj te, których funk-

cjonariusze i ˝ołnierze okazali si´ szczegól-

nie niebezpieczni i bezwzgl´dni wobec lud-

noÊci.

inicjatyw lokalnych, które

pojawiły si´ w Polsce po

styczniu 1945 r. (tj. po rozwià-

zaniu AK), tworzyli konspira-

torzy wyrastajàcy z szeregów

Polskiego Paƒstwa Podziem-

nego, powodował, i˝ w wi´kszoÊci starały si´

one nawiàzywaç wprost do standardów wy-

pracowanych w latach 1939 – 1944.

Rodzin´ Bieruta

puszczono wolno

JeÊli zwalczano przedstawicieli aparatu

bezpieczeƒstwa i jego agentur´, to dlatego,

˝e stanowili oni najwi´ksze zagro˝enie tak

dla członków organizacji i ich rodzin, jak i

całego społeczeƒstwa niezorganizowanego

(w przypadku funkcjonariuszy Urz´du Bez-

pieczeƒstwa w wielu organizacjach trzyma-

no si´ zasady traktowania ich jako członków

organizacji przest´pczej i likwidowania, tak

jak w latach okupacji niemieckiej funkcjo-

nariuszy SS i gestapo). Byli oni te˝ jedynymi

reprezentantami aparatu represji, których

podziemie mogło realnie dosi´gnàç, reagu-

jàc na ich rozliczne zbrodnie (według usta-

leƒ re˝imowych historyków liczba pole-

głych po stronie komunistycznej wynieÊç

miała około 10 tysi´cy funkcjonariuszy, ˝oł-

nierzy i osób cywilnych nazywanych ongiÊ

„działaczami komunistycznymi” – dziÊ jed-

nak wiadomo, ˝e w ogromnej wi´kszoÊci

byli to informatorzy oraz tajni współpra-

cownicy UB i NKWD).

Przez cały okres działalnoÊci podziemia

poza zasi´giem pozostawali zarówno par-

tyjni architekci masowego, a póêniej po-

wszechnego terroru, jak i planiÊci kolejnych

fal represji z kr´gów MBP. Prawdà jest jed-

nak, ˝e akcji takich po prostu nie planowa-

no, nawet w sytuacji przypadkowego

wicie nieprawdziwy – jako przykłady okru-

cieƒstwa partyzantów.

czas trudu, aby przyjrzeç si´ reakcji władz

komunistycznych na owo wydarzenie. Była

nim zarzàdzona przez centralne władze par-

tyjne i kierownictwo bezpieki pacyfikacja

powiatu sokołowskiego w stylu iÊcie hitle-

rowskim. Jej wynikiem było „przefiltrowa-

nie” (aresztowanie i skatowanie) w ciàgu

dziesi´ciu dni 1200 m´˝czyzn pomi´dzy 16.

a 60. rokiem ˝ycia z ponad 40 wiosek oraz

osiem publicznych egzekucji ludzi niemajà-

cych ze wspomnianà sprawà nic wspólnego.

Wojsko narodowej

samoobrony

Siekiera

pod Chodakowem

Wbrew opinii ukutej przez komunistycz-

nà propagand´, cechà charakteryzujàcà

wi´kszoÊç oddziałów leÊnych przynale˝-

nych do powa˝nych inicjatyw organizacyj-

nych był ich wymiar wojskowy. Poczàwszy

od dyscypliny oraz szkoleƒ opartych na

wzorcach Wojska Polskiego z okresu mi´-

dzywojennego, a skoƒczywszy na umundu-

rowaniu (reguły te obowiàzywały m.in. w

DSZ, AKO, WSGO „Warta”, Zrzeszeniu WiN,

KWP, Zgrupowaniu „Błyskawica”). DoÊç po-

wszechnie korzystano wprawdzie ze zdo-

bycznych mundurów „ludowego” Wojska

Polskiego, wyró˝niajàc je jednak typowymi

dla podziemia niepodległoÊciowego em-

blematami: orzełkami z koronà, ryngrafami

z wizerunkiem Matki Boskiej czy te˝ na-

szywkami – np. Pogotowia Akcji Specjalnej

NZW – SWO – Âmierç Wrogom Ojczyzny.

Wbrew tezom komunistycznej propagan-

dy, konspiracja niepodległoÊciowa, z racji

dysproporcji sił, nigdy nie była stronà inicja-

tywnà w walce z komunistycznà władzà i si-

łami sowieckimi. Nawet w 1945 r., w okresie

najwi´kszej aktywnoÊci bojowej, siły podzie-

mia dysponujàce wyłàcznie bronià lekkà

miały bowiem przeciwko sobie kilkaset ty-

si´cy ˝ołnierzy Armii Czerwonej, ludowego

Wojska Polskiego, Wojsk Wewn´trznych

NKWD, Korpusu Bezpieczeƒstwa We-

wn´trznego, funkcjonariuszy UB, MO dys-

ponujàcych bronià ci´˝kà: czołgami i lotnic-

twem. W kolejnych latach proporcje te w

dramatyczny sposób zmieniały si´ dalej na

niekorzyÊç strony niepodległoÊciowej, osià-

gajàc swoje apogeum na poczàtku lat 50.,

kiedy to sama polska komunistyczna bez-

pieka dysponowała siłami przekraczajàcymi

300 tysi´cy funkcjonariuszy i ˝ołnierzy, przy

siłach podziemia szacowanych ju˝ tylko na

kilkuset partyzantów i kilka czy kilkanaÊcie

tysi´cy członków siatek konspiracyjnych sta-

nowiàcych zaplecze dla tych naprawd´ ju˝

„ostatnich leÊnych”.

W tej niezwykle trudnej sytuacji konspira-

cje powojenne, zarówno te najwa˝niejsze –

jak DSZ, WiN czy NZW, jak i te lokalne – jak

ROAK-i, KWP mogły co najwy˝ej staraç si´

reagowaç na kolejne odsłony represji „ser-

wowanych” społeczeƒstwu przez przywód-

ców PPR–PZPR. Owe defensywne akcje

sprowadzały si´ w znacznym stopniu do sze-

roko rozumianej samoobrony.

² Ryngraf por.

Franciszka

Majewskiego

„Słonego”

– dowódcy

oddziałów par-

tyzanckich

11. Grupy Ope-

racyjnej NSZ

Jako typowy przykład tego rodzaju mani-

pulacji mo˝e posłu˝yç historia likwidacji

tzw. robotników z Chodakowa. 12 XII 1946 r.

dowodzony przez ppor. Waleriana Nowac-

kiego „Bartosza” 2. szwadron 6. Brygady Wi-

leƒskiej AK w zasadzce koło wsi Grochów

pod Sokołowem Podlaskim ujàł oÊmiu tzw.

robotników z Chodakowa oraz dwóch ˝oł-

nierzy KBW. Ludzie ci, b´dàcy aktywistami

PPR, zostali oddelegowani do dyspozycji

PUBP w Sokołowie z zadaniem „zorganizo-

wania” wyborów do Sejmu Ustawodawcze-

go – co w praktyce oznaczało ich sfałszowa-

nie. Wszyscy wyposa˝eni byli w broƒ oraz

dokumenty wystawione przez resort bez-

pieczeƒstwa. Zabrano ich ze sobà, podczas

gdy innych schwytanych wówczas członków

PPR i PPS puszczono wolno. Nast´pnego

dnia, gdy szwadron „Bartosza” został zagro-

˝ony przez poÊcig UB i KBW, „robotnicy z

Chodakowa” zostali rozstrzelani (według

jednej z relacji nastàpiło to w trakcie podj´-

tej przez nich próby ucieczki). Ciała ich par-

tyzanci pozostawili na brzegu zamarzni´te-

go Bugu. Po odnalezieniu ich przez poÊcig,

co nastàpiło dopiero po trzech dniach, trze-

ba było wyràbywaç je z lodu siekierami. Do-

konujàcy tej czynnoÊci funkcjonariusze, pra-

cujàcy w poÊpiechu i niestarannie, pokale-

czyli zwłoki. Obra˝enia ujawniły si´, gdy za-

marzni´te ciała przewieziono do gmachu

PUBP w Sokołowie Podlaskim, w którym

odtajały. Natychmiast wykorzystano t´ oko-

licznoÊç do ukucia propagandowej tezy, ja-

koby partyzanci zn´cali si´ nad uj´tymi

PPR-owcami i zabili ich za pomocà siekier,

podczas gdy przeczyła temu nawet relacja

powiatowego sekretarza PPR z Sokołowa

Podlaskiego, który prze˝ył opisywane spo-

tkanie z partyzantami (wspominał on wr´cz

o dobrym traktowaniu zatrzymanych przez

partyzantów). Pomimo ewidentnie zmani-

pulowanego charakteru owego przekazu,

wykorzystano go jeszcze w latach 90. pod-

czas posiedzenia Sejmu (wystàpienia mar-

szałka Sejmu RP Marka Borowskiego oraz

posła Longina Pastusiaka), usiłujàc przeciw-

stawiç si´ podj´ciu uchwały oddajàcej spra-

wiedliwoÊç ˝ołnierzom Zrzeszenia WiN (no-

ta bene oddział „Bartosza” Zrzeszeniu WiN

nie podlegał). Nie zadano sobie tak˝e wów-

Rozbijanie katowni

JeÊli podejmowano operacje o pozornie

ofensywnym charakterze, to w praktyce i

tak były one kolejnymi przykładami samo-

obrony. Dotyczyły bowiem w wi´kszoÊci ak-

cji odbijania aresztowanych i wi´êniów, na-

wet z wi´kszych miast. W latach 1944 – 1946

oddziały podziemia niepodległoÊciowego

zaatakowały w sumie 84 wi´zienia i areszty

UB oraz cztery obozy NKWD. JeÊli dodamy

do tego akcje na konwoje z wi´êniami i

areszty przy posterunkach MO oraz tereno-

wych placówkach UB, to uzyskamy łàcznà

liczb´ ponad 5000 osób, które odzyskały

wolnoÊç w wyniku działaƒ oddziałów par-

tyzanckich. Do najsłynniejszych operacji

przeprowadzanych z zaskoczenia stosun-

kowo niewielkimi siłami nale˝à: rozbicie

obozu NKWD w Rembertowie oraz wi´zieƒ

w Kielcach i Radomiu przeprowadzone

przez oddziały „Wichury”, „Szarego” i „Har-

nasia” w 1945 r.

Ostatnià spektakularnà operacjà podzie-

mia polegajàcà na uwolnieniu aresztowa-

nych było rozbicie wi´zienia w Pułtusku 25

XI 1946 r. dokonane przez oddział party-

zancki WiN z Obwodu Ostrów Mazowiecka

dowodzony przez ppor. Stanisława Łanec-

kiego „Przelotnego” (uwolniono wówczas

56 wi´êniów politycznych, w tym członków

WiN 5, AK 36, NSZ 15).

W latach 1944 – 1946 oddziały podzie-

mia niepodległoÊciowego zaatakowały

w sumie 84 wi´zienia i areszty UB oraz

cztery obozy NKWD

schwytania rodziny Bolesława Bieruta

przez oddział WiN Leona Taraszkiewicza

„Jastrz´bia” nie zastosowano wobec niej tak

typowej dla strony komunistycznej zasady

odpowiedzialnoÊci zbiorowej i puszczono

jà wolno.

Prawdà jest, ˝e na poziomie lokalnym ak-

cje likwidacyjne, dokonywane cz´sto wÊród

osób znajomych, sàsiadów, niejednokrotnie

byłych współtowarzyszy broni z szeregów

konspiracji (pozostajàcych na słu˝bie UB)

czy nawet członków rodzin (zmuszonych

do współpracy) miały niezwykle drama-

tyczny wymiar. Wynikał on jednak z nacisku

bezpieki, która starała si´ wszelkimi sposo-

bami rozbiç Êrodowiska niepodległoÊciowe,

zmuszajàc torturami, szanta˝em i groêbà do

wydawania przyjaciół, ojców, matek, braci,

synów. Przez ponad pół wieku wydarzenia

te przedstawiane były przez re˝imowych

historyków i publicystów w sposób całko-

„Operacja trwała do dwóch godzin. Zachod-

nia cz´Êç miasta do kanału przy obsadzie

dwóch mostków była opanowana przez na-

sze wojska i odci´ta od głównych sił UB i

MO. W akcji brało udział 39 ludzi. Oddział

Ê.p. „Przelotnego” liczàcy 25 ludzi, w skład

którego wchodziło 3-ch: „Brzytew”, „Kru-

czek” i „Drozd”. Patrol „Wisa” 6-ciu ludzi

nasz patrol w liczbie 8-miu ludzi. […] Opera-

cja miała przebieg nast´pujàcy: 1-wsze

nastàpiło rozbicie centrali telefonicznej na

poczcie. 2-gie wtargni´cie do gmachu za-

TOMASZ ŁABUSZEWSKI,

KAZIMIERZ KRAJEWSKI

WIERNI

Sobota – niedziela | 27 – 28 lutego 2010

wykl´ci

³ Olbrzym – Plakat Włodzimierza

Zakrzewskiego

<< St. sier˝. Mieczysław Dziemieszkie-

wicz „Rój” – komendant Komendy

Powiatowej NZW kryptonim „Ci´˝ki”

< Ujawnienie b. Obwodu AK Miƒsk Mazo-

wiecki wrzesieƒ 1945 r.

mieszkałego przez stra˝ wi´ziennà i jedno-

czeÊnie obstawa gmachu wi´ziennego i

wysłanie patroli na obstaw´ mostków i ulic.

UB i MO kilkakrotnie atakowało na te dwa

mostki, lecz po otrzymaniu ognia z naszej

strony uciekali z powrotem w popłochu”.

(fragment meldunku Zygmunta Dàbkowskiego

„Kryma” z 28 XI 1946 r.)

Êmierci włàcznie. Nie znaczy to, ˝e proble-

mu nielegalnych rekwizycji nie było. Doty-

czył on jednak w znacznie wi´kszym stop-

niu grup zbrojnych nieafiliowanych przy

którejÊ z organizacji niepodległoÊciowych,

jak i grup bandyckich stanowiàcych plag´

powojennej prowincji, zło˝onych niejedno-

krotnie tak˝e z byłych i ówczesnych człon-

ków siatek konspiracyjnych – tzw. nocnych,

niewàtpliwie kompromitujàcych takimi

ekscesami swoje macierzyste organizacje.

szych opryszków. Wykonywało si´ to z

bólem serca. Bo najcz´Êciej osobnik taki

mógłby byç po˝ytecznà jednostkà, gdyby

nie istniejàce owe podłe warunki sprzyja-

jàce przest´pczoÊci”.

(fragment dziennika kpt. Zdzisława Broƒskiego

„Uskoka” – dowódcy oddziałów partyzanckich

Zrzeszenia WiN w Inspektoracie Lublin)

w praktyce utrzymaniem porzàdku pu-

blicznego. Przyznawali to bezwiednie sami

UB-ecy, piszàc w meldunkach, ˝e na tych

właÊnie terenach kradzie˝e i morderstwa

zdarzajà si´ zdecydowanie rzadziej.

„Teren gminy Miedzna [powiat w´grow-

ski] jest gruntem podatnym na rozwój

bandytyzmu [sic]. LudnoÊç tej˝e gminy w

70 proc. jest negatywnie ustosunkowana

do obecnej rzeczywistoÊci i przesiàkni´ta

wrogà propagandà podziemia. Napady i

kradzie˝e na tej˝e gminie zdarzajà si´

bardzo rzadko”.

(sprawozdanie z działalnoÊci operacyjnej GO

KBW o kryptonimie „Z” z 1948 r.).

„Ârodki materialne nale˝y czerpaç bàdê z

ofiar społecznych, bàdê te˝ ze zdobyczy, któ-

re mo˝na czerpaç z akcji na urz´dy i

instytucje paƒstwowe, samorzàdowe, spół-

dzielcze. Nie wolno grabiç mienia

prywatnego, nawet u PPR-ów” (z rozkazu Ko-

mendy Okr´gu WiN Lublin z 27 VI 1946 r.)

Zdobycze pod kontrolà

„Społeczeƒstwo nie wiedziało, jak odró˝-

niç partyzantów od opryszków i szpiclów,

gdzie nale˝y szukaç dowództwa i komu

wierzyç, a komu nie, bo jednego i tego sa-

mego osobnika mo˝na było widzieç w

milicji i w partyzantce, w Lublinie na ulicy

i w krzakach pod Parczewem. Nocami po-

jawiali si´ uzbrojeni osobnicy, podawali

si´ za partyzantów, odczytywali i wykony-

wali wyroki, rabowali i znikali, by

nast´pnej nocy pojawiç si´ gdzie indziej.

Ofiarami w tych wypadkach bywali cza-

sem ludzie najuczciwsi. Załatwianie

porachunków było na porzàdku dziennym.

[…] Aby pohamowaç rozszerzajàcà si´ sa-

mowol´ i ratowaç sław´ partyzantów,

zmuszeni byliÊmy do strzelania groêniej-

JeÊli decydowano si´ na akcje finansowe

lub gospodarcze – tzw. eksy, to było to wyni-

kiem nie tyle post´pujàcej demoralizacji, ile

koniecznoÊci zdobywania Êrodków na pro-

wadzenie jakiejkolwiek działalnoÊci niepod-

ległoÊciowej. Wobec utraty dopływu fundu-

szy z zewnàtrz (od rzàdu polskiego na emi-

gracji) wystarczajàcych i tak na pokrycie za-

ledwie cz´Êci kosztów utrzymania organiza-

cji, problem pozyskania Êrodków musiał

zostaç przerzucony na czynniki krajowe.

Skala tych obcià˝eƒ, bioràc pod uwag´ stale

zwi´kszajàcà si´ liczb´ ukrywajàcych si´

członków konspiracji, była doprawdy zna-

czàca, zwłaszcza jeÊli weêmie si´ pod uwag´

tak skal´ zniszczeƒ, jak i nało˝onych przez

komunistyczne władze podatków, domia-

rów, kontyngentów rujnujàcych ekonomicz-

nie prowincj´.

Wobec takiego stanu rzeczy znaczna

cz´Êç organizacji starała si´ przede

wszystkim obcià˝yç kosztami swojego ist-

nienia instytucje paƒstwowe – zaopatru-

jàc si´ zarówno w Êrodki finansowe, jak i

dobra materialne w: bankach, spółdziel-

niach, sklepach, fabrykach etc. W dalszej

kolejnoÊci obiektem takich akcji byli be-

neficjenci komunistycznego re˝imu:

współpracownicy resortu bezpieczeƒ-

stwa, rodziny funkcjonariuszy UBP, MO,

ORMO, członkowie partii, aktywiÊci ró˝-

nego rodzaju przybudówek PPR–PZPR,

osoby, które odniosły korzyÊci materialne

wynikajàce z ró˝nych form represji karno-

-administracyjnych. W organizacjach i

podległych im oddziałach partyzanckich

utrzymujàcych dyscyplin´ i standardy wy-

pracowane jeszcze w czasach AK problem

nadu˝yç był zminimalizowany.

Zdobycze ksi´gowane jako przychody

podlegały bardzo szczegółowej kontroli, po-

dobnie jak i wydatki przeznaczane tak na

bie˝àce potrzeby, jak i wsparcie dla represjo-

nowanych i ich rodzin, pogrzeby, msze Êwi´-

te za poległych itp. Za naruszenie tych norm

groziły powa˝ne konsekwencje, do kary

Prawdziwi wrogowie

bandytów

„2 II 1946 r. Zbli˝amy si´ do sławetnej

Treblinki. Według opowiadaƒ ludnoÊci,

ciàgłe rozkopywanie i ograbianie trupów

doszło do ostatnich granic zezwierz´ce-

nia. Wyrywa si´ z´by, całe szcz´ki, obcina

r´ce, nogi głowy, aby zdobyç kawałek zło-

ta. Profanacja, a władze nic nie robià,

celem zabezpieczenia tego jedynego

swoim rodzajem cmentarzyska, na którym

spoczywa przeszło 3 miliony Polaków, ˚y-

dów, Cyganów, Rosjan i innych

narodowoÊci [sic – bł´dna ocena liczby

ofiar]. 3-4 II 1946 r. Chmielnik. JesteÊmy

o trzy kilometry od obozu Êmierci. Wy-

wiad przeprowadzony w obozie

potwierdził dane o profanacji. Wieczorem

4 II 1946 r. jedziemy do wsi Wólka Okràgli

na ekspedycj´ konnà przeciw poszukiwa-

czom złota w Treblince […] 6 II 1946 r.

Rostki kolonia. Wczorajszej nocy (z 5 na 6

II) oddział ukarał grzywnà i karà chłosty

„kopaczy złota” w Treblince”.

(fragment dziennika 6. Brygady Wileƒskiej AK)

Komunistyczny aparat przemocy, sku-

piony na niszczeniu strony niepodległo-

Êciowej, w pierwszych latach po wojnie

niewiele uwagi poÊwi´cał walce z prze-

st´pczoÊcià pospolità (element prze-

st´pczy stanowił wr´cz baz´ do werbun-

ku jego agentury). Na wielu terenach to

właÊnie podziemie niepodległoÊciowe

zapewniało spokój i bezpieczeƒstwo

ludnoÊci, t´piàc bandytyzm i złodziej-

stwo, zwalczajàc plag´ bezprawnych re-

kwizycji dokonywanych przez osoby

podszywajàce si´ pod uczestników ru-

chu niepodległoÊciowego.

Działania tego rodzaju były niezwykle

istotne z punktu widzenia utrzymania

wÊród społecznoÊci lokalnych wiarygod-

noÊci konspiracji powojennej. Z reguły od-

powiadały za nià wyspecjalizowane pod-

oddziały partyzanckiej ˝andarmerii bàdê

te˝ pełniàce ich rol´ stałe oddziały lotne, a

zestaw stosowanych w praktyce kar obej-

mował zarówno konfiskaty mienia, kary

pieni´˝ne, jak i kary cielesne – a˝ do wyro-

ków Êmierci włàcznie. Warto podkreÊliç, ˝e

w obr´bie zachowaƒ pi´tnowanych przez

podziemie znajdziemy nie tylko grabie˝e,

rabunki i bezprawne „kontrybucje”, ale te˝

dewastacj´ lasów paƒstwowych polegajàcà

na ich dzikim wyr´bie.

A tak˝e, szczególnie godne pot´pienia,

rozkopywanie masowych grobów ofiar

terroru niemieckiego – w celu poszukiwa-

nia złota. Na terenach, na których ciàgłoÊç

pracy konspiracyjnej nie została naruszo-

na przez blisko dwa lata po wojnie, to wła-

Ênie organizacje podziemne zajmowały si´

„Prócz MO i UB rabujà równie˝ bandy zło-

dziejsko-rabunkowe, z którymi WiN

prowadzi bezwzgl´dnà walk´. Ka˝dy zło-

dziej-bandyta pochwycony przez oddziały

WiN jest karany Êmiercià”.

(fragment ulotki z Okr´gu Lubelskiego WiN

z 20 I 1947 r.).

³ Fragment dziennika 2. szwadronu 6. Brygady

Wileƒskiej AK zawierajàcy informacje

o tzw. robotnikach z Chodakowa

„W miesiàcu czerwcu i lipcu patrole zlikwi-

dowały 14 szpicli UB, w tym 4 oficerów UB

oraz ponad 20 band rabunkowych i nakła-

dajàcych kontrybucje. [W sierpniu 1946 r.]

patrole WiN interweniowały w 64 wypad-

kach rabunku dokonanego i nało˝onych

kontrybucji. W 3-ch wypadkach sprawcy

zostali ukarani Êmiercià, w pozostałych sil-

na chłostà”

(fragmenty meldunków prezesa Obwodu WiN

Bielsk Podlaski z lipca i sierpnia 1946 r.)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: