LOGISTYKA GOSPODARKI ODPADAMI
Działaniom człowieka zarówno sektorze wytwórczym jak również konsumpcyjnym towarzyszy „produkcja” pewnej ilości odpadów. Prawo dotyczące odpadów stało się jednym z najbardziej obszernych i skomplikowanych segmentów prawa ochrony środowiska w prawie międzynarodowym, prawie wspólnotowym (prawie Unii Europejskiej) i prawie wewnętrznym wielu państw świata. Realizacja zadań ochrony środowiska przed destrukcyjnym wpływem generowanych odpadów w ostatnich latach stała się jednym z głównych planów rozwoju wielu organizacji. Istniejące rozwiązania techniczno – technologiczne, normy oraz akty prawne (ustawy i dyrektywy) stanowią ramowe uwarunkowania logistyki gospodarki odpadami. W krajach wysoko rozwiniętych zauważyć można włączenie procesu rozwoju ekologicznego do procesu tworzenia rozwiązań prawnych i ekonomicznych oraz do nowych styli zarządzania.
W systemie gospodarczym środowisko naturalne spełnia dwie funkcje:
- jest źródłem surowców naturalnych, będących substytutem (produktem wejściowym) do systemów przetwórczych,
- jest odbiorcą zarówno wyrobów gotowych, jak również wygenerowanych podczas przetwarzania odpadów, (rys.1).
Rys.1. Strumień przepływu w systemie gospodarczym
Do najważniejszych aktów prawnych zaliczamy;
- UNIJNE:
» Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE w sprawie odpadów,
» Dyrektywa Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych,
» Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów.
- POLSKIE:
» Prawo ochrony środowiska, Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627,
» Ustawa o odpadach, Dz. U. 2001 nr 62 poz. 628,
» Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów, Dz. U. Nr 112, poz. 1206,
» Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, Dz. U. 2001 nr 63 poz. 639,
» Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Dz. U. 2001 nr 63 poz. 638.
Klasyfikacja generowanych odpadów
Klasyfikacja wytwarzanych odpadów uzależniona jest od wielu czynników. Najczęściej stosowanymi podziałami generowanych odpadów są:
- klasyfikacja ze względu na stopień obciążenia środowiska;
~ odpady obojętne,
~ odpady niebezpieczne,
- klasyfikacja ze względu na właściwości fizyko – chemiczne;
~ odpady stałe,
~ odpady ciekłe,
~ odpady gazowe,
- klasyfikacja ze względu na miejsce wytworzenia;
~ odpady przemysłowe,
~ odpady komunalne,
- klasyfikacja ze względu na sposób zagospodarowania;
~ odpady przeznaczone do odzysku,
~ odpady przeznaczone do unieszkodliwienia,
~ odpady przeznaczone do składowania.
W systemach gospodarczych w ujęciu logistycznym, każda z wyżej mienionych klasyfikacji stanowi odrębny strumień przepływu odpadu. Na podstawie kryteriów klasyfikacyjnych tworzymy hierarchiczną strukturę przepływów generowanych pozostałości otrzymując układ (model, system) określający sposób zagospodarowywania wytwarzanych odpadów. Złożoność tego układu uzależniona będzie od stopnia i ilości dokonanych podziałów. Celem wydzielenia pojedynczych strumieni przepływu odpadów jest stworzenie projektów optymalnych działań w zakresie pełnego wykorzystania powstających pozostałości.
W celu stworzenia w miarę jednolitych sposobów zagospodarowania odpadów nie wykazujących cech odpadów komunalnych, należy w pierwszej kolejności dokonać klasyfikacji na gałąź przemysłową w jakiej zostały one „wyprodukowane”. Zaprezentowaną wcześniej klasyfikację odpadów (w przypadku odpadów przemysłowych) należy uzupełnić o kryterium branżowe, do którego się zalicza:
- przemysł wydobywczy (górnictwo),
- przemysł przetwórczy;
~ przedsiębiorstwa paliwowo – energetyczne,
~ przedsiębiorstwa metalurgiczne (hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych),
~ przedsiębiorstwa elektromaszynowe,
~ przedsiębiorstwa chemiczne,
~ przedsiębiorstwa mineralne,
~ przedsiębiorstwa przemysłu lekkiego,
~ przedsiębiorstwa branży spożywczej,
~ przedsiębiorstwa drzewno – papiernicze.
Ustawa o odpadach będąca naczelnym aktem prawnym w postępowaniu z wytworzonymi pozostałościami grupuje je wg miejsca powstawania, tj.: na odpady komunalne oraz odpady przemysłowe. Sztywna klasyfikacja wg miejsca powstawania odpadów, nie uwzględniająca składu morfologicznego, narzucona była w poprzedniej ustawie o tej samej nazwie z dnia 21 kwietnia 1997 r. Traktowanie odpadów wytworzonych w jednostkach gospodarczych posiadających identyczne właściwości co odpady komunalne powstałe w skupiskach ludzkich, skutkowało zwiększeniem nakładów na politykę postępowania w obrębie przedsiębiorstwa. Późniejsza ustawa z 2001 roku zdejmowała sztywno nałożony sposób postępowania z odpadami o charakterze komunalnym, wytworzonymi w przedsiębiorstwach, tak jak z odpadami poprodukcyjnymi.
Na podstawie nowelizacji dotyczącej sposobu podstępowania z odpadami o charakterze komunalnym, bez względu na miejsce ich wytworzenia, w kompleksowych systemach zagospodarowania odpadów można wyróżnić dwa strumienie przepływów generowanych pozostałości, tj.:
- strumień odpadów komunalnych, charakteryzujących się zróżnicowaną strukturą uzależnioną od wielu czynników: miejsca powstawania – miasto, wieś, struktury zabudowy, standardu życia, zmiennością ilościowo – jakościową w okresie w jakim powstały – kwartał, rok; posiadają od 40 do 50 procent udziału części organicznych i mineralnych w całej swojej masie, niewielka ilość w stosunku do odpadów przemysłowych;
- strumień odpadów przemysłowych, charakteryzujących się dużym udziałem całej masie odpadów niebezpiecznych, nierównomiernym rozlokowaniem na terenie kraju oraz możliwością uproszczonego selektywnego gromadzenia u źródła powstawania, duża ilość w stosunku do odpadów komunalnych generowanych w skali roku.
Wyodrębnienie strumienia odpadów nie przemysłowych z całościowego potoku pozostałości generowanych w jednostkach gospodarczych umożliwia przedsiębiorcom korzystanie z wojewódzkich (lub gminnych) systemów odbioru odpadów komunalnych. Z danych statystycznych wynika, że w 2009 roku zostało wytworzonych 12 053 tyś ton odpadów komunalnych z czego zebranych w gospodarstwach domowych 6 907 tyś ton. Z małych przedsiębiorstw, w szczególności tych nie produkcyjnych, świadczących na rzecz klientów usługi np.: w zakresie księgowym lub doradczym, z handlu, małego biznesu, instytucji usług świadczonych na potrzeby publiczne, wytwarzających jedynie odpady o charakterze komunalnym, został zdjęty obowiązek ewidencjonowania zbiorczych zestawień danych o ilości wytwarzanych odpadów w zadanych okresach i przekazywania ich do odpowiednich jednostek.
Pozostałości z procesów przetwórczych i konsumpcyjnych generowane są na każdym etapie łańcucha logistycznego, (rys.2).
Rys.2. Strumień przepływu odpadów
Strumień przepływu odpadów z elementarnych jednostek systemu gospodarczego jest zróżnicowany pod względem jakościowym i ilościowym na każdym etapie przepływu oraz trwale narusza stan równowagi ekologicznej. Skutecznym rozwiązaniem problemu destrukcyjnego wpływu odpadów na ekosystem jest wdrożenie sprawnie funkcjonującego zintegrowanego systemu zagospodarowania odpadów w ujęciu całościowym.
Kompleksowy system gospodarki odpadami jest układem wieloelementowym tworzącym pewną złożoną całość. Zdefiniowanie i określenie struktury systemu recyrkulacji odpadów i ustalenie występujących relacji między elementami pozwala na określenie optymalnego modelu pracy. System gospodarki odpadami w ujęciu kompleksowym w celach pełnego zagospodarowania pozostałości powinien uwzględniać wszystkie procesy przetwórcze w różnych gałęziach przemysłowych. Zadania związane z usuwaniem odpadów przemysłowych i komunalnych, zgodnie z przyjętymi normami i standardami obsługi, mają charakter bezwzględnych ograniczeń, co do ilości strumieni odpadów kierowanych na składowiska. Istotne znaczenie na pracę systemu mają wpływ nowoczesne rozwiązania techniczno – technologiczne zaimplementowane w strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw.
draco.1987