Witold Hulewicz Przybłęda Boży Beethoven. Czyn i człowiek Tom Całoć w tomach Zakład Nagrań i Wydawnictw Zwišzku Niewidomych Warszawa 1996 Tłoczono pismem punktowym dla niewidomych w Drukarni Zakładu Nagrań i Wydawnictw Zwišzku Niewidomych, Warszawa, ul. Konwiktorska 9 Przedruk z Wydawnictwa "Polskie Wydawnictwo Muzyczne", Kraków 1959 Pisała K. Pabian Korekty dokonały K. Markiewicz i I. Burzyńska `tc Przedmowa Rozdzielił nas okrutny wrzesień 1939 roku. Nic nie wiedzielimy nawzajem o sobie, poszukiwalimy się mylš w różnych stronach wiata. Dopiero latem 1940 spotkalimy się u Władysława Zawistowskiego - ku radoci, zdumieniu i zgrozie. Jeden drugiego uważał za z dawna upatrzonš ofiarę Gestapo. Lecz prędko ochłonęlimy z wszystkich obaw poród radosnych nadziei. Witold Hulewicz promieniał optymizmem, wymierzonym w cel pewny, choć może nie bliski. Sam żołnierz, znał wybornie i oceniał siłę militarnš Niemiec, na którš, wychowany w Wielkopolsce, patrzył od dziecka i z którš się zmagał w powstaniu wielkopolskim. Ale wierzył niezachwianie w ostateczny tryumf nad hitlerowskim szaleństwem i miał swój udział w walce podziemnej. Ani słowem o tym nie wspomniał, lecz to milczenie nikogo nie mogło zmylić, nikogo, kto znał bliżej tego nieodrodnego syna rycerskiego szczepu. O zmierzchu Witold pożegnał się i prędko wyszedł. Widziałem go wtedy po raz ostatni. Kiedy po paru tygodniach spędzonych w widrze (nie dla odpoczynku, ale dla bezpieczeństwa) znów zaszedłem do Zawistowskiego, dowiedziałem się, że nasz przyjaciel został aresztowany. I odtšd przez długie miesišce zbieralimy wiadomoci z więzienia. Były przerażajšce: pędzono go w aleję Szucha na przesłuchania, bito, torturowano. Wszystko wytrzymał, wierny ojczynie i towarzyszom walki. Posyłał matce "grypsy", pełne miłoci i wiary. Żona i córka były wtedy również w więzieniu. Po dziesięciu miesišcach heroicznego męczeństwa został rozstrzelany w Palmirach o wicie 12 czerwca 1941 roku. Tak zginšł tłumacz i przyjaciel Rilkego, jednego z największych mistrzów mowy niemieckiej, autor pięknej, pełnej uwielbienia ksišżki o jednym z największych kompozytorów niemieckich - Beethovenie. Nikt jak on nie odróżniał dwóch rzeczy: dzikoci narodu niemieckiego w jego polityce i w periodycznie nawiedzajšcym go szaleństwie wojennym od pracy twórczej tych duchów wybranych, które wchodzš do kultury ludzkiej jakby protestem przeciw swemu pochodzeniu i rodowisku. Nie pamiętam, czy kto wczeniej tłumaczył w Polsce poezje Rilkego, może nie Hulewicz wprowadzał go do naszej literatury, on jednak dał go poznać najpełniej. Spod jego pióra wyszły w języku polskim: "Księga obrazów", "Elegie duinezyjskie", "Księga godzin", antologia pt. "Wiersze nowe". Pracujšc nad tymi przekładami nawišzał osobistš znajomoć, która przerodziła się w przyjań z umiłowanym poetš, odwiedzał go, przebywał w jego domu w Szwajcarii, wymieniali częste listy. Ta korespondencja jest niepospolitym zjawiskiem w naszych stosunkach literackich. W wydaniu Insel Verlag, gdzie sš również przytoczone urywki listów Hulewicza, Rilke odpowiada swemu przyjacielowi nieraz obszernymi traktatami z zakresu filozofii sztuki, a mówi i o takich rzeczach, jak wykłady Mickiewicza w Coll~ege de France, dzieła Wincentego Lutosławskiego, "Żywe kamienie" Berenta, pojawiajš się imiona Słowackiego, Norwida. Hulewicz nie poprzestał na samej poezji Rilkego, dał nam również poznać jego prozę, tak dziwnš i wzruszajšcš w "Malte". Ta ksišżka zrobiła na mnie wielkie wrażenie i gdy dzi o niej mylę, czar jej stronic łšczy się w pamięci z dniem, w którym poznałem osobicie Hulewicza, ponieważ oba te fakty - lektura przekładu i spotkanie z tłumaczem - zaszły w tym samym czasie. Było to w Wilnie, dokšd przyjechałem na zaproszenie tamtejszego oddziału Zwišzku Literatów, którego Witold Hulewicz był wówczas prezesem. Miałem odczyt na jednej ze "ród literackich", pamiętnej dla mnie i z tego powodu, że tam po raz pierwszy opracowałem w zalšżku to, co z biegiem lat urosło do tomu pt. "Alchemia słowa". Zaprzyjanilimy się z Hulewiczem od pierwszego dnia, do póna w noc przesiadywalimy na długich rozmowach w celi Konrada, gdzie Hulewicz kazał dla mnie wstawić łóżko, dajšc mi spędzić dwie noce wród cian, które pamiętały więzienie Mickiewicza i znalazły swš niemiertelnoć w "Dziadach". I w naszych rozmowach był obecny Mickiewicz, była obecna i Polska z patosem jej dziejów. Któż mógł przewidzieć w owej dobie szczęcia, że gospodarz tego spotkania w dziesięć lat póniej znajdzie się w szeregach męczenników polskich! Niebawem Hulewicz przeniósł się do Warszawy i objšł w Polskim Radio stanowisko kierownika literackiego. Nasze stosunki zacieniły się do codziennego obcowania, mogłem patrzeć, jak wybornie prowadził dział sobie powierzony, ile wnosił inicjatywy, wyobrani, energii. Był wietnym łšcznikiem między literaturš a muzykš i umiał kojarzyć te dwie sztuki w doskonale skomponowanych audycjach. Do najpiękniejszych i najbardziej cenionych należały te, które powięcił życiu i twórczoci Szopena. Nosił się od dawna z zamiarem napisania ksišżki o Szopenie i zarówno te audycje, jak i staranne gromadzenie materiałów, były przygotowaniem do obszernego dzieła. W interesie tej pracy odbył podróż na Majorkę, na kilka dni zamieszkał w klasztorze Valdemosa, gdzie przed stu laty przebywał Szopen z George Sand. W naszej ostatniej rozmowie u Zawistowskiego zapytałem, co słychać z ksišżkš o Szopenie. - Jest gotowa, cała już w maszynopisie, wydam, jak tylko wojna się skończy. Maszynopis zaginšł i dzieło najbliższe sercu Witolda Hulewicza nigdy się nie ukazało. Sšdzę, że wielu jeszcze pamięta owe piękne audycje szopenowskie i równy, spokojny głos Hulewicza komentujšcego wybrane utwory wielkiego muzyka. Ten głos we wrzeniu odezwał się w innej mowie i w innym tonie: Hulewicz przemawiał przez radio po niemiecku do Niemców w tym samym czasie co Starzyński do Polaków, wród huku bomb i walšcych się domów. Sam go nie słyszałem, tylko jeden z towarzyszy naszej tułaczki w domu wiejskim pod Kockiem pochwycił strzęp jednego z tych namiętnych przemówień na krótkš chwilę: aparat gonišcy już resztkami sił zużytej baterii dyszał jeszcze, skrzypiał, wreszcie zamilkł i w tych zgrzytach i wistach przepadł ów głos - rozdzierajšcy krzyk nieugiętej Warszawy. Być może jego kaci na Pawiaku, w alei Szucha i w Palmirach pamiętali ów głos i mcili się na bezbronnym w sposób właciwy tym odczłowieczonym istotom. Kiedy dowiedziałem się o mierci Witolda, przywoływałem go w ksišżkach, które po nim zostały, a które posiadałem w swej bibliotece. Najpierw sięgnšłem po tom "Przybłęda Boży", ofiarowany mi tak jeszcze niedawno z serdecznš dedykacjš - poszedł z dymem, jak wszystkie moje ksišżki. Dzi odczytuję "Przybłędę" w cudzym egzemplarzu, ale z każdš stronicš wraca do mnie czas bolesnej zadumy, z jakš pochylałem się nad rzšdkami liter, na które padał cień tej okrutnej mierci. Trudno mi jej dotykać chłodnym osšdem. Brak mi wszelkiej wiedzy muzycznej, nie umiem ocenić tej ksišżki tak, jakby to mógł uczynić znawca muzyki Beethovena. Lecz poza wszystkim, co może wzbudzić refleksje fachowców - przypuszczam, że tylko dodatnie - jest wielki obszar myli, uczuć, obrazów, jest czuła i wnikliwa interpretacja człowieka i twórcy, każda stronica drży wzruszeniem. Jest to ksišżka bardziej liryczna, niżby się oczekiwało od biografii, ale w tej biografii fakty zewnętrzne majš mniejszš wagę niż przeżycia duchowe, przeobrażajšce się w niemiertelne kompozycje, i tym się tłumaczy, dlaczego autor tak często schodzi w czas teraniejszy, zawiesza swe opowiadanie w chwili jakby wyłšczonej ze strumienia czasu, nieprzemijajšcej, jak nieprzemijajšce jest dzieło, które z niej powstało. W latach, w których Hulewicz pisał "Przybłędę Bożego", rodziły się liczne vies romanĂc~ees, niejedna z nich zdobywała wielki rozgłos, kuszšc naladowców. Żyły one anegdotš, sekretami salonu, jadalni i sypialni, zdarzały się życiorysy wielkich poetów, gdzie wszystko można było wyczytać oprócz dziejów ich ducha i poezji. Należy uznać za niepoledniš zasługę Hulewicza, że nie poszedł tš drogš, kierowany nie ciekawociš szczegółów z życia codziennego, ale miłociš i podziwem dla geniuszu i sztuki swego bohatera. Na poczštku rozdziału "Czas solenny" Hulewicz w nagłej apostrofie wzywa poetów, by zamiast własnych osobistych roztkliwień najwzniolejszym wzruszeniem tworzyli ze słów pomniki wielkich duchów i te parę zdań jest komentarzem do jego pracy, do nastroju, w jakim została podjęta i wykonana. Oczywicie, Hulewicz nie pominšł ani dat, ani faktów z życia Beethovena, nakrelił również tło jego czasów i ludzi, ale nie zniżył się do plotek i anegdot, z największš troskš opracował to, co najważniejsze w życiu twórcy: dzieła i atmosferę duchowš, która je wywołała. Każdš wielkš kompozycję Beethovena poddał szczególnej analizie tłumaczšc na język obrazów mowę dwięków, najszerzej, z najgłębszym przejęciem uczynił to przy "Missa Solemnis". Ta ksišżka dziwnie się kończy: urwanym zdaniem, pytaniem ...
sindi211