W walce o Wielką Polskę 1945-1956.pdf

T EMAT MIESIÑC A

O WIELKA POLSKE

Stronnictwo Narodowe byo najwikszym i jednym z najbardziej znaczcych ugrupowa politycznych II RP Progra

mowymi celami SN byy budowa silnej narodowej i katolickiej Polski walka z komunizmem denie do unowocze

nienia technologicznego i rozwoju gospodarczego kraju Krytykowano autorytarne rzdy marszaka Pisudskiego

naraajc si na represje policyjne W czasie II wojny wiatowej narodowe podziemie zbrojne liczyo ponad 12 tys

onierzy za SN wsptworzyo struktury cywilne Polskiego Pastwa Podziemnego Po 1944 r nie uznajc

uzurpatorskich rzdw komunistw stronnictwo kontynuowao polityczn i zbrojn dziaalno w konspiracji

Po zakoczeniu wojny byo to jedyne ugrupowanie ktre konsekwentnie i bez zastrzee uznawao Rzd RP

na Wychodstwie za jedynego legalnego reprezentanta narodu polskiego onierze narodowych formacji zbrojnych

stanowili elit antykomunistycznego zrywu niepodlegociowego z lat 19451956

„ycie i mier dla Narodu”

Endeckie podziemie polityczne i wojskowe

ojciech Muszyski IPN arszawa

Tragizmu sytuacji dopeniay nadejcie

wraz z Armi Czerwon nowej okupacji

i fala aresztowa ktra obja te naro

dowcw Ustanowione przy poparciu so

wieckich bagnetw rzdy komunistyczne

od pocztku rozpoczy fizyczn i propa

gandow walk z podziemiem niepodle

gociowym szermujc hasami patrio

tycznymi Prbujc odwrci uwag spoe

czestwa na pierwszy plan wysunito

propagowanie powrotu Polski nad Odr

i Nys uyck haso ukradzione z pro

gramu wojennego Obozu Narodowego

Komunici nie byli jednak w stanie reali

zowa tego hasa pod ich rzdami ziemie

odzyskane niszczone i grabione przez So

wietw stay si terenem bezprawia

i przemocy Narodowcy mogli jedynie g

boko ubolewa nad zniweczeniem ich idei

Kierownictwo Stronnictwa Narodowego w Kraju

Stronnictwo Narodowe nie zamierzao

wzorem innych stronnictw podziemnych

szuka ugody z marionetkami Stalina

Przeom lat 1944 i 1945 by dla polskiego pod

ziemia niepodlegociowego okresem tragicz

nym Klska powstania warszawskiego oznacza

a nie tylko zburzenie stolicy tysice polegych

i zniszczenie centrali oraz materialnego i inte

lektualnego zaplecza podziemia niepodlegocio

wego Jej najgroniejszymi skutkami byy szok

w spoeczestwie polskim zachwianie wiary

w zwycistwo ujawniajce si postawy zniech

cenia i brak zaufania do kierownictwa podziemia

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 wrzeÊnia 2008 r.

W WALCE

19451956

W WALCE O W IELKÑ P OLSK ¢

Mieczyk Chrobrego odznaka Stronnictwa

Narodowego

SN kolejno przewodniczyli ks ady

saw Matus (do lipca 1945 r) nastpnie

Jan Matachowski Kierownikiem organi

zacyjnym by Leon Mirecki czerwcu

1945 r dokooptowano jeszcze Augusta

M i c h a o w s k i e g o

lipcu 1945 r zosta aresztowany Leon

Mirecki a od bezporedniej pracy poli

tycznej we wadzach SN odeszli naciska

ni przez hierarchi kocieln ks Matus

i ks Jan Stpie tej sytuacji we wrze

niu 1945 r dokooptowano do skadu Pre

zydium Lecha Haydukiewicza (syna Jze

fa) odzimierza Marszewskiego itol

da Sawickiego itolda wieewskiego

i Tadeusza Maciskiego Do padziernika

1945 r Prezydium przewodniczy Jan

Matachowski nastpnie itold Sawicki

grudniu 1945 r przyby do Polski

kurier SN Edward Sojka dysponujcy

penomocnictwami od Tadeusza Bielec

kiego (prezesa SN na emigracji) do prze

prowadzenia zmian w kierownictwie

stronnictwa Po nawizaniu kontaktu

z dziaaczami SN zreorganizowa skad

Prezydium SN eszli do niego ks a

dysaw Matus Leon Dziubecki Ludwik

Chaberski Lech Haydukiewicz odzi

mierz Marszewski Bronisaw Ekiert Ta

deusz Maciski Tadeusz Musia ta

kim mniej wicej skadzie wadze SN zo

stay ostatecznie rozbite aresztowaniami

w grudniu 1946 r i ju si nie odrodziy

Organizacja terenowa SN

Struktura SN w 1945 r obejmowaa

cztery dzielnice (podzielone na okrgi)

warszawsk kierownik Szymon Pora

dowski lubelsk bigniew Nowosad

krakowskolsk mec adysaw Ko

sturek i poznaskopomorsk Henryk

Grabowski Dziaao cznie 1 okrgw

biaostocki prezes Czesaw Pilar cz

stochowski (funkcjonowa do koca 1946 r)

prezes Klemens Korczewski krakowski

(do poowy 1947 r) prezes J Haydukie

wicz nast Tadeusz oowicki lubelski

(do poowy 1946 r) Adam Majewski

(do poowy 1945 r) nastpnie Anio Mi

cha Kozowski dzki (do koca 1946 r)

itold Kotowski pomorski (19451947)

dzieli si na podokrgi poudniowy

Bydgoszcz Janusz Patalong oraz p

nocny Gdask Alfons Sergot pozna

ski (do 1946 r) adysaw Mieczkowski

radomskokielecki Stanisaw Egejman

rzeszowski (19451947) Kazimierz Mi

recki (do maja 1945 r) Jzef Saabun (do

listopada 1945 r) adysaw Tutek war

szawski (19451947) adysaw Emil

Furka nast Tadeusz Maciski i Kazi

mierz Brzeziski

Przy SN funkcjonowao wiele organiza

cji afiliowanych min Komitet iem

schodnich pod kierownictwem yg

munta Nowosada i Jzefa ieliskiego

Komitet powsta w 1943 r skupiajc eks

pertw problematyki kresowej oraz so

wietologw mia opracowa program

polskiej polityki wschodniej na okres po

wojenny Jednym z problemw ktremu

powicano najwicej uwagi byy zagad

nienia stosunkw polskoukraiskich Ko

mitet jak rwnie SN sta na stanowisku

nienaruszalnoci wschodniej granicy Pol

ski z 1938 r iele uwagi powicano le

dzeniu sytuacji ludnoci polskiej na kre

sach i informowaniu o niej Rzdu RP na

ychodstwie podziemia niepodlego

ciowego i opinii publicznej Komitet

funkcjonowa do poowy 1946 r gdy zo

sta rozbity aresztowaniami

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe

Organizacj zbrojn SN byo Narodowe

jednoczenie ojskowe podlegajce y

dziaowi ojskowemu Prezydium SN

N powstao w listopadzie 1944 r z po

czenia Narodowej Organizacji ojsko

wej (od 1942 r w strukturze AK) i Naro

dowych Si brojnych (scalonych z AK

w 1944 r) oraz niektrych struktur tere

nowych AK Kolejnymi komendantami

gwnymi N byli ppk Albin Rak

„Lesiski” (nie obj stanowiska) pk Ta

deusz Danilewicz „Kuba” (do czerwca

1945 r) kpt odzimierz Marszewski

„Gorczyca” (do lutego 1946 r) pk Bro

nisaw Banasik „Stefan” (aresztowany

w styczniu 1948 r) Komendantk Naro

dowego jednoczenia ojskowego Ko

biet bya Maria Mirecka „Marta” Struk

tura terenowa skadaa si z 16 okrgw

uywajcych niekiedy innych nazw orga

nizacyjnych Narodowe Siy brojne Na

rodowa Organizacja ojskowa i Narodo

wy wizek brojny Liczebno struktur

N w 1945 r mona oszacowa na

ok 5 tys onierzy

Najwiksze nasilenie aktywnoci N

przypadao na okres 19451947 Dziaa

nia partyzanckie i akcje dywersyjne pro

wadzono na du skal na Podlasiu p

nocnym Mazowszu i Lubelszczynie

Niektre tereny zostay wwczas cakowi

cie oczyszczone z komunistw na innych

wadza PPR i UB ograniczaa si do rejo

nw gdzie stacjonoway sowieckie garni

zony Jednym z najwikszych oddziaw

bya 3 ileska Brygada N kpt Ro

mualda Rajsa „Burego” dziaajca na

Biaostocczynie Na innych terenach

ograniczano si do operowania niewielki

mi kilkudziesicioosobowymi oddziaami

Pogotowia Akcji Specjalnej N Priory

tetowym zadaniem byo zwalczanie grup

pacyfikacyjnych NKD UB i KB

ktre penetroway teren tropic partyzan

tw i wspierajc ich ludno cywiln

Jednym z najwikszych tego rodzaju suk

Prac podziemn zaczto od nowa w wa

runkach o wiele trudniejszych ni na po

cztku okupacji niemieckiej „Ciko jest

zaczyna od pocztku” pisa Tadeusz

Maciski „Prus” kierownik Okrgu Sto

ecznego SN na amach konspiracyjne

go „arszawskiego Gosu Narodowego”

z 5 grudnia 1944 r „A ta wanie czyn

no staa si od dwch z gr miesicy

treci polskiego ycia podziemnego

w Kraju ykonywa j musi nie tylko

podziemna arszawa lecz w bardzo wie

lu przypadkach caa Polska od czasu gdy

zostaa arszawy to znaczy nie tylko

swej stolicy lecz przede wszystkim swej

gowy w konspiracji pozbawiona

Jest to stan dramatyczny Podziemna ar

szawa przestaa istnie Nie posiada poli

tyki nie posiada wojska nie dysponuje

propagand nie ma ludzi orodkw dys

pozycji rozkazw rodkw materialnych

nie ma wobec tego pracy i jej wynikw

Dorobek piciu lat naszej pracy walki

i piciu lat ofiar ley w gruzach aczy

namy od Pocztku”

Pierwszym posuniciem byo odtwo

rzenie Prezydium SN ktre miao nadzo

rowa struktury polityczne i wojskowe

wyniku aresztowa skad Prezydium

ulega czstym zmianom Ju 8 marca

1945 r zosta aresztowany jego przewod

niczcy Aleksander wierzyski oraz

Mieczysaw Jakubowski Stanisaw Jasiu

kowicz Dwa tygodnie pniej do wizie

nia NKD trafi jeszcze bigniew Sty

pukowski szyscy stanli pniej przed

moskiewskim sdem w synnym Procesie

Szesnastu Przywdcw Polski Podziem

nej kwietniu 1945 r do Prezydium SN

pod przewodnictwem Jzefa Haydukiewi

cza zostali dokooptowani Leon Mirecki

ks adysaw Matus ks Jan Stpie i

Jan Matachowski Po aresztowaniu Hay

dukiewicza w kwietniu 1945 r Prezydium

Autonomiczn dziaalno prowadzia Modzie

Wszechpolska zrzeszajca studentw oraz Modzie

Wielkiej Polski przeznaczona dla licealistw i mo

dziey pracujcej Organizacje te skupiay si na pra

cach formacyjnych samoksztaceniowych i szkoleniu

politycznym niekiedy ich czonkowie uczestniczyli

w dziaalnoci propagandowej oraz wspierali podzie

mie zbrojne Podobny cho nieco bardziej specyficzny

profil dziaania miao wsppracujce z SN harcerstwo

narodowe tzw Hufce Polskie W 1946 r wadzom SN

NZW podporzdkoway si resztki Narodowych Si

Zbrojnych (frakcji niescalonej z AK zwizanej z przed

wojennym ONR) kierowanych przez Stanisawa Kaszni

c i Lecha Neymana

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 wrzeÊnia 2008 r.

W WALCE O W IELKÑ P OLSK ¢

cesw byo rozbicie pod Kurywk

5 maja 1945 r ponad 1osobowej grupy

operacyjnej NKD Rozbijano posterun

ki MO siedziby UB wizienia i areszty

uwalniajc ludzi podziemia niepodlego

ciowego Likwidowano take szczegl

nie niebezpiecznych funkcjonariuszy UB

i konfidentw Natomiast starano si uni

ka walk z oddziaami regularnego oj

ska Polskiego asig charakter i liczeb

no powojennej partyzantki antykomuni

stycznej znacznie wikszy ni walki

powstacw styczniowych powodowa

e mona je rwnie okrela mianem po

wstania

czasem w wyniku strat i nasycenia

terenu formacjami komunistycznymi

i agentur operatywno oddziaw po

wstaczych spada i ograniczya si do

akcji zaopatrzeniowych i nielicznych star

z UB i MO Oddziay staray si prze

trwa jak najduej majc nadziej e

oczekiwany wybuch wojny achodu

z Sowietami pozwoli im podj dziaania

na szersz skal Kierownictwo SN dy

o do ograniczenia i stopniowej likwidacji

partyzantki Jej dziaalno i sukcesy byy

bowiem zdaniem wadz SN niewsp

mierne do strat ktre ponoszono a po

nadto obecno partyzantw w terenie

powodowaa represje komunistw wobec

ludnoci Jednak dynamika wydarze na

prowincji zwaszcza masowy opr spoe

czestwa i napyw do oddziaw ludzi za

groonych aresztowaniem uniemoliwia

y te plany Jednym z ostatnich oddziaw

partyzanckich bya zlikwidowana przez

UB i KB na Biaostocczynie w listo

padzie i grudniu 1952 r grupa N ppor

Stanisawa Grabowskiego „iarusa”

Ostatnia struktura Komenda Powiatowa

N Bielsk Podlaski ujawnia si

w 1956 r Pojedynczy onierze N

ukrywali si do pocztku lat 6

Stanowisko polityczne SN

ikszo aktywnych czonkw SN nie

akceptowaa moliwoci kompromisu

z komunistami trwaa w podziemiu lub

walczya z broni w rku w oddziaach

powstaczych N Nie do zaakceptowa

nia bya dla narodowcw faktyczna okupa

cja ziem polskich przez Armi Czerwon

wszechwadza sowieckich komisarzy i UB

Nie godzono si te na oderwanie Kresw

schodnich oraz grabie wasnoci pry

watnej prowadzonej w ramach tzw nacjo

nalizacji przemysu nieruchomoci miesz

kalnych i tzw reformy rolnej wracano

uwag e szczeglnie to ostatnie posuni

cie nie miao na celu uzdrowienia stosun

kw rolnych polskiej wsi lecz przeciwnie

prowadzio do ich pogorszenia dalszego

rozdrobnienia wasnoci chopskiej co

w przyszoci uatwi kolektywizacj na

wzr sowiecki sprawie mniejszoci na

rodowych zwaszcza ydowskiej naro

dowcy po dowiadczeniach Holokaustu

zmienili swe dotychczasowe nacechowane

stereotypami stanowisko Niech naro

dowcw budzio jednak widoczne popar

cie ydw dla komunistycznej wadzy

i ich udzia w strukturach PPR i UB Ge

Metodami zbrojnymi i propagand narodowcy zwalcza

li narzucone Polsce wadze komunistyczne zarwno

zbrodniczy Urzd Bezpieczestwa jak i Polsk Parti

Robotnicz oraz tzw stronnictwa sojusznicze Polsk

Parti Socjalistyczn Stronnictwo Ludowe i Stronnic

two Demokratyczne Kontestowano take jako nazbyt

ugodow legaln opozycj Polskie Stronnictwo Ludo

we Stanisawa Mikoajczyka Stronnictwo Pracy Karo

la Popiela czy rodowisko „Tygodnika Powszechnego”

Stronnictwo Narodowe stao si wyrazicielem najbar

dziej nieprzejednanej postawy walki z komunistami

czemu dawa wyraz raport NKWD z wrzenia 1945 r

w ktrym donoszono do Moskwy „Stronnictwo Naro

dowe ktre odgrywao kierownicz rol w ostatnim

skadzie rzdu emigracyjnego jest obecnie czoow

si podziemia reakcyjnego w Polsce i nie zamierza

z podziemia wychodzi Nieustpliwa pozycja Stronnic

twa Narodowego wobec Zwizku Sowieckiego i Pol

skiego Rzdu Jednoci Narodowej zostay wyranie

sformuowane w rozpowszechnianej przez nie niele

galnej prasie”

z Sowietami e jeszcze nie wszystko jest

stracone

Antykomunistyczn propagand naro

dowcy zaktywizowali przed tzw Referen

dum Ludowym z 3 czerwca 1946 r na

woujc ludno do gosowania na dwa

pierwsze pytania dotyczce likwidacji se

natu i nacjonalizacji przemysu na

„nie” za na trzecie dotyczce granicy

na Odrze i Nysie na „tak” Jednak cz

struktur terenowych zwaszcza lokalni

dowdcy N nie przejmowali si poli

tycznymi niuansami nawoujc do goso

wania trzy razy „nie” lub po prostu do

bojkotu „komunistycznej farsy” Po sfa

szowaniu przez PPR i UB wynikw refe

rendum kierownictwo SN zamierzao

ogosi bojkot wyborw sejmowych

w 1947 r ostatecznie jednak wezwano

do oddawania gosw na listy PSL mimo

zastrzee do Mikoajczyka i jego linii

politycznej Aresztowania w 1947 r za

mkny ostatecznie zorganizowan dzia

alno SN w Polsce cho gdzieniegdzie

regionalne struktury przetrway nieco

duej

Wsppraca z innymi organizacjami

podziemnymi

Przedstawiciele SN szukali porozumienia

z innymi polskimi organizacjami pod

ziemnymi 1946 r z inicjatywy o

dzimierza Marszewskiego powsta Komi

tet Porozumiewawczy Organizacji Demo

kratycznych Polski Podziemnej Tworzyli

go Marszewski (przewodniczcy) i Kazi

mierz towski reprezentujcy SN ppk

incenty Kwieciski z organizacji „ol

no i Niezawiso” acaw Lipiski

z pisudczykowskiego Stronnictwa Nieza

wisoci Narodowej oraz przedstawiciele

niezalenych struktur PPS Komitet mia

koordynowa dziaania polityczne wszyst

kich odamw nielegalnej opozycji po

nadto opracowa tekst Memoriau do

ON omawiajcego sytuacj w Polsce

Jego czonkowie zostali aresztowani na

pocztku 1947 r

1946 r dziaacze SN wczyli si do

akcji prowadzonej przez Edwarda Sojk

powoania w waniejszych miastach sieci

Delegatur Rzdu RP na ychodstwie

podlegych emigracyjnemu MS Miay

by one wstpem do przynajmniej cz

ciowej odbudowy struktury Delegatury

Rzdu z okresu wojny Doranym celem

delegatur byo poredniczenie w przepy

wie informacji i funduszy midzy Rz

dem RP a strukturami podziemnymi

w kraju udzielanie wsparcia finansowego

dziaaczom podziemia i ich rodzinom

Delegatury zostay rozbite przez UB w la

tach 19461947

alka z komunizmem z Sowietami

i ich polskimi kolaborantami bya dla na

rodowcw spraw najwaniejsz Nigdy

nie brano jednak pod uwag moliwoci

aby w tej walce szuka porozumienia

z podziemiem ukraiskim Pami o zbrod

niach nacjonalistw ukraiskich bya zbyt

wiea co powodowao e zarwno dla

wadz SN jak i Komendy Gwnej N

moliwo taka bya nie do przyjcia

neralnie do ydw odnoszono si neutral

nie natomiast koncentrowano si na wro

giej mniejszoci ktra sprzymierzya si

z nowym okupantem Na przykad w pi

mie „Nard walczy” z 3 maja 1945 r

Informujc o 15 tys ydw ktrzy prze

yli okupacj niemieck stwierdzano

„ikszo wrcia do handlu a zwasz

cza porednictwa inteligencja do swego

zawodu Do tych nie mamy pretensji

Obok nich jednak zachowa si yd

wieczny denuncjant oskaryciel mciciel

za doznane i nie doznane krzywdy”

Antykomunistyczna propaganda

Gwnym zadaniem podziemnych

struktur SN staa si walka propagando

wa ktrej rodkami byy konspiracyjna

prasa i ulotki Po wojnie w porwnaniu

z okresem wczeniejszym oglna liczba

tytuw prasy narodowej spada i szacuje

si e w 19451949 ogem nie przekro

czya 1 Tendencja ta bya charaktery

styczna dla caego podziemia o ile bo

wiem w czasie okupacji niemieckiej og

em ukazywao si ponad 12 tys tytuw

o tyle w latach 19441953 byo ich tylko

ok 45 Nastpi wwczas powany spa

dek nakadw i objtoci oraz obnienie

poziomu czasopism By to wynik wy

czerpania picioletni wojn i stratami

kadry kierowniczej Nie byo ju rezerw

zaczynao brakowa zaplecza i rodkw

finansowych

Brak wykwalifikowanych pracownikw

propagandy odbija si wyranie na tech

nicznej stronie wydawnictw abrako

oglnopolskich organw prasowych kt

rych miejsce zajy pisma regionalne By

y to inicjatywy w wikszoci oddolne

samodzielne lub sabo nadzorowane przez

kierownictwo SN Ograniczone nakady

i trudnoci wydawnicze powodoway e

rol prasy przejmoway ulotki Tre pu

blikacji stawaa si mniej wana istotna

bya sama obecno wolnego sowa i jego

znaczenie moralne Ulotki byy symbo

lem e walka i opr przeciwko komuni

stom w kraju trwa e nadal mona liczy

na wybuch wojny zachodnich aliantw

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 wrzeÊnia 2008 r.

III

W WALCE O W IELKÑ P OLSK ¢

HYMN MODYCH

Pie uroczysta Stronnictwa Narodowego na melodi

„Warszawianki 1831 r”

Zoty soca blask dookoa

Orze Biay wzlata wzwy

W gr wzniemy dumne czoo

Patrzc w Polski Znak i Krzy

Polsce niesiem odrodzenie

Depczc podo fasz i brud

W nas mocarne wiosny tchnienie

W nas jest przyszo z nami lud

Naprzd idziem w skier powodzi

Niechaj wroga przemoc dry

Ju zwycistwa dzie nadchodzi

Wielkiej Polski moc to my (bis)

Leon Dziubecki w 1946 r przewodniczcy Prezydium Zarzdu Gwnego SN zdjcie wizienne

skiego zm w wizieniu w 1948 r) o

dzimierz Bilan (delegat rzdu we ro

cawiu zamordowany we ronkach

21 kwietnia 1951 r) adysaw Tutek

(prezes Okrgu Rzeszowskiego SN

zmar na skutek pobytu w wizieniu

w 1951 r) Oficerowie i onierze naro

dowego podziemia zbrojnego kpt Ro

muald Rajs „Bury” (zamordowany 5 stycz

nia 195 r w Biaymstoku) Tadeusz a

wadziski (czonek Komendy Gwnej

N stracony 15 stycznia 1948 r

w wizieniu mokotowskim) odzimierz

Marszewski (zamordowany 1 marca

1948 r) Adam Mirecki (emisariusz SN

zamordowany 24 padziernika 1952 r)

Lechosaw Roszkowski (czonek Komen

dy Gwnej N i Prezydium SN za

mordowany 15 stycznia 1948 r) Jan Mo

rawiec (czonek Komendy Gwnej

N zamordowany 15 stycznia 1948 r)

Dziaacze M i narodowych organizacji

modzieowych itold Borowski (pre

zes M 2 czerwca 1945 r poleg w wal

ce z NKD) Tadeusz abdzki (redak

tor „szechpolaka” 9 kwietnia 1946 r

zamordowany w czasie ledztwa przez

funkcjonariuszy UB) Mieczysaw Ggo

rowski (dziaacz MP zamordowany

24 padziernika 1952 r) To tylko nie

liczne przykady z tysicy ofiar komuni

stycznych zbrodni

To samo stanowisko zajmowali kierowni

cy niszych szczebli ktrzy nie zamierza

li wzorem niektrych terenowych do

wdcw iN zawiera porozumie lub

szuka wsppracy z Ukraisk Powsta

cz Armi Co wicej oddziay party

zanckie N i NS zwalczay UPA

z rwn bezwzgldnoci co UB i KB

Na Rzeszowszczynie do pocztku 1947 r

narodowe podziemie zbrojne zmuszone

byo nawet walczy na dwa fronty prze

ciwko komunistom i w obronie polskiej

ludnoci przed terrorem UPA

Straty

walce zbrojnej w egzekucjach i wi

zieniach tracili ycie zarwno najwa

niejsi jak i szeregowi dziaacze SN Ci

ktrych nie udao si zama fizycznie

i moralnie byli likwidowani planowo ja

ko najgroniejsi wrogowie systemu

ielko strat bya porwnywalna z ty

mi ktre narodowcy ponieli w okresie

okupacji niemieckiej rd ofiar byli

min czonkowie wadz SN Leon Dziu

becki (zm 24 czerwca 1948 r w wizie

niu mokotowskim) Stanisaw Jasiuko

wicz (zm w agrze w 195 r) Lech Hay

dukiewicz (zamordowany we ronkach

3 grudnia 1949 r) prof adysaw Tar

nawski (wykadowca Uniwersytetu we

Lwowie tumacz Szekspira zamordowa

ny w 1947 r) prof Ludwik JaxaBykow

ski (wykadowca Uniwersytetu Pozna

Komitet Legalizacyjny SN

Jolanta Mysiakowska

IPN arszawa

Dezorganizacja struktur SN w wyniku

strat wojennych i aresztowa doprowa

dzia do powstania po II wojnie wiato

wej kilku odrbnych orodkw tereno

wych Najbardziej znaczce pozostawa

y struktury organizacyjne SN w oko

licach arszawy w Krakowie oraz

Poznaniu ich obrbie w obliczu sy

tuacji politycznej i narastajcego terroru

NKD i UB uksztatoway si dwa

nurty wolennicy pierwszego z nich

reprezentowanego gwnie przez dziaa

jce w Krakowie konspiracyjne Prezy

dium SN i skupiajce wikszo dziaa

czy stronnictwa stali na stanowisku

kontynuowania dziaalnoci konspira

cyjnej Byli przeciwni ujawnianiu struk

tur oraz czonkw wadz naczelnych i le

gitymizowania narzuconego si tzw

rzdu warszawskiego drugiej strony

W obliczu drugiej okupacji sowieckiej przypie

cztowanej ustaleniami pomidzy Stanami Zjed

noczonymi Wielk Brytani i Zwizkiem Sowiec

kim dziaacze Obozu Narodowego stanli przed

koniecznoci podjcia decyzji w sprawie dalszej

dziaalnoci

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 wrzeÊnia 2008 r.

Prba legalnej opozycji

W WALCE O W IELKÑ P OLSK ¢

Organizacja terenowych struktur SN (okrgw) na terenie kraju w latach 19451948

Chorgiewkami oznaczono placwki Delegatury

Redke Jana Dbrowskiego i ygmunta

Lacherta

czasie jednego z pierwszych posie

dze na pocztku sierpnia 1945 r czon

kowie komitetu wyonili delegacj w ska

dzie Bielawski Rymar Jaworski i Koby

laski Miaa ona uda si do Bolesawa

Bieruta z zamiarem odbycia rozmw o le

galizacji SN godnie z planem memoria

wraz z wnioskiem o umoliwienie podj

cia legalnej dziaalnoci sygnowanym

przez Jana Bielawskiego Stanisawa Ry

mara Karola Stojanowskiego Edwarda

Benscha Kazimierza Kobylaskiego oraz

Szymona Poradowskiego zosta zoony

w kancelarii Bieruta 23 sierpnia 1945 r

Stronic od odnoszenia si do aktualnej

sytuacji politycznej w kraju i formuowa

nia planw co do przyszego ustroju Pol

ski autorzy wiele miejsca powicili

przypomnieniu dugiej tradycji dziaalno

ci Stronnictwa Narodowego oraz jego

ofiarnej walce w okresie wojny

brew wczeniejszym ustaleniom de

legacja Komitetu Legalizacyjnego nie zo

staa przyjta przez przedstawicieli rzdu

a memoria pozostawa bez odpowiedzi

Mimo braku wicej decyzji dziaacze

skupieni w Komitecie kontynuowali dzia

alno odbywajc kolejne spotkania or

ganizacyjne okresie od lipca do koca

padziernika 1945 r tj do aresztowania

gwnych inicjatorw legalizacji przed

stawiciele grup warszawskiej krakow

skiej oraz poznaskiej cile ze sob

wsppracowali

Fiasko inicjatywy

godnie z przyjtymi zaoeniami Ko

mitet nie uzurpowa sobie prawa do spra

wowania kierownictwa nad strukturami

SN uznajc tym samym wadz zwierzch

ni przebywajcego w Londynie prezesa

Tadeusza Bieleckiego godnie za z za

mysem twrcw jego zadaniem byo je

dynie podjcie rozmw z czynnikami

pastwa komunistycznego majcych do

w kadym z orodkw znalaza si gru

pa dziaaczy ktra uznaa i mimo

wszystko naley podj prb stworze

nia legalnej opozycji politycznej wobec

komunistw

Negocjacje z komunistami

Atmosfera polityczna towarzyszca

utworzeniu w czerwcu 1945 r Tymcza

sowego Rzdu Jednoci Narodowej ska

niaa niektrych do optymistycznej oce

ny sytuacji w kraju mczone wojn

polskie spoeczestwo z nadziej przyj

o powoanie nowego rzdu Tworzono

nowe lub reaktywowano przedwojenne

organizacje i stowarzyszenia Przywdcy

dziaajcych w podziemiu partii poli

tycznych stanli przed wyborem dalszej

drogi dziaania czy kontynuowa dzia

alno konspiracyjn czy wczy si

do legalnej opozycji wobec komuni

stycznego reimu Ludowcy chadecy

i wikszo socjalistw zdecydowali si

ujawni

Jedna z pierwszych okazji do podjcia

podobnej prby przez dziaaczy SN

nadarzya si w poowie lipca 1945 r

wraz z powrotem do kraju Kazimierza

Kobylaskiego sdzonego i uniewinnio

nego w Procesie Szesnastu godnie

z sugestiami ambasadora TRJN w Mo

skwie ygmunta Modzelewskiego zaraz

po powrocie do kraju mia on skontakto

wa si z dyrektorem Departamentu Poli

tycznego MS Jzefem Olszewskim

i podj rozmowy dotyczce moliwoci

udziau SN w yciu politycznym Przed

miotem rozmw do jakich doszo jeszcze

w lipcu 1945 r staa si dziaalno SN

przed 1939 r oraz w czasie II wojny

wiatowej a take problem jego dalszych

losw po wkroczeniu Sowietw do Pol

ski Ponadto Kobylaski odby wiele roz

mw z niektrymi dziaaczami SN Ja

nem Bielawskim Edwardem Benschem

Karolem Stojanowskim Szymonem Po

radowskim oraz adysawem Jawor

skim Nastpnie ponownie spotka si

z ministrem Olszewskim 17 lipca 1945 r

ktry zasugerowa kontynuowanie roz

mw na ten temat z premierem Edwar

dem OsbkMorawskim Faktycznie

niebawem OsbkaMorawski przyj Ko

bylaskiego i cho uzna konieczno

udziau SN w yciu politycznym kraju

i nie wyklucza moliwoci zalegalizo

wania jego dziaalnoci sugerowa przy

czenie si jego dziaaczy do Stronnic

twa Demokratycznego

Komitet Legalizacyjny SN

Opierajc si na tych sondaowych roz

mowach grupa dziaaczy SN zdecydowa

a si na utworzenie Komitetu Legaliza

cyjnego SN pod przewodnictwem Jana

Bielawskiego Komitet wsptworzyli

dziaacze rnych opcji ruchu narodowe

go Byli to zarwno przedstawiciele „sta

rej” endecji odsunici w poowie lat 3

od czynnej dziaalnoci jak np Stanisaw

Rymar jak i przedstawiciele bardziej ra

dykalnych „modych” Karol Stojanow

ski Szymon Poradowski czy adysaw

Jaworski oraz jak w przypadku Jana

Bielawskiego dziaacze ONR„ABC”

rd czonkw Komitetu warto rwnie

wymieni Edwarda Benscha Antoniego

Orsagha Jana Korneckiego Jerzego

Szymon Poradowski jeden z organizatorw

Komitetu Legalizacyjnego SN

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 wrzeÊnia 2008 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: