J. W. Hall, Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj, Warszawa 1979.
· Przewrót Meiji i jego znaczenie:
I 1868 – upadek shogunatu – nowy ośrodek władzy, symbolicznie podporządkowany cesarzowi – nowa jedność państwowa
zagrożenie ze strony Zachodu – hasło powrotu do przesłości (fukko) – w tym sensie przewrót – „restauracja” pewnego porządku; restauracja oznaczała wkroczenie J w nowoczesność; zmiany w systemie politycznym, następnie reformy społeczne i ekonomiczne wykroczyły daleko poza zniesienie shogunatu
nowe rządy oparte na bezpośrednim i publicznym uznaniu najwyższej władzy cesarza
W Japonii nie było antagonizmów społecznych, ani ideologii politycznych, które w Europie stały się zarzewiem rewolucji francuskiej czy rosyjskiej – przewrót Meiji nie był rew chłopską ani burżuazyjną, przywódcy rekrutowali się głównie spośród klasy samurajów
charakt. Dwie cechy dla całego okresu przewrotu:
- dominująca w całym kraju świadomość obcego zagrożenia
- sposób, w jaki sposród klasy samurajów wyłaniali się nowi przywódcy (tzn jaki?:])
przekonanie się o wyższości cywilizacji zachodniej – przekształcenie się niemal wszystkich przywódców przewrotu Meiji z pierwotnych zwolenników restauracji władzy cesarskkiej w zwolenników reform
1868 – tereny skonfiskowae rodowi Tokugawa podzielono na prefektury i okręgi miejskie, zarządzanie nimi przekazano młodym działaczom z zachodnich hanów; wysłano przedstawicieli rządu centralnego
Okubo z Satsumy w marcu 1869 – doszedł do wniosku o konieczności dalszej centralizacji władzy
nakłonił on daimyo z 4 największych posiadłości, do zwrócenia cesarzowi praw do owych posiadłości; inni poszi za przykładem
VIII 1871 – dekret o skasowaniu hanów
japonia przekształcała sę w państwo całkowicie scentralizowane,wyłoniła się nowa grupa przywódcza – oligarchia, przeprowadzająca dalsze reformy bez sprzeciwu
niezbyt drastyczny przebieg zmian politycznych + poczucie zagrożenia bytu państwowego wynikające z presji mocarstw => atmosfera, w której działalnośćgrupki zdecydowanych ludzi mogła doprowadzić do przebudowy państwa
· Tworzenie nowoczesnego państwa
początek 1868:
III – wezwano przedstawicieli wszystkich hanów, mających odtąd tworzyć zgromadzenie doradcze
IV – ogłoszono tzw. Przysięgę Statutową – pięciopunktowa deklaracja w imieniu cesarza, prezentujaca nową filozofię władzy proponowaną przez rząd Meiji – b. ogólnikowa
nacisk na 4 podstwaowe zasady:
- polityka rządu ma być oparta na szerokiej konsultacji (prawdop. na szczeblu hanów)
- jednostka ma posiadać swowodę zaspokajania osobistych aspiracji
- interes państwa jest nadrzędny wobec wszelkich innych
- „podstawowe obyczaje przeszłości” zostaną odrzucone, na rzecz nowych wzorów czerpanych z Zachodu
koniec 1868 – nowy rząd przenosi się do Edo, któremu nadano nową nazwę – Tokyo(czyli wschodnia stolica)
zmiany w organach centralych okazały się skuteczne dzięki systemowi kontroli sięgającemu szczebla lokalnego
1873 – utworzenie MSW
administracja lokalna pozostała całkowicie pod kontrolą władz centralnych
dzięki utrzymaniu kontroli nad prowincją możliwe stało się stosunkowo szybkie rozwiązanie problemów finansowych
reforma finansów w 71 i 72 roku, zreorganizowano system pieniężny – układ dziesiętny i jednostka monetarna – jen
wprowadzono system bankowy wzorowany na amerykańskim systemie Rezerwy Federalnej
1873 – rozstrzygnięto kwestię własności ziemskiej – bodźce do reformy miały głównie charakter ekonomiczny,nie społeczny – naczelnym motywem było dążenie do scentralizowania i racjonalizacji „systemu podatków rolnych”, wtym celu – 3 nowe zasady:
- za płatnika podatku uznano jednostkę ludzką, nie mura (??)
- podstawą wymiaru – szacunkowa wartość ziemii, nie wysokość zbiorów
- podatki miały być płacone rządowi centralnemu, nie daimyo
I 1873 – dekret o obowiązku służby wojskowej; de facto automatycznie zacierano różnicę między samurajem a człowiekiem z gminu; w ciągu kilku lat Japonia stworzyła armię poborową opartą w całości na eropejskich wzorach rekrutacji i organizacji
obalenie systemu 4 klas – wolne społeczeństwo, oparte na zasadach ekonomicznych, miarą poważania stało się bogactwo, wykształcenie lub wpływy polityczne
mimo to – opozycja ze strony klasy dawnych samurajów
1877 – powstanie Saigo – ok. 30 tys. dawnych samurajów, po pół roku przegrał z armia japońską; było to ostatnie wystąpienie samurajów
· Modernizacja i wpływy Zachodu
Przysięga Statutowa otwarcie uznawała przekształcenie Japonii wg wzorów zachodnich oraz stworzenie potężnego państwa za najważniejsze cele nowego rządu
1872 – 73: misja Iwakury – podróż po USA i Europie, oficjalnie próbując osiągnąć rewizję traktatów z 1858 roku. Raport sporządzony przez jej uczestników wskazywał na zacofanie Japonii i koniecznośc uczenia się od Zachodu, wskazywał także napozytywne aspekty(np. brak fanatyzmu religijnego w Japonii) oraz fakt, że państwa Zachodu osiągneły swojąpotęgę w przeciągu ostatnich 50 czy 100 lat
systematyczne zatrudnianie doradców z zagranicy
przyjmowanie kulturalnych wzorców z Zachodu
coś w rodzaju kompleksu zacofania?
Niemiecka myśl polityczna stała się podstawą teoretyczną konstytucji z 1899 roku
· Konstytucja Meiji i narodiny imperium japońskiego
presja w kierunku powołania wybieralnego zgromadzenia narodowego
1875 – ogłoszenie cesarskiego rozporządzenia zapowiadającego stopniowe wprowadzenie rządów konstytucyjnych
1881 – cesarski edykt, zapowiadająct ogłoszenie konstytucji w roku 1890; wykaz jej podstawowych zasad: miała ona być wyrazem woli cesarza, ministrowie mieli być odpowiedzialni wobec cesarza, inicjatywa ustawodawcza miała należeć do rządu, wzorem godym naśladowania stał się system pruski
w 1888 caly niemal aparat rządowy, jaki przewidziano w konstytucji był już gotowy, brakło jedynie parlamentu, który miał stać się największym ustępstwem oligarchii na rzecz zasady przedstawicielstwa narodowego
Konstytucję Meiji ogłoszono w 1899 roku, okazała się znakomitym połączeniem zachodnich metod politycznych z tradycyjnymi japońskimi koncepcjami politycznymi
cesarz – władcą absolutnym i nietykalnym, znajdujący się ponad rządem, był zarazem ucieleśnieniem państwa; Japończycy byli jego poddanymi i mieli mu służyć lojalnie
aparat zarządzania miał być wysoce zbiurokratyzowany i centralistyczny
interesom esarskim podporządkowano Ministerstwo Domu Cesarskiego i „prawo cesarskie”
cesarz wspomagany przez Tajną Radę miał zajmowac pozycję najwyższą, ponad premierem i gabinetem – odpowiedzialnymi wyłącznie przed nim
administracja lokalna pozostawała bezpośrednio w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
niewielkie możliwości powszechnego udziału w rządach gwarantowanego przez konstytucję zapewniał parlament i zgromadzenia lokalne ( na ogół pozbawione wpływów)
Parlament – Izby Wyższa i Niższa, ich skład ustalano na podstawie starannie ograniczonych wyborów
Izba Niższa – przede wszystkim ciało debatujące nad posunięciami rządu , pozbawiona możliwości inicjowania jakichkolwiek kroków
jedynym rzeczywistym uprawnieniem nadanym Izbie Niższej była możliwość nieuchwalenia budżetu, ale i to było ograniczone – gdy odrzucono budżet, automatycznie przyjmowano budżet z roku poprzedzającego
konstytucja Meiji stworzyła podstawy nowoczesnych rządów opartych na prawie, powołała instytucje, dzięki którym mógł dokonywać się dalszy rozwój polityczny narodu japońskiego
art 4. - rządy należy sprawować „zgodnie z konstytucją”
nadto – parlament i wybory stworzyły partiom politycznym płaszczyznę do działania i w rezultacie rząd musiał ostatecznie uwzględnić naciski partii i odsunąć od władzy dominującą w życiu politycznym późnego okresu Meiji oligarchię
ale, coby nie było za różowo:
usankcjonowała władzę najwyższą w osobie „boskiego cesarza”,
połączenie absolutyzmu cesarsiego i braku wyraźnej odpowiedzialności, przybrane w szaty scentralizowanej biurokracji, okazało się wprzyszłości szczególnie trudną do obalenia barierą dla dążeń ustroju opartego na reprezentacji
rozszerzenie produkcji jedwabiu na eksport
przędza bawełniana
ja_beta