ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I IRLANDII PÓŁNOCNEJ
1. Podstawy konstytucyjne:
→ nie ma pisanej konstytucji (w rozumieniu jednego lub kilku dokumentów wyposażonych formalnie w najwyższą moc prawną, obejmujących regulację co najmniej zasad ustroju politycznego)
→ ustrój jest zawarty w innych aktach niż konstytucja.
2. Konwencje konstytucyjne:
→ konwenanse konstytucyjne – pewne zasady, które wykształciły się w drodze zwyczajowej, ewolucyjnie w ciągu stuleci rozwoju państwowości angielskiej. Stanowią wyraz utrwalonej praktyki funkcjonowania najwyższych organów państwowych. Decydujące dla uznania pewnej praktyki za konwenans konstytucyjny jest społeczne przekonanie o doniosłości i wysoki już stopień utrwalenia się danej reguły.
→ A.V.Dicey, W.Bagehot, I.Jennings, E.Wade – ich wywody służą jako autorytatywne źródło ustalania treści reguł konstytucyjnych.
→ konwenanse nie są uważane za reguły prawne sensu stricto, nawet prawa zwyczajowego, gdyż nigdy nie są stosowane przez sądy dla oceny postępowania na przykład parlamentu czy rządu.
→ możliwość zastosowania określonej reguły przez sądy jest w Wielkiej Brytanii czynnikiem decydującym o jej kwalifikacji jako normy prawnej.
3. Ustawy ustrojowe:
→ reguły zawarte w niektórych ustawach parlamentu to zbiór reguł ustrojowych dopełniający, ale fragmentarycznie konwenanse konstytucyjne (regulują sprawy z zakresu na przykład kompetencji parlamentu, stanowiska członków rządu, porządek następstwa tronu czy pozycję ombudsmana).
→ te ustawy nie mają szczególnej mocy prawnej. Mogą być i w rzeczywistości bywają zmieniane w toku bieżącej działalności ustawodawczej parlamentu.
→ te ustawy nie regulują całości materii konstytucyjnej.
4. Prawo zwyczajowe:
→ wiele zasad prawa konstytucyjnego zawiera się w tzw. prawie powszechnym (common law), na ogół uwidacznianym w wyrokach sądu powołanych do orzekania na podstawie tego prawa (sądy powszechne)
5. Zasady ustrojowe:
→ Konstytucja Wielkiej Brytanii w podanym wyżej sensie obejmuje również pewne idee czy też najogólniejsze zasady ustrojowe, które w krajach konstytucji pisanych znajdują się zwykle we wstępnych partiach aktów konstytucyjnych. Są to pewnego rodzaju założenia konstytucyjne posiadające powiązania z każdą, bardziej szczegółową normą ustrojową, które są niejako „wysunięte” poza nawias tej regulacji.
→ zestaw tych idei jest wynikiem naukowej analizy i uogólnienia kilkuset lat funkcjonowania ustroju brytyjskiego.
6. Zasada rządów prawa:
→ zasada rządów prawa (rule of law) to przeciwieństwo rządów arbitralnych (dyskrecjonalnych).
→ zasada równości wobec prawa.
→ system prawa składa się z prawa zwyczajowego i prawa stanowionego. Przyjęta w funkcjonowaniu sądów regułą jest „dostosowywanie prawa stanowionego do zwyczajowego”, które jest prawem naturalnie wcześniejszym. (to chyba chodzi o precedensy).
7. Zasada podziału władzy:
→ zasada podziału władzy w aspekcie organizacyjnym, oznacza konieczność funkcjonowania odrębnych organów „władzy ustawodawczej” (parlament), „władzy wykonawczej” (rządu), „władzy sądowniczej” (sądów o różnym charakterze).
→ brak odrębności personalnej i funkcjonalnej – brak odrębności funkcjonalnej: dopuszczalność wykonywania pewnej części określonej (jednej z trzech) funkcji państwowej przez organy innej władzy; brak odrębności personalnej: dopuszczalność zajmowania przez te same osoby stanowisk w dwu, a nawet we wszystkich władzach.
→ stanowienie reguł prawnych w dużym zakresie należy do władzy wykonawczej, a parlament spełnia z kolei w pewnym zakresie funkcję sądowniczą.
→ zasada podziału władzy nie jest separacją funkcji oraz hamowaniem jednej władzy przez drugą, lecz wzajemnego, pozytywnego oddziaływania organów na siebie, a zwłaszcza Legislatywy na Egzekutywę i na odwrót.
→ teza o fuzji: zlanie się obu władz – legislatywy i egzekutywy.
→ nie całość wymiaru sprawiedliwości jest powierzona sądom.
8. Zasada zwierzchnictwa parlamentu:
→ Parlament składa się z 3 czynników: monarchy, Izby Lordów i Izby Gmin.
→ w podjęciu decyzji wszystkie 3 czynniki muszą się zgadzać („król w parlamencie”).
→ ministrowie i premier muszą być powoływaniu z grona członków parlamentu (głównie z Izby Gmin), formalnie są oni członkami Rady Przybocznej monarchy.
→ sądem najwyższym jest Izba Lodów ( w 2005 roku przekazała ona swoje kompetencje sądowe Sądowi Najwyższemu Zjednoczonego Królestwa)
→ monarcha jest uosobieniem Korony – kontynentalne pojęcie suwerennej władzy państwowej i posiadającej nieograniczone „prerogatywy”.
→ Zasada suwerenności parlamentu wyraża ideę suwerenności państwa.
→ „Naród” - poddani jej Królewskiej Mości
→ Każdy Brytyjczyk uczestniczy w działalności parlamentu, czyni to albo osobiście (lordowie chociaż już nie wszyscy), albo poprzez wybieranych przez siebie posłów do Izby Gmin lub Delegatów do Izby Lordów.
→ pierwotnie w Izbie Gmin reprezentowane były „hrabstwa i miasta”. Dziś posłowie do IG są wybierani w okręgach wyborczych, które nie są uważana za tradycyjne wspólnoty terytorialne, ale dawne rozumienie parlamentu jako zogniskowania wskazanych wspólnot pozostało.
→ parlament jest zwierzchnikiem, ale występującym jako ucieleśnienie całego Narodu.
→ zasada supremacji parlamentu uzasadnia również konieczność utrzymywania konstrukcji mandatu wolnego – wyborcy nie mogą prawnie narzucać sposobu postępowania deputowanemu. Supremacja parlamentu musi się bowiem wyrażać w niezależności i od tego czynnika „zewnętrznego”, jakimi są wyborcy w okręgach.
→ referenda mogą mieć charakter jedynie konsultacyjny.
→ posiedzenia parlamentu odbywają się codziennie od poniedziałku do czwartku, ale bywa także że w piątki. Weekendy służą na kontakty z wyborcami w okręgach.
→ parlament musi być zwoływany przynajmniej raz na rok.
9. Prawa jednostki i ustrój społeczno- polityczny:
→ Prawa jednostki kształtowały się w sposób właściwy dla systemu „powszechnego”, a więc drogą „odkrywania” jego reguł przez orzecznictwo sądowe. Czasem te reguły obejmowane były przez akty ustawodawcze, ale to obejmowanie było bardzo charakterystyczne, stwierdzało mianowicie, czego władzy, w świetle istniejących już praw „powszechnych” nie wolno było czynić, tym samym uznając nieregulowaną strefę działania jednostki jako jej „wolność”
→ nauka prawa konstytucyjnego uznała prawa powszechne za prawa o charakterze praw naturalnych.
→ katalog praw wolności może uchodzić za „deklarację praw” jednak nie jest objęty ochroną. Te prawa są przestrzegane, bo parlament uważa, że stoi na czele tych praw jako gwarant, a nie jest po to żeby szkodzić i ograniczać wolności.
→ Regulacje ustawowe w klasycznej sferze prawa cywilnego lub karnego są tylko szczątkowe. Inaczej jest w sferze administracyjnej – gdzie podstawowa regulacja pozycji jednostki wywodzi się z ustaw.
→ aktualnie podstawową rolę w zakresie determinowania statusu jednostki przypisać należy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności, której stroną jest również Zjednoczone Królestwo.
→ system dwupartyjny. Od zakończenia II wojny światowej dwoma filarami tego systemu są aktualnie: Partia Konserwatywna (XVII-wieczni torysi, zwolennicy króla Jakuba II Stuarta) i Partia Pracy (powstała w II połowie XIX wieku jako polityczna reprezentacja związków zawodowych).
→ istotą systemu dwupartyjnego jest zdobywanie większości w parlamencie. Nie chodzi o uzyskanie większości absolutnej – wtedy byłby to system jednopartyjny. Zwycięska partia posiada monopol na stanowiska rządowe i jest w stanie realizować swój program wyborczy i założenia partii. Partia, która uzyska mniejszość jest opozycją, której zadaniem jest krytyka partii rządzącej.
→ w Wielkiej Brytanii funkcjonują również inne partie, np. Partia Liberalna (aktualnie Liberalno-Demokratyczna), a także partie narodowe: szkocka, walijska i irlandzka.
10. Ogólna definicja ustroju:
→ monarchia parlamentarna o ustroju parlamentarno-gabinetowym. Ta monarchia opiera się na zasadzie suwerenności Narodu wykonującego władzę ustawodawczą, a rola monarchy sprowadza się do funkcji reprezentatywnych.
→ system parlamentarno-gabinetowy – naczelna zasada, że czynnik rządzący krajem (rząd) legitymację do sprawowania funkcji czerpie z woli parlamentu, choć formalnie nie jest przez niego powoływany. Formalnie jest to dokonywane przez monarchę.
→ Wielka Brytania jest unią realną: porozumienie Anglii i Szkocji w 1707 roku, potem zawarcie unii realnej między Wielką Brytanią (Anglia i Szkocja) a Irlandią w 1800 roku. W ten sposób powołano do życia Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1922 roku powstało państwo irlandzkie i zostało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
→ decentralizacja dzięki instytucji zarządu lokalnego (local government) – podstawowym organem jest rada, która pochodzi z wyborów powszechnych.
→ nie ma lokalnych organów organizacji ogólnej.
11. Parlament Zjednoczonego Królestwa – Izba Gmin:
a. skład i system wyborczy:
→ Izba Gmin pochodzi z wyborów powszechnych.
→ Obecnie od roku 1995 IG liczy 659 deputowanych z czego Anglia ma 529, Szkocja 72, Walia 40 i Północna Irlandia 18 – wszyscy są wybierani w okręgach jednomandatowych.
→ W celu zachowania równości wobec najrozmaitszej migracji ludnościowych co 8-10 lat cztery Komisje Rozgraniczające (pod przewodnictwem Speakera) dokonuje przeglądu granic okręgów wyborczych i mogą mogą wprowadzić korektury.
→ prawo wyborcze w Wielkiej Brytanii jest już całkowicie demokratyczne.
→ czynne prawo wyborcze – od 18 lat, bierne – 21.
→ Mandat członka IG nie może piastować: urzędnik służby cywilnej, policjant, sędzia, osoby służące w siłach zbrojnych. Do zgłoszenia kandydatury wystarcza poparcie 10 wyborców oraz wpłacenie kaucji w wysokości 500 funtów (kaucja przepada, jeżeli kandydat otrzymał mniej niż 5% głosów w okręgu).
→ żadne reguły zwyczajowe ani przepisy nie ustanawiają minimalnego czasu trwania pełnomocnictw IG i monarcha może zarządzać omawiane wybory znacznie wcześniej, co jest zresztą w praktyce bardzo często stosowane. Formalnie nastąpić to może jedynie na wniosek premiera i z jego kontrasygnatą.
→ konwenans, który można aktualnie zaobserwować: do rozwiązania IG dochodzi wówczas, gdy przed władzami publicznymi stają do rozstrzygnięcia bardzo istotne problemy, nieobjęte przez ostatnie programy wyborcze obu filarów systemu dwupartyjnego, a zwłaszcza partii rządzącej. Wybory powszechne do IG przybierają wówczas charakter zbliżony do referendum i przynoszą odpowiedź nie tylko co do składu personalnego Izby, ale również decyzję co do merytorycznego sposobu potraktowania tego zagadnienia.
→ zasada supremacji parlamentu nie zezwala również na wykonywanie przez jakikolwiek inny organ orzecznictwa w sprawie ważności wyborów. (orzeka sama IG chyba, że zdarzy się przestępstwo to utworzony w 1868 roku Sąd Ławy Najwyższej).
b. mandat członka Izby Gmin:
→ idea mandatu wolnego - historycznie doszło do wykrystalizowania się zasady, że członkowie Izby Gmin są wyrazicielami interesu ogólnonarodowego, ustalonego w toku prac parlamentu i wobec tego nie są odpowiedzialni przed wyborcami swego okręgu, a ci z kolei nie są upoważnienie do przekazywania im wiążących instrukcji. Ta idea jest konfrontowana z faktem dużej i decydującej roli partii politycznych, od których praktycznie zależy zarówno zgłoszenie kandydata na posła, jak i wypracowania realnego programu politycznego i skuteczność walki w parlamencie o jego realizację.
Nie istnieje przymus partyjny w wystawieniu kandydatur, ale los kandydatów niezależnych jest praktycznie jeden – nie uzyskują oni mandatu.
→ obecnie mamy do czynienia z obowiązywaniem mandatu związanego posła do IG, przy czym odpowiedzialność ponosi on nie przed wyborcami, ale przed partią polityczną, a ściślej: przed frakcją partyjna, która narzuca mu określony sposób postępowania i dysponuje potężnymi sankcjami.
→ nie przewiduje się możliwości zrezygnowania z piastowania mandatu przez członka IG. Obecnie wyjściem z tej sytuacji jest formalne przyjmowanie przez deputowanego stanowiska, rzekomo przynoszącego mu dochody ze skarbca Korony, co jest niedozwolone i musi być poprzedzone złożeniem mandatu.
→ w przypadku opróżnienia mandatu zarządza się wybory uzupełniające.
c. system sesyjny:
→ pięcioletni (maksymalnie) okres funkcjonowania IG składa się z poszczególnych sesji trwających około roku. Nie przebiegają jednak codziennie, ponieważ okresy sesji obejmują krótsze i dłuższe przerwy, w tym świąteczne i wakacyjne.
→ nie ma trwałych terminów rozpoczynania sesji (zależy to od przeprowadzenia wyborów), zazwyczaj rozpoczynają się one i kończą jesienią.
→ Parlament zwoływany jest na sesję przez panującego (czynność dokonywana przez niego za kontrasygnatą premiera i na jego wniosek). Terminy sesji ustalane są przez rząd.
→ panujący otwiera sesję. W jego imieniu jest również zamykana.
→ otwarcie sesji jest rozpoczynane od wygłoszenia przez monarchę mowy tronowej – ogólny program prac sesji. Nad „mową tronową” odbywa się następnie w obu izbach kilkudniowa dyskusja (która jest istotnym elementem wykonywanej przez IG kontroli nad funkcjonowaniem rządu).
→ zasada DYSKONTYNUACJI w wymiarze corocznym sesji: o ile obu izbom nie uda się zakończyć swoich prac w określonej sprawie w czasie sesji, sprawa ta nie jest wycofana z toku prac parlamentarnych i musi być podjęta od nowa podczas trwania następnej sesji.
→ stałe części sesji: część poświęcona zapytaniom członków izby pod adresem rządu, oświadczeniom rządowym, debatom inicjowanym przez Opozycję, przez rząd i przez deputowanych we własnym imieniu. Grupami posiedzeń w ramach sesji są posiedzenia przewidziane na pierwsze czytania projektów ustaw rządowych, uchwalania projektów rządowych itd.
→ ustalenie merytorycznego porządku obrad należy do rządu – w każdy czwartek o zakresie porządku prac informuje Leader IG, czyli członek gabinetu.
d. Organizacja wewnętrzna:
→ podstawy prawne: prawo parlamentarne jest w Wielkiej Brytanii prawem zwyczajowym polegającym na kontynuowaniu dotychczasowej praktyki.
→ IG uchwala specjalne postanowienia regulaminowe lub rezolucje (granice między nimi są niejasne) w celu ukształtowania nowych zasad postępowania lub zmodyfikowania dotychczasowych. Zbliżony do nich charakter mają precedensowe decyzje Speakera IG.
e. Speaker Izby Gmin:
→ reprezentant IG – przedstawiciel monarchy od czasów średniowiecza – jako czynnik zwołujący IG, przemawiający w imieniu monarchy i przewodniczący obradom w jego imieniu, obecnie Speaker jest obsadzany w tej funkcji w drodze wyborów na początku prac nowo wybranej Izby. Speaker zwraca się do monarchy o wyrażenie akceptacji.
→ Stronnictwo większościowe ma pełną swobodę obsadzania tego urzędu, ale jedynie wówczas, gdy nie zasiada w niej Speaker z poprzedniej kadencji. W takiej bowiem sytuacji, w drodze utrwalonego zwyczaju, jest on wybierany ponownie.
→ Speaker musi zachować neutralność i bezstronność – jak zaczyna obejmować funkcję musi zrezygnować z przynależności do partii politycznej.
→ w wyjątkowej sytuacji Speaker bierze udział w głosowaniu – wtedy, gdy głosujący dzielą się po połowie.
→ prowadzi obrady izby, podejmuje niekiedy decyzję o charakterze precedensowym, decyduje jednoosobowo w wielu kwestiach merytorycznych (np. czy projekty ustaw mają charakter finansowy czy nie, co ma poważne konsekwencje proceduralne, dokonuje selekcji poprawek do projektów ustaw), decydując o niepoddawaniu niektórych z nich pod głosowanie, wyraża zgodę na przegłosowanie wniosku poselskiego o zamknięciu debaty, uruchamia procedurę „pytań w trybie nagłym”, na wniosek posła „debaty w trybie nagłym”, selekcja wniosków poselskich do rozpatrzenia przez IG, czy określona osoba nie popełnia wykroczenia przeciwko „przywilejom parlamentu” (obrazy posła), na wniosek rządu zwołuje w okresie przerwy wakacyjnej „nadzwyczajne posiedzenie” Izby.
f. Komisje Izby Gmin:
→ system komisyjny jest rozbudowany, oparty na bardzo rozmaitych kryteriach.
→ w ramach funkcji ustawodawczej występuje system 10 komisji do rozpatrywania projektów ustaw publicznych, zwanych „stałymi” (podstawowymi) powoływanymi na okres sesji (oznaczonych kolejnymi literami alfabetu). Na czele każdej komisji stoi przewodniczący, mianowany na stałe przez Leadera. Reszta składu jest powoływana ad hoc, w miarę jak kolejne komisje są uruchamiane dla rozpatrywania wpływających projektów.
→ Organem powołującym składy jest Komisja Selekcyjna Izby Gmin.
→ Komisje powołane do rozpatrywania projektów ustaw odnoszących się do Szkocji, Walii, Północnej Irlandii. Szkocja: Wielka Komisja Szkocka, Walia: Wielka Komisja Walijska, Irlandia: Komisja ds. Irlandii Północnej.
→ Komisja ds. Ustawodawstwa Europejskiego...
brzoskwinka81