Adam Asnyk (1838 – 1897), oprac. Alina Nofer
Asnyk urodził się w Kaliszu 11 września 1838 roku. Jego ojciec, drobny szlachcic, był wojskowym, a później zajął się handlem – otworzył w Kaliszu pierwszą księgarnię z czytelnią.
Skończył gimnazjum w Kaliszu w wieku 15 lat i uczył się w domu, bo był za młody na studia.
W 1856 r. wstąpił do Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie pod Warszawą, ale zrezygnował ze względów zdrowotnych.
Rok później wstąpił do Królewsko-Cesarskiej Warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej.
· należał do patriotycznych i radykalnych organizacji studenckich
· dwa semestry roku 1859/60 spędził z „buntownikami” we Wrocławiu w ramach protestu
· w 1860 r. został aresztowany za współpracę z kierownictwem młodzieżowego spisku (tzw. Kapituła), przebywał pięć tygodni w Cytadeli, ale nie było na niego dowodów winy
Wyjechał do Paryża i Heidelbergu, gdzie studiował nauki społeczne.
W 1863 r. wrócił do kraju, brał czynny udział w powstaniu w Krakowie.
· przybywał z Ludwikiem Mierosławskim i Ignacym Chmieleńskim
· uczestniczył w próbach (w maju i wrześniu) obalenia powstańczego rządu „białych”
· zastąpił Chmieleńskiego w Rządzie Narodowym, dopóki nie zajął jego miejsca Traugutt
W 1864 r. znów wyjechał, do Drezna i Heidelbergu. Zgnębiony klęską powstania, nie studiował, ale podróżował po świecie: Niemcy, Holandia, Włochy, Szwajcaria. Do Heidelbergu wrócił w 1865 r., a w 1866 dostał dyplom doktora filozofii.
Systematycznie zaczął pisać dopiero w latach 1864-65.
· drobne wiersze: Nadgrobek, Odpowiedź, Pamięci Józefa P., Podróżni, W zatoce Baja ...
· dwie pierwsze pieśni poematu Sen grobów we lwowskim „Dzienniku Literackim”
W 1867 r. osiadł we Lwowie, gdzie czuł się jak emigrant, bo obywatelstwo austriackie dostał dopiero dwanaście lat później.
· utwory z lat 1867-69 zamieszczał w „Dzienniku...”, bo to było jedyne pismo, które solidaryzowało się z ideą powstania (podpisywał się: y, Y, El, El... Y, El-y lub El...y J )
· napisał nowelę Panna Leokadia (podpisaną Jan Stożek) i dramaty: Gałązka heliotropu i Walka stronnictw
· w 1869 r. wyszedł I tom Poezji i osobne wydania dramatów
W 1868 r. w Szczawnicy poznał 16-letnią Anielę Grudzińską. Po dwóch latach się oświadczył, ale rodzice dziewczyny nie zgodzili się na ślub (ślad w poezji - Z podróży Dunajcem).
W 1870 r. zamieszkał w Krakowie z rodzicami. Matka zmarła po roku i ojciec wrócił do Królestwa.
W 1872 r. wyszedł I i II tom Poezji oraz odczyt Trubadurowie – o średniowiecznym romantyzmie na południu Europy. Po pobycie we Włoszech wyszedł dramat Cola Rienzi (1873).
Od 1873 r. często jeździł w Tatry i zapisał się do Towarzystwa Tatrzańskiego. Na szlaku poznał Zofię Kaczorowską, z którą ożenił się w 1875 r. Zmarła po roku przy porodzie, a jej rodzice pozbawili Asnyka kontaktu z synem.
Mieszkał sam w Krakowie przy ul. Łobzowskiej.
· dużo pisał, angażował się społecznie, miał niewielu przyjaciół
· czasem podróżował do Włoch, Tunisu, Algieru (w głąb Sahary), Rzymu, Neapolu
· ze względów finansowych współpracował chwilę z prasą stańczykowską, pisząc do „Przeglądu Polskiego”: studium o Antygonie Sofoklesa, o Księciu niezłomnym Calderona w przekładzie Słowackiego (1874), tragedię Kiejstut (1878)
· w 1880 r. powstał III tom Poezji z cyklem W Tatrach
· inne utwory to: dramat Żyd (1875), Powiastka dla dorosłych dzieci: Wśród lasu (1877), komedia Przyjaciele Hioba (1879), studium „Król-Duch” Słowackiego (1879)
Był bardzo popularny: czesi zaprosili go do Pragi na obchody 50-lecia twórczości Kraszewskiego (11 grudnia 1878), a we włoskim Słowniku Biograficznym znalazł się jego życiorys.
Pracował jako wydawca w dzienniku konserwatywno-postępowym „Reforma” Jana Czerwińskiego (1882), a potem przeszedł do „Nowej Reformy” (1889), gdzie został redaktorem naczelnym.
· był to organ stronnictwa demokratycznego Galicji, reprezentujący mieszczaństwo
· głosili hasła pracy organicznej i równouprawnienia
W 1882 r. był współzałożycielem Towarzystwa Oświaty Ludowej, w 1884 zasiadł w Radzie Miejskiej Krakowa. W 1889 pokonał stańczyków w wyborach do sejmu i został posłem.
Angażował się w życie narodu, przemawiał np. w czasie sprowadzenia ciała Mickiewicza do Krakowa w 1890 r., przy pogrzebie Lenartowicza na Skałce w 1893.
Po 1880 miał mniej czasu na pisanie, więc IV tom Poezji wyszedł dopiero w 1894 r.
W 1896 r. udał się w Tatry, a w 1897 do Włoch, gdzie zaraził się durem brzusznym.
Zmarł 2 sierpnia 1897 r. Pochowano go na Skałce.
Jako romantyczny poeta-wieszcz Asnyk pisze o tragizmie klęski narodowej, wskazuję i osądza jej sprawców.
· utwory liryczne o przeżyciach wygnańców: Nadgrobek, Podróżni, W zatoce Baja...
· wiersz-manifest pełen bluźnierstw, zapowiadający odwet: Odpowiedź
· refleksje na temat czasów ostatniej walki: Pamięci Józefa P.; czasów odległych, kiedy nie było nieszczęść: Odłamowi Psyche Praksytelesa
· udramat. monologi „odszczepieńców” skłóconych ze Stwórcą: Asceta, Julian Apostata
· zapożyczenia ze Słowackiego, Mickiewicza, Krasińskiego, z Biblii i mitologii
Dwie pierwsze pieśni Snu grobów zawierają niezliczone reminiscencje literackie: Boska Komedia Dantego, Lilla Weneda, Grób Agamemnona i inne.
· miał to być obraz dziejów pokoleń, rozrachunek z przeszłością i wskazówki na przyszłość
· brak jednej idei, autor waha się od uwielbienia ofiarności do klątw rzucanych na romantyzm za inspirowanie zrywu narodowego
· ostatecznie stwierdza, że tylko przez zatracenia i zniszczenia może przyjść odkupienie
· uwypukla stan rozterki duchowej na przełomie epok
Lata 1867-72
Wciąż opiera się na romantyzmie, ale szuka nowej drogi.
· symbolika, pojęcia i emocje romantyzmu łączy z oszczędnością figur stylistycznych, bezpośrednią wypowiedzią liryczną
· fantastykę zmienia na codzienność, a rozległy wywód na poetycką miniaturę
Konfrontuje ideologię walki z tendencjami politycznymi Galicji, będąc we Lwowie.
· Epilog do Snu grobów – znika problem winy i kary w ocenie powstania, pozostaje poczucie wierności wobec „splamionego grobu”
· Do..., Apostrofy, sonety, wiersz XIX-emu wiekowi, rozprawa-dialog Publiczność i poeci
· atakuje Galicję, którą traktuje jako paktujących z wrogiem
Często stosuje jako oś konstrukcyjną utworów przeciwstawienie przeszłość-teraźniejszość, oczywiście na niekorzyść tej drugiej: Piosnka pijaka, Wspomnienie, Echo kołyski, Rodzinnemu miastu, Nokturno...
Liryka „bólu istnienia” często przedstawia się w postaci spowiedzi życia: Pożegnalne słowo; skargi modlitewnej: Pod stopy krzyża; Prośby przed śmiercią; obrazów cierpienia: Bezimiennemu; w kontraście z opisami piękna przyrody: Mirty, Na śniegu.
Utwory epickie nawiązują bezpośrednio do wydarzeń z pola walki: Pierwiosnki, cykl: Błąka się wicher w polu, Odpoczywa.
Pisze dużo erotyków (wpływ Anieli Grudzińskiej) o zróżnicowanej stylistyce.
· bezpośrednia wypowiedź liryczna: Ach, jak mi smutno, Na pamiątkę, Ja ciebie kocham
· liryka sytuacyjna: Różowa chwilka, Myślałem, że to sen, Z podróży Dunajcem
· nowela liryczna z wyraźną puentą: Powój, Legenda pierwszej miłości, Marzenie poranne
· są subtelne i wdzięczne dzięki oszczędności środków wyrazu, ale zdarzają się i konwencjonalne, i sentymentalne
· pisze o uwielbieniu, tęsknocie, nadziei, goryczy, melancholii, bólu; wywyższa miłość (Kiedym cię żegnał) lub ironizuje na jej temat (Karmelkowy wiersz)
· mówi się, że brak tu jednak żywych uczuć o wielkiej sile
Słaby i konwencjonalny jest jego cykl Z motywów ludowych oraz utwory o wojnie prusko-francuskiej w 1870 r, czyli cykl sonetów Ze sceny świata i Na pobojowisku.
Lata 70.
Eliminuje powoli tematykę erotyczną, liryczny ból, rozpacz, tęsknotę za przeszłością.
Zmienia pierwiastki liryczne na epickie: obraz przeżyć ludzkich à obiektywny obraz świata, komentarz liryczny à wyrozumiała refleksja i uogólnienie filozoficzne. Np. W Tatrach:
· nagromadzenie szczegółów, dokładny opis krajobrazu
· komentarz ograniczony do podsumowującego obrazu ogólnego wrażenia
· często obraz przyrody to tylko pretekst dla refleksji: Limba, Noc pod Wysoką
· nie akcentuje poetyckiego przeżycia urody gór, ale dążność do zgłębienia tajników bytu
Zaczyna się etap zwany „poezją myśli”: Kamień, Dwie fazy, Chór oceanid, Ociemniały Thamyris, W oczekiwaniu jutra, Mgławice, Bóstwo tajemnicze, Orfeusz i bachantki, Wiecznie to samo...
Wiersze przybrały postać traktatu filozoficznego (najpełniej w 30 sonetach Nad głębiami, 1883-94).
· od określenia praw rządzących przyrodą, ustalenia więzi między kosmosem a atomem
· przez wskazanie człowiekowi jego miejsca w świecie i obowiązków wobec bliźnich
· do uzasadnienia obecnych dziejów narodu, który ma póki co milczeć, bo kiedyś nadejdzie dzień wyzwolenia
Powiązania z pozytywizmem:
· dążenie do jednolitego opisu
· praktyczny cel – uświadomienie człowiekowi jego obowiązków względem społeczeństwa
· akceptowanie zasad przyrodoznawstwa – atomistyczna budowa świata, organiczny związek człowieka z przyrodą, powszechne prawo rozwoju, który jest doskonaleniem
· koncepcja organizmu społecznego, z czego wynika podporządkowanie jednostki ogółowi
Asnyk jednak zakwestionował możliwość poznania empirycznego i podał inną budowę świata.
· wszechświat to konstrukcja dwupoziomowa
· u dołu jest świat atomów z niezmiennymi prawami
· u góry świat ducha, wieczna myśl twórcza, myśl boża – duchowa istota wszechświata (dzięki niej świat jest jednością, dzięki niej mamy do czynienia z nieustannym postępem)
·...
perliste