folfas.pdf

Bank i kredyt grudzień 2 0 0 8

Makroekonomia

gospodarczej do rajów podatkowych

jako strategia zarzàdzania finansami

korporacji transnarodowych: motywy,

formy, korzyÊci i zagro˝enia

in Corporate Finance of MNEs:

Reasons, Forms, Opportunities

and Threats

Paweł Folfas *

pierwsza wersja: 18 czerwca 2008 r., ostateczna wersja: 19 grudnia 2008 r., akceptacja: 5 stycznia 2009 r.

Streszczenie

Abstract

Celem opracowania jest przedstawienie roli rajów po-

datkowych w zarządzaniu finansami korporacji trans-

narodowych, zarówno w odniesieniu do długofalowych

strategii, jak i bieżących decyzji operacyjnych.

W rajach podatkowych powstaje wiele wyspecjalizowa-

nych spółek córek typu offshore , jak też holdingów typu

offshore , które pozwalają kierować tam znaczną część

strumieni finansowych, co nie tylko przynosi istotne

oszczędności podatkowe, lecz także umożliwia opty-

malizację nadwyżki finansowej i ryzyka finansowego.

Korzyści umowne, pożyczki fasadowe, wewnątrzkor-

poracyjny cash pooling , emisja akcji i obligacji na oka-

ziciela, ceny transferowe oraz tanie bandery to korzyści

z posiadania przez korporacje transnarodowe jednostek

powiązanych typu offshore .

A fundamental goal of this article is to present the role

of tax heavens in the management of corporate finance.

Due to the presence of foreign direct investments in

tax heavens and the fact that MNEs establish their

foreign subsidiaries or even parent companies there,

tax heavens have become flourishing offshore financial

centres, which play a significant role in the global

financial system.

Establishing related parties in the offshore financial

centres brings MNEs handsome benefits such as: reducing

tax burdens, enhancing cash flows and a relatively high

efficiency of risk management. Moreover, subsidiaries

in tax heavens enable to implement such instruments

such as: treaty shopping, intercompany loans and cash

pooling, bearer shares and bonds, transfer pricing.

Słowa kluczowe: raje podatkowe, finanse korporacji

transnarodowych, spółki offshore , zamorskie centra fi-

nansowe, zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Keywords: tax heavens, corporate finance, offshore

companies, offshore financial centers, foreign direct

investments

JEL: F23, F36, G15, G30, H21, H26

* Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Gospodarki Światowej, Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, e-mail: Pawel.FOLFAS@dok-

torant.sgh.waw.pl.

Przenoszenie działalnoÊci

The Presence of Tax Heavens

16 Macroeconomics

Bank i kredyt grudzień 2008

1. Wstęp

W tradycyjnym ujęciu rajem podatkowym są pań-

stwo lub terytorium, które gwarantują osobom fizycz-

nym lub prawnym korzystny poziom podatku dochodo-

wego lub spadkowego, tj. zezwalają na płacenie w nim

relatywnie niższego podatku, oraz oferują możliwość

uniknięcia obciążeń podatkowych w kraju rezydencji

podatnika (Beauchamp 1983, s. 36). Odnosząc się tylko

do działalności przedsiębiorstw, rajem podatkowym na-

zwiemy obce państwo charakteryzujące się dogodnym

ustawodawstwem podatkowym, zachęcającym do two-

rzenia filii i oddziałów przez spółki matki mające sie-

dziby w państwach wysoko rozwiniętych (Starchild

1994, s. 1).

Biorąc pod uwagę klasyczne ujęcie rajów podatko-

wych, można je podzielić według wysokości danin pu-

blicznych nakładanych w danym kraju. Na tej podstawie

należy wyróżnić dwie zasadnicze kategorie rajów po-

datkowych:

– kraje, które nie nakładają żadnych podatków

( no-tax heavens ) 1 ,

– kraje, które nakładają niskie podatki ( low-tax

heavens ) 2 .

Tradycyjny sposób definiowania raju podatkowego

koncentruje się na obowiązującym w danym kraju usta-

wodawstwie podatkowym i jest w pewnym stopniu uwa-

runkowany historycznie, pierwsze raje podatkowe sto-

sowały bowiem wyłącznie preferencje mające przycią-

gnąć zagranicznych inwestorów. Akcentowanie jedynie

względów podatkowych nie jest wprawdzie pozbawione

znaczenia praktycznego, jednakże nie uwzględnia zło-

żoności współczesnych międzynarodowych stosunków

gospodarczych i potrzeb inwestorów (Lipowski 2002,

s. 15).

W związku z powyższym lepiej korzystać z sze-

rokiej definicji raju podatkowego, zwanego także za-

morskim centrum finansowym (OFC). Najogólniej OFC

Raje podatkowe kojarzone są przede wszystkim z eg-

zotycznymi i malowniczymi zakątkami świata, które sta-

nowią schronienie dla milionerów i ich fortun przed

drapieżną administracją podatkową. Tymczasem znacze-

nie tych specyficznych obszarów we współczesnej go-

spodarce światowej systematycznie się zwiększa. W kon-

sekwencji stały się one przedmiotem zainteresowania

najpotężniejszych podmiotów współczesnego między-

narodowego podziału pracy, którymi są korporacje trans-

narodowe.

Celem opracowania jest przedstawienie roli rajów

podatkowych w zarządzaniu finansami korporacji trans-

narodowych. W opracowaniu podjęto próbę udowod-

nienia, że współcześnie raje podatkowe wywierają bar-

dzo silny wpływ na wiele aspektów działalności kor-

poracji transnarodowych i nie są jedynie instrumentami

arbitrażu podatkowego.

W punkcie drugim pracy przedstawiono definicje,

klasyfikację oraz przykłady rajów podatkowych, w trze-

cim zaś ich coraz większą, zmieniającą się rolę w go-

spodarce światowej. Czwarta i piąta część pracy zostały

poświęcone aspektom teoretycznym działalności korpo-

racji transnarodowych, ze szczególnym uwzględnieniem

procesu przenoszenia działalności gospodarczej, w tym

przenoszenia jej do rajów podatkowych. Kolejne części

pracy opisują wykorzystanie rajów podatkowych przez

korporacje transnarodowe w decyzjach inwestycyjnych

i finansowych, co powoduje przede wszystkim powo-

ływanie do życia wyspecjalizowanych spółek offshore

w rajach podatkowych oraz tworzenie unikalnego sys-

temu przepływów dóbr, usług oraz czynników produkcji

w ramach wymiany wewnątrzkorporacyjnej.

2. Pojęcie i klasyfikacja rajów podatkowych

Pojęcie raj podatkowy czy będące jego synonimem pojęcie

oaza podatkowa są niejednoznaczne i tym samym trudne

do zdefiniowania. Łaciński paradisus , zapożyczony przez

wiele języków europejskich do określenia raju pochodzi

od greckiego paradejos (wywodzącego się z jęz. perskiego) ,

oznaczającego bogate parki otaczające rezydencje. Sło-

wo raj może być również interpretowane jako bezpieczne

miejsce, przystań, schronienie (dosłowne tłumaczenie an-

gielskiego heaven ). Z kolei drugi człon wyrażenia „raj po-

datkowy” wskazuje, że pojęcie to związane jest z obszarami

jurysdykcji podatkowej.

Należy wyróżnić dwie główne grupy definicji raju

podatkowego:

– tradycyjną (wąską) – odwołującą się do klasyczne-

go rozumienia raju podatkowego ( tax heaven ),

– szeroką – nawiązującą do pojęcia zamorskiego

centrum finansowego (OFC – offshore financial center )

(Lipowski 2004, s. 136).

1 Do tej grupy rajów podatkowych należy zaliczyć: Bermudy – Terytorium Za-

morskie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Bry-

tyjskie Wyspy Dziewicze – Terytorium Zamorskie Zjednoczonego Królestwa

Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Kajmany – Terytorium Zamorskie Zjed-

noczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Montserrat – Te-

rytorium Zamorskie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Pół-

nocnej, Turks i Caicos – Terytorium Zamorskie Zjednoczonego Królestwa Wiel-

kiej Brytanii i Irlandii Północnej.

2 Do tej grupy z kolei należą: Księstwo Andory, Anguilla – Autonomiczne Tery-

torium Zależne Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,

Antigua i Barbuda, Aruba – Terytorium Autonomiczne Królestwa Niderlandów,

Wspólnota Bahamów, Królestwo Bahrajnu, Barbados, Belize, Wyspy Cooka – Sa-

morządne Terytorium Stowarzyszone z Nową Zelandią, Wspólnota Dominiki,

Gibraltar – Terytorium Zamorskie Korony Brytyjskiej, Guersney/Sark/Alderney

– Terytoria Zależne Korony Brytyjskiej, Hongkong – Specjalny Region Admini-

stracyjny ChRL, Jersey – Terytorium Zależne Korony Brytyjskiej, Republika Libe-

rii, Księstwo Lichtensteinu, Makau – Specjalny Region Administracyjny ChRL,

Republika Malediwów, Wyspy Man – Terytorium Zależne Korony Brytyjskiej, Re-

publika Wysp Marshalla, Księstwo Monako, Republika Mauritiusu, Antyle Ho-

lenderskie – Terytorium Królestwa Niderlandów, Niue – Samorządne Terytorium

Stowarzyszone z Nową Zelandią, Republika Panamy, Niezależne Państwo Sa-

moa, Republika Vanuatu, Federacja St. Christopher i Nevis, St. Lucia, St. Vin-

cent i Grenadyny, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych – Terytorium Nie-

inkorporowane USA, Republika Seszeli.

Bank i kredyt grudzień 2 0 0 8

Makroekonomia

można zdefiniować jako terytoria (przeważnie małe),

skoncentrowane na przyciągnięciu zagranicznego ka-

pitału przez oferowanie przedsiębiorstwom i bardzo za-

możnym osobom fizycznym niskich lub zerowych po-

datków dochodowych, politycznej stabilności, regulacji

przyjaznych dla biznesu oraz dyskrecji (ochrony ta-

jemnicy) („The Economist” 2007).

Za raj podatkowy w szerokim ujęciu należy uznać

państwo lub terytorium charakteryzujące się przede

wszystkim:

a) dogodnym systemem podatkowym, który gwa-

rantuje brak podatków albo niskie opodatkowanie; pań-

stwo jest stroną korzystnych umów o unikaniu po-

dwójnego opodatkowania; umożliwia to unikanie opo-

datkowania, jednak może stwarzać warunki do po-

dejmowania działań sprzecznych z prawem;

b) brakiem kontroli dewizowej i ograniczeń de-

wizowych;

c) stabilnością polityczną i gospodarczą;

d) rozwiniętą infrastrukturą;

e) ochroną tajemnicy bankowej i rozwiniętym sek-

torem bankowym;

f) korzystnym systemem prawnym;

g) swobodnym dostępem do kapitału;

h) ochroną tajemnicy handlowej.

Powyższa definicja ma złożony charakter, przez co

liczba czynników mających wpływ na zaklasyfikowanie

państwa lub terytorium do OFC jest w zasadzie nieogra-

niczona (Lipowski 2004, s. 140).

Uzupełnieniem dwóch podstawowych definicji raju

podatkowego jest definicja odnosząca się do niejedno-

znacznego interpretowania prawa podatkowego. Jeżeli

w państwach o skomplikowanym prawie podatkowym

lokalne organy administracji podatkowej (skarbowej)

mają prawo do autonomicznej, wiążącej interpretacji

prawnej przepisów podatkowych, może pojawić się zja-

wisko tzw. raju interpretacyjnego, czyli interpretacji ko-

rzystniejszej z punktu widzenia osoby fizycznej lub

prawnej, prowadzącej do obniżenia zobowiązań podat-

kowych i zachęcającej do zmiany adresu zameldowania

bądź siedziby firmy w skali regionu (Poznański 2005).

Ze względu na to, że celem tej pracy jest przed-

stawienie roli rajów podatkowych w zarządzaniu fi-

nansami korporacji transnarodowych, a działalność tych

ponadnarodowych podmiotów nie polega, co oczywiste,

tylko na arbitrażu podatkowym, na potrzeby dalszych

rozważań zostaje przyjęta definicja raju podatkowego

w ujęciu szerokim. Warto podkreślić, że lista OFC obej-

muje raje podatkowe sensu stricte , ale także państwa od-

grywające większą rolę w gospodarce światowej niż mi-

kropaństwa, tj. Szwajcaria, Irlandia, Malta, Cypr, Liban,

Singapur, Luksemburg czy Kostaryka.

Szczególnym rodzajem rajów podatkowych są tzw.

systemy podatkowe stosujące szkodliwe preferencje po-

datkowe ( harmful preferencial tax regimes ). Jurysdykcja

podatkowa w tych krajach może być szkodliwa dla

integralności systemu podatkowego w ujęciu mię-

dzynarodowym, a dokładniej może przyczynić się do

erozji systemu opodatkowania innych państw i znie-

kształceń alokacji kapitału i usług. Takie prawo może

również spowodować niepożądane obciążenie podat-

kowe mniej mobilnych składników opodatkowania,

takich jak praca, majątek i konsumpcja, oraz zwięk-

szyć koszty administracyjne i obciążenia organów po-

datkowych i podatników, związane z wypełnianiem

zobowiązań podatkowych. Systemy podatkowe uzna-

ne przez OECD za potencjalnie szkodliwe zawierają

elementy związane z: ubezpieczeniami (Australia,

Belgia, Finlandia, Włochy, Irlandia, Portugalia, Luk-

semburg, Szwecja), finansowaniem i leasingiem (Wę-

gry, Islandia, Irlandia, Belgia, Włochy, Luksemburg,

Holandia, Hiszpania, Szwajcaria), zarządzaniem fun-

duszami (Grecja, Irlandia, Luksemburg, Portugalia),

systemem bankowym (Australia, Kanada, Irlandia,

Turcja, Portugalia), a także z centrami koordynacyjny-

mi, dystrybucyjnymi, usługowymi, spedycyjnymi itd.

(Wyciślok 2006, s. 19–25). Lista systemów potencjal-

nie szkodliwych jest więc znacznie obszerniejsza od

listy rajów podatkowych sensu stricte i obejmuje więk-

szość państw wysoko rozwiniętych.

Kolejnym rodzajem OFC są tzw. specjalne raje po-

datkowe, czyli państwa nakładające wysokie podatki

i oferujące przywileje wyłącznie określonym typom pod-

miotów gospodarczych lub przedsięwzięć. Do tej grupy

państw należą m.in. Holandia, Belgia, Luksemburg oraz

Szwajcaria (Lipowski 2004, s. 155).

Oprócz specjalnych rajów podatkowych wyróżnia

się tzw. wtórne raje podatkowe. Dzieli się je na dwie

podkategorie: kraje nakładające wysokie podatki, któ-

rych ustawodawstwo może być wykorzystane w szcze-

gólnych warunkach w planowaniu podatkowym okre-

ślonego przedsięwzięcia, oraz kraje mające niektóre

cechy rajów podatkowych, z innych powodów niewyko-

rzystywane jako raje (np. Francja, Brunei, Izrael, Haiti).

Cechą charakterystyczną wtórnych rajów podatkowych

jest przypadkowość ich wykorzystania w planowaniu

podatkowym, w przeciwieństwie do regularności wyko-

rzystywania specjalnych rajów podatkowych (Lipowski

2004, s. 155).

Ciekawym zjawiskiem są obszary reklamowane

jako raje podatkowe, które w rzeczywistości nie sta-

nowią odrębnej jurysdykcji podatkowej. Niejednokrot-

nie określa się je jako tzw. prywatne raje podatkowe.

Przykładami takich rajów miały być: opuszczone plat-

formy wiertnicze na Morzu Karaibskim oraz banki

i towarzystwa ubezpieczeniowe w USA utworzone

na obszarze rezerwatów indiańskich. Prawie zawsze

jednak takie inicjatywy okazują się oszustwem. Ce-

lem oszustwa jest przyciągnięcie i zgromadzenie ka-

pitału, który trafia na prywatne rachunki oszustów

zamiast na bezpieczną, nieopodatkowaną lokatę (Li-

powski 2004, s. 159).

18 Macroeconomics

Bank i kredyt grudzień 2008

3. Znaczenie rajów podatkowych

we współczesnej gospodarce światowej

Zjawisko międzynarodowej konkurencji podatkowej

występuje również między rajami podatkowymi, a do-

datnia korelacja między niską stopą podatku CIT a niską

łączną stopą podatku nie dotyczy wszystkich rajów po-

datkowych. Ogólnie jednak również stopa łącznego po-

datku jest niższa w rajach niż w państwach OECD.

Wysokość stopy podatkowej jest jednak tylko ele-

mentem systemu podatkowego. Dlatego niezbędne jest

omówienie międzynarodowej konkurencji podatkowej

w ujęciu szerszym, uwzględniającym złożoność i efek-

tywność systemów podatkowych. Mówiąc krótko, kon-

kurencyjny system podatkowy to kombinacja podatków

niskich i prostych. Niejednokrotnie uciążliwość systemu

podatkowego związana jest nie tyle z wysokimi stawka-

mi podatkowymi, ile ze skomplikowanymi przepisami

podatkowymi ( law in book ) i czasochłonnymi, skom-

plikowanymi procedurami regulowania zobowiązań po-

datkowych i przygotowywania niezbędnej dokumentacji

podatkowej ( law in action ), czyli ze skomplikowanym

i nieefektywnym prawem podatkowym.

O ile porównywanie nominalnych stawek po-

datkowych nie jest zadaniem trudnym, o tyle porówna-

nie złożoności i efektywności systemów podatkowych

przysparza pewnych trudności. Autorzy (eksperci Ban-

ku Światowego) przygotowywanego od kilku lat raportu

Doing Business , w którym analizują łatwość prowadze-

nia działalności gospodarczej w ponad 170 państwach,

uznali, że z punktu widzenia zobowiązań podatkowych

łatwość ta zależy od liczby płatności podatkowych i cza-

su wyrażonego liczbą dni, które trzeba poświęcić na do-

konanie tych płatności łącznie z przygotowaniem do-

kumentacji podatkowej. Na podstawie raportu Doing Bu-

siness powstał raport przygotowywany przez Bank Świa-

towy w porozumieniu z firmą PricewaterhouseCoopers,

koncentrujący się wyłącznie na analizie łatwości regu-

lowania zobowiązań podatkowych (płacenia podatków).

Ostateczny wskaźnik łatwości regulowania zobowiązań

podatkowych jest wypadkową trzech wielkości: stopy

Pierwotnie obecność rajów podatkowych w gospodarce

światowej jest konsekwencją międzynarodowej konkuren-

cji podatkowej, wynikającej z istnienia różnic między we-

wnętrznymi ustawodawstwami podatkowymi. Poniższe

rozważania poświęcone zagadnieniu międzynarodowej

konkurencji podatkowej mają na celu wykazanie przy-

czyn powstawania i funkcjonowania rajów podatkowych

z punktu widzenia zależności między poszczególnymi ju-

rysdykcjami podatkowymi. Połączenie zwiększonej mo-

bilności międzynarodowej towarów, usług i czynników

produkcji oraz zjawiska międzynarodowej konkurencji

podatkowej prowadzi do coraz większej mobilności dóbr

i czynników produkcji między różnymi jurysdykcjami po-

datkowymi (Lipowski 2004, s. 98).

W ujęciu podstawowym konkurencja podatkowa jest

pojmowana jako różnica między stawkami podatkowy-

mi w poszczególnych jurysdykcjach podatkowych. Przy

względnej stałości tych stawek międzynarodowa konku-

rencja podatkowa umożliwia osobom fizycznym, a zwłasz-

cza osobom prawnym, maksymalizację dobrobytu (ko-

rzyści) i odzwierciedla preferencje podatników w tym za-

kresie. W tym ujęciu podatkowym przyczyną tworzenia

rajów podatkowych są wysokie stawki podatków, w szcze-

gólności podatków bezpośrednich przedsiębiorstw, czyli

podatków CIT w krajach wysoko rozwiniętych.

Dane przedstawione na wykresie dotyczące stóp

podatków bezpośrednich w rajach podatkowych, po-

zwalają stwierdzić, że faktycznie w zdecydowanej więk-

szości stopa podatku CIT w rajach podatkowych jest niż-

sza niż w krajach wysoko rozwiniętych (OECD).

Na wykresie nie zostały przedstawione raje po-

datkowe typu no-tax heavens . Zerowe stawki podatków

dochodowych sprawiają, że są one oczywiście jeszcze

bardziej konkurencyjne od rajów podatkowych przed-

stawionych na wykresie.

Wykres. Wysokość stopy podatku CIT i łącznej stopy podatku w wybranych rajach

podatkowych w porównaniu ze średnią wysokością stóp w państwach OECD

Stopa CIT

Łczna stopa podatku

Źródło: The World Bank and PricewaterhouseCoopers (2007, s. 56–58).

Bank i kredyt grudzień 2 0 0 8

Makroekonomia

Tabela 1. Cechy jakościowe systemów podatkowych w wybranych rajach podatkowych

(2007 r.)

Raj podatkowy

Łączna liczba płatności

podatkowych

Łączny czas regulowania

zobowiązań podatkowych

(dni)

Liczba płatności podatko-

wych dla przedsiębiorstw

Czas regulowania

zobowiązań podatkowych

przez przedsiębiorstwa

(dni)

Antigua i Barbuda

184

Belize

147

Kostaryka

402

Dominika

147

Grenada

140

Hongkong

Irlandia

Liban

180

Liberia

158

Luksemburg

Malediwy

Wyspy Marshalla

128

Mauritius

161

Panama

482

Samoa

224

Seszele

Singapur

St. Kitts i Nevis

172

St. Lucia

St. Vincent

Szwajcaria

Tonga

164

Vanuatu

120

Źródło: The World Bank and PricewaterhouseCoopers (2007, s. 50–55).

podatkowej (jako ułamek komercyjnego zysku), liczby

płatności podatkowych oraz czasu wyrażonego liczbą

dni, które należy poświęcić na dokonanie tych płatności

i przygotowanie dokumentacji podatkowej. Pierwszy

ze wskaźników został omówiony w części poświęconej

wąskiemu ujęciu międzynarodowej konkurencji po-

datkowej; dwa pozostałe posłużą właśnie jako mierni-

ki złożoności i efektywności systemu podatkowego w ra-

jach podatkowych w porównaniu z państwami wysoko

rozwiniętymi (The World Bank and the International Fi-

nance Corporation 2004–2008; The World Bank and Pri-

cewaterhouseCoopers 2007).

Należy podkreślić, że szczególnie istotne będą

mierniki liczby płatności i czasu w odniesieniu do zobo-

wiązań podatkowych przedsiębiorstw i to one decydują

o konkurencyjności danego systemu podatkowego. Ta-

bela 1 przedstawia dane dla 23 rajów podatkowych (17

rajów podatkowych spośród 34 rajów typu low-tax he-

avens i 6 OFC). Nie uwzględniono w niej rajów podat-

kowych typu no-tax heavens , w których – jak można do-

mniemywać – z powodu zerowych stawek podatków do-

chodowych liczba płatności podatkowych i czas przyj-

mują również wartości równe zero. Zaprezentowane po-

niżej dane pozwalają stwierdzić, że raje podatkowe istot-

nie różnią się miernikami odnoszącymi się do całości

opodatkowania. Cechą wspólną niemal wszystkich tych

państw jest natomiast mała liczba płatności podatko-

wych związanych z opodatkowaniem przedsiębiorstw,

czego skutkiem z reguły jest krótki czas regulowania

tych płatności przez przedsiębiorstwa.

W większości (choć nie we wszystkich) rajach po-

datkowych system podatkowy jest konkurencyjny, efek-

tywny i nieskomplikowany. W niektórych rajach po-

datkowych system można określić jako wyjątkowo kon-

kurencyjny i atrakcyjny dla kapitału zagranicznego. Do-

wodem są dane zaprezentowane w tabeli 1. W Hong-

kongu, Irlandii, Grenadzie, Libanie, Malediwach, Wy-

spach Marshalla, Singapurze, Panamie, Mauritiusie,

Seszelach, Vanuatu czy Tonga wypełnienie wszelkich

zobowiązań podatkowych nie zajmuje więcej niż je-

den dzień, a w niektórych z nich liczba płatności po-

datkowych nie przekracza dziesięciu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: