Maria Konopnicka Nowele.pdf

Maria Konopnicka “Nowele”

Maria Konopnicka już jako sławna poetka ogłosiła cztery zbiory nowel. Wypełniły je głównie

portrety i biografie różnych postaci ludowych. Współczuciu ich niedoli towarzyszy tu szacu-

nek dla ich wrażliwości moralnej, wielkoduszności, subtelnej nieraz kultury uczuciowej. Bo-

haterowie Konopnickiej nie tylko znajdują się w sytuacjach tragicznych, ale i potrafią je

świadomie, godnie, z poczuciem odpowiedzialności moralnej, a nieraz z heroizmem przeży-

wać.

• U Konopnickiej bohater ludowy, niegdyś tylko obiekt “pracy u podstaw”, traktowany z li-

tością, ale i wzgardą, stał się dopiero reprezentantem powszechnych prawd o kondycji ludz-

kiej, wzorem męstwa i godności wobec nieszczęścia czyhającego na człowieka.

Konopnicka z sarkastyczną dosadnością zaatakowała bezduszną obojętność i obłudę współ-

czesnych instytucji społeczeństwa burżuazyjnego (“Miłosierdzie gminy”)

• Warsztat nowelistyczny pisarki kształtował się w latach, gdy walcząca i arogancka publi-

cystyka pozytywizmu ustąpiła miejsca dojrzałej i przedmiotowej prozie realistycznej.

Dla większości nowel postyczniowych materiał ideowy i artystyczny stanowiła publicystyka,

gdy dla Konopnickiej - reportaż. Praktyka w “Świcie” nauczyła ja gromadzić, selekcjonować

i zestawiać fakty, by ich wymowy nie osłabiał i nie przeinaczał komentarz narratora.

• Trzecioosobowego narratora, który wie absolutnie wszystko o opowiadanym świecie nie-

często dopuszcza do głosu. Zachowuje on się powściągliwie, nawet, gdy przedmiotem opo-

wieści jest świat wewnętrzny bohatera (jego uczucia, przeżycia). Częstym też chwytem jest

opowiadanie z zewnątrz, ale jakby z perspektywy uczestnika zdarzeń, z rozumiejącą niby-

akceptacją postaw bohaterów (czytelnik postawiony zostaje przed groza nagich faktów).

“Mendel gdański”

Utwór drukowany po raz pierwszy w “Przeglądzie Literackim” w 1890 r. Bezpośrednią prze-

słanką do jego napisania była akcja podjęta przez literatów w odpowiedzi na rozruchy anty-

semickie w Królestwie. (zainicjowała go Eliza Orzeszkowa) Tekst przerósł jednak humani-

tarne intencje. Mendel stał się postacią tragiczną a jego los - symbolem klęski człowieka do-

magającego się sprawiedliwości nie litości.

Tytułowy bohater to mądry, stary Ży d , introligator, wychowujący samotnie wnuka sierotę.

Wobec pogłosek o groźbie pogromu w mieście M e n d e l tłumaczy zegarmistrzowi, prymi-

tywnemu antysemicie, jak bardzo czuje się związany z Polską (przeżył tu lata walk powstań-

czych i represji zaborcy) i Warszawą (nazwisko “Gdański” użyte zostało dla zmylenia cenzu-

ry), w której spędził, uczciwie pracując, całe życie. Następnego ranka pijany motłoch rani

kamieniem małego Kubusia Gdańskiego. Wprawdzie sąsiedzi stają w obronie Mendla i jego

wnuka, a rana chłopca nie jest groźna, w starym, Żydzie umiera “serce do tego miasta”.

• Ośrodkiem układu dramatycznego jest postać Mendla - wydarzenia zewnętrzne (m.in.

przygoda wnuka) stanowią tło i uzasadnienie jego przeżyć, właściwy dramat rozgrywa się w

sferze psychiki. Mendel nie cofa się lękliwie przed podłością, ufając ludziom nie wierzy w

powszechną podłość, a dla tych, którzy ją przejawiają, odczuwa pogardę. Wywody starego

Żyda są niezwykle rzeczowe, uderzają prostota rozumowania i jednocześnie świadczą o do-

skonałej znajomości środowiska przez autorkę.

“Miłosierdzie gminy. Kartka z Höttingen”

Nowela ukazała się w 1891 r. na łamach “Kraju”, następnie włączona do zbiorku “Ludzie i

rzeczy”. Pomysł fabularny utworu (wrażenia osobiste Konopnickiej z częstych pobytów w

Szwajcarii i wspomnienia z lektury korespondencji nadsyłanych do “Świtu” przez T. T. Jeża)

przedstawiony został w ramach bardzo silnej dyscypliny realistycznej, posiadającej wagę spo-

łecznego dramatu budowanego na zasadzie gradacji napięcia emocjonalnego.

Akcja noweli toczy się w szwajcarskim miasteczku. Tematem utworu jest licytacja, której

przedmiotem staje się zbyt stary i słaby, aby zarabiać na życie, mężczyzna. Weźmie go do

siebie ten z gospodarzy potrzebujących taniej siły roboczej, który zażąda od gminy najniższej

dopłaty. Licytacje wygrywa Probst.

W ekspozycji przywołana zostaje, bardzo sugestywnie, atmosfera dnia codziennego małej

mieściny (piękna pogoda, jakby zwolniony rytm czynności mieszkańców). W ten sposób

punktem wyjścia staje się uwydatnienie charakteru powszechności, przeciętnego poziomu ży-

cia, zainteresowań i reakcji psychicznych kręgu ludzi spokojnych o swój byt, niechętnych

wszystkiemu, co narusza uświęcony rytuał czynności i błogą równowagę doznań.

W dalszej części utworu narrator nie określa dokładnie celu zebrania, zamiast tego stopniowo

odsłania brutalne reakcje uczestniczących w nim osób, wywołane pojawieniem się głównego

aktora dramatu - tragarza Kuntza Wunderli. Opis zachowania starca, jego oględziny i

próba sił dokonane zostają w stylu groteskowej pantomimy, której towarzyszy komentarz nar-

ratora, bezlitośnie taksującego reakcję sali.

W pewnym momencie znika groteska, wzmaga się ton tragizmu w wyniku nieoczekiwanego

przejścia od wieloznacznej poetyki do zupełnie odmiennej stylowo introspekcji przeżyć we-

wnętrznych bohatera, w wyniku której przesunięta zostaje hierarchia nastrojów i emocji

(przyczyna jest pojawienie się na licytacji syna starca).

Jednak to przelotne zamieszanie, wywołane wśród zgromadzonych widokiem syna, ustępuje

miejsca rzeczowym rozrachunkom. W wyniku wstrząsu, jakiego doznał Kuntz, następuje

gwałtowny spadek jego wartości nabywczej (wulgarne i prymitywne objawy zaniku rozróż-

nień między stosunkiem do przedmiotu i do człowieka).

Pojawienie się w końcu utworu “znawcy przedmiotu” - znanego z bezwzględności wobec

pracowników P r o b s t a , powoduje, że po raz ostatni powraca, uwydatniony w tytule i rozwi-

jany w całym przebiegu akcji, motyw miłosierdzia - tym razem nie w tonie szyderstwa, lecz

grozy.

“Obrazki więzienne”.

Utwory powstały w efekcie osobistych obserwacji autorki. Mają cechy reportażu , których au-

torka nie kryje swego zaangażowania emocjonalnego i bliskiego kontaktu z bohaterami.

“Podług księgi” . Historia Cy g a n a , który po kilkuletnim pobycie w więzieniu podjął próbę

ucieczki. Schwytany zostaje oddany pod osąd współwięźniów, którym przewodzi Wiewióra

(nadzorca czyni to w imię “humanistycznych” idei, wzorując się na prawie amerykańskim,

czując się “inicjatorem nowych idei w społeczeństwie”). Egzekucja doprowadziła jednak do

śmierci nieszczęśnika. W trakcie spisywania raportu okazuje się, że jego wyrok skończył się

na 2 tygodnie przed ucieczką. O sprawie dowiadują się pozostali więźniowie i odtąd systema-

tycznie nachodzą nadzorcę, by upewnić się o dacie uwolnienia. Nowelkę kończy konkluzja:

“O biedny Cyganie! To była twoja pomsta”

“Jeszcze jeden numer”. Narrator, wyraźnie jednoznaczny z autorką, przede wszystkim dzieli

się swoimi doświadczeniami z licznych “inspekcji”, wskazuje jak traktować “umizgi” władz

więziennych i rozmawiać z osadzonymi, by poznać prawdę o ich losach i móc przynieść ulgę

cierpieniom. Po miesiącu od pierwszej wizyty strażnik Jakub zaprowadził swobodnie już po-

ruszająca się po więzieniu dziennikarkę do “nowego numeru”. W ten sposób poznała losy eg-

zotycznej cudzoziemki (“Dz i k i e j ”) przywiezionej z wojny tureckiej przez oficera, który do-

prowadził do jej aresztowania, gdy mu się znudziła. Piękna i nieszczęśliwa dziewczyna nie

potrafi zrozumieć, dlaczego tak ją skrzywdzono i powtarza z rozpaczliwym łkaniem “ w imię

Boga, pani”.

“Onufer”

(1)Utwór rozpoczyna relacja z dziwacznej sceny w kancelarii więziennej. Jeden z wezwanych

do naczelnika więźniów, recydywista Osmólec, usprawiedliwia wszczętą bójkę prowokują-

cym zachowaniem współwięźnia, Onufrego Sęk a . Potężny, ale dziwnie przerażony paro-

bek, którego naczelnik skazuje go na dobę pobytu w ciemnicy, błaga o darowanie winy: “Nie

sadźcie do ciemnej, panie miłosierdny, bo tam z każdego kąta na mnie patrzy...”. (2) Z akt

osadzonego wynika, że w ataku wściekłości zabił swego pracodawcę. Okrutny kupiec od

dłuższego czasu obchodził się z nim wyjątkowo okrutnie. Parobek nie porzucał jednak służ-

by, ponieważ przywiązał się do dwunastoletniego sieroty, Julka, który nie mógł odejść ze

służby oddany kupcowi na naukę przez opiekuna. Zbieg okoliczności sprawił, że na scenę za-

bójstwa wszedł chłopczyk. Nieprzytomny Onufer zabił go również. Sąd skazał parobka na 25

lat więzienia. (3) W czasie kolejnej wizyty w więzieniu okazuje się, że Onufer nie żyje. Nę-

kany wyrzutami sumienia, obłąkany rozpacza.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: