Wykład I – 11.10.2009
Trzy podstawowe filary naszej cywilizacji śródziemnomorskiej:
- klasyczna filozofia grecka ( Platon, Arystoteles, Sokrates itd.)
- wierzenia chrześcijańskie
- prawo rzymskie
Prawo rzymskie rozwijało się przez wiele, wiele lat aż Justynian doprowadził do wielkiej kodyfikacji prawa rzymskiego. Kodyfikacji czyli zebrania, ujednolicenia, unowocześnienia. To co zostało po pracach komisji kodyfikacyjnej cesarza Justyniana w sposób znakomity wywierało wpływ przez następne tysiąclecie i więcej na rozwijające się systemy prawne państw powstających w europie.
Prawo rzymskie to kolebka , źródło tego co wytworzone zostało w prawie europejskim.
Podział prawa na prawo prywatne i publiczne:
Publiczne - które stawia obywatela, podmiot w pewnej sytuacji podporządkowanej wobec państwa. Gdzie państwo ma pewien nadzór nad obywatelem.
Prywatne – podmioty, które w tym prawie występują są równorzędne. Mają jednakowe uprawnienia, obowiązki i możliwości korzystania z tego prawa.
Prawo rzymskie początkowo było wytworem tylko i wyłącznie tradycji ludzkiej, obyczajów, zwyczajów. Ius est ars boni et aequi – prawo jest sztuka stosowania tego co dobre i słuszne. To co wiemy o prawie rzymskim zawdzięczamy Justynianowi i w pewnym sensie Teodorze :)
Prawo rzymskie było absolutnie pewnie, doskonałe, nie posiadało luk w prawie. Było jasne, ostateczne i kazuistyczne.
Podział prawa na terytorium Rzymu:
1) Ius Privatum(prywatne)
a) Ius Quiviritum(prawo cywilne) – prawo, które obowiązywało najstarszych obywateli rzymskich, tych którzy stworzyli prawo rzymskie. Powstawało tylko i wyłącznie na drodze zwyczajowej bądź stanowionej.
b) Ius Praetorium
2) Ius Publicum(publiczne)
lub
1) Imperialne(ogólnopaństwowe)
2) Prowincjonalne(tylko w prowincji)
Pretor – urzędnik, który zajmował się wymiarem sprawiedliwości, posiadał jurysdykcje. Początkowo pretor urbanus czyli miejski, który rozstrzygał sporne sprawy pomiędzy ludźmi. Otrzymał w 3 w. do pomocy tzw. pretora do spraw perygrynów (cudzoziemiec, ten co podróżuje). Ten pretor do spraw perygrynów zaczął zajmować się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy samymi peregrynami (ludźmi którzy nie byli obywatelami rzymskimi ale zamieszkiwali na terytorium państwa rzymskiego) bądź pomiędzy obywatelem rzymskim a peregrynem. Ci pretorowie oraz inni urzędnicy rzymscy tacy jak etylowie (zajmowali się kwestiami związanymi z handlem, zaopatrzeniem państwa rzymskiego w zboże, importem żywności itd.) czy trybuni ludowi to urzędnicy, którzy byli wyposażeni w tak zwane imperium czyli we władze, byli nazywani urzędnikami wyższymi natomiast Ci którzy władzy nie posiadali byli nazywani urzędnikami niższymi. W ten sposób, dzięki twórczości przede wszystkim pretorów powstał nowy gatunek, nowa gałąź prawa rzymskiego w opozycji do prawa Ius Quiviritum tak zwane Ius Praetorium. Pretorowie mogli w tym swoim prawie to prawo stare wspomagać, poprawiać bądź uzupełniać. Od 3 w. p.n.e. prawo rzymskie rozwija się jednolicie ale dwutorowo.
Ius Praetorium wchodzi w skład szeroko rozumianego Ius Honorarium (prawo urzędnicze). Nie tylko pretorowie tworzyli prawo ale także konsulowie, trybuni ludowi czy dyktator.
Ius Gentium (prawo narodów) – powstało w wyniku tego, że Ci ludzie którzy napływali na terytorium państwa rzymskiego mogli i czasami posługiwali się swoim prawem narodowym. Zasada personalizmu prawniczego – człowiek, który imigrował przenosił ze sobą swoje prawo.
Prawo zwulgaryzowane – bardzo uproszczone, upowszechnione. Efekty działań władców barbarzyńskich którzy bardzo uproszczali prawo rzymskie i do tego włączali swoje prawa barbarzyńskie i wprowadzali na swoim terytorium.
Prawo rzymskie powstawało początkowo tylko i wyłącznie na drodze zwyczajowej. To nie było prawo pisane, stanowione. Ludzie akceptowali pewien rodzaj zachowań i przekazywali to z pokolenia na pokolenie.
Ius – prawo stanowione przez ludzi, przez urzędników.
Lex – prawo, które pochodzi od uprawnionego ustawodawcy. Takim głównym ustawodawcą stał się od I w. n.e. cesarz rzymski.
Ustawa XII tablic – pierwsze zapisane prawo rzymskie z połowy 5 w. p.n.e.
Trzy okresy rozwojowe prawa rzymskiego:
1) I okres – prawa archaicznego.
752 r. p.n.e. - 241 r. p.n.e.(pierwsza wojna punicka).
2) II okres – prawa przedklasycznego i klasycznego.
241 r. p.n.e. - 284 r. n.e. Prawo klasyczne(wieki II i III n.e.) jest okresem największego rozwoju prawa rzymskiego.
3) III okres – prawa poklasycznego.
284 r. n.e. – 565 r. n.e.(śmierć Justyniana)
Ten podział rozwoju prawa rzymskiego nakłada się na okresy rozwoju państwa rzymskiego:
1) I okres – okres królewski.
752 r. p.n.e. – 510 r. p.n.e.
2) II okres – okres republiki.
510 r. p.n.e. - 27 r. p.n.e.
3) IIII okres – okres cesarski.
a) pryncypat - 27 r. p.n.e. – 284 r. n.e.
b) dominat – 284 r. n.e. -
gulon