Wykład VII.doc

Wykład VII – 20.12.2009

Prawo spadkowe to nie są tylko przyjemności. Czasem związane jest też z długami zmarłego, jego problemami itd.

Po zmarłym(defunctus) następuje sukcesja która ma charakter uniwersalny – na spadkobiercę przechodzi całość uprawnień i obowiązków po zmarłym.

Prawo spadkowe przechodziło bardzo długi bo aż do czasów justyniańskich rozwój .

Trzy etapy rozwoju prawa spadkowego:

a)     prawo spadkowe według ustawy XII tablic

b)     system dziedziczenia według prawa pretorskiego

c)      zebranie prawa spadkowego w prawie justyniańskim – nowelle justyniańskie

Prawo spadkowe rzymskie, które zostało w sposób doskonały uregulowane zdecydowanie wybija się spośród innych działów prawa rzymskiego.

Prawo rzymskie doskonale uregulowało sprawę ochrony spadkobierców, dziedziców(heres).

Aby było wiadomo kto może dziedziczyć i kto może zostać spadkodawcą prawo rzymskie wypracowało dwie instytucje:

a)     legitymacja czynna – możliwość sporządzenia testamentu             

b)     legitymacja bierna – możliwość dziedziczenia

W ramach tych trzech okresów rozwojowych ustawodawcy jednakowo dbali o rozwój trzech sposobów dziedziczenia:

a)     dziedziczenie ustawowe – na podstawie ustawy,

b)     dziedziczenie testamentowe – na podstawie testamentu,

c)      dziedziczenie przeciw-testamentowe – kiedy testator omija dziedziców i zapisuje cały bądź sporą część majątku osobom postronnym, odrzucenie testamentu.

W prawie spadkowym należy rozróżnić dwa istotne momenty:

a)     powołanie do spadku – otrzymanie wiadomości, że będziemy dziedziczyć, nadzieja na to, że coś otrzymamy

b)     nabycie spadku – wejście bezpośrednio w uprawnienia i obowiązku spadkowe, niejednokrotnie sporo odsunięty w czasie od momentu powołania do spadku

Testament jest mocniejszy od dziedziczenia ustawowego. Testament zawsze miał przewagę nad dziedziczeniem ustawowym.

Dziedziczenie testamentowe.

Opiera się na testamencie.

Testament – oświadczenie ostatniej woli, czynność prawna jednostronna, na wypadek śmierci. Jeżeli sporządzimy kilka testamentów to obowiązującym będzie ten ostatnio sporządzony przed śmiercią. Nie ma żadnego wymogu co do wieku i czasu w którym ten testament musimy napisać. Testament jako czynność prawna może być obalony.

Testamenty według prawa najstarszego miały formę ustną i publiczną.

Najstarszymi testamentami były:

a)     testamentum comitiis calatis – testament ogłaszany publicznie na zgromadzeniu ludowym, które było w tym celu zwoływane dwa razy do roku. Sporządzany w czasach spokoju.

b)     testamentum in procinctu – testament ogłaszany przez żołnierza przed szykiem wojska gotowego do wymarszu. Sporządzany w czasach wojen.

To były dwa testamenty publiczne i ustne.

c)      testamentum per aes et libram – testament przy pomocy spiżu i wagi lub testament mancypacyjny.  Testament w pewnym sensie również publiczny i ustny. Był sporządzany w obecności pięciu świadków, kapłana Jowisza i urzędnika niższego stopnia, który trzymał wagę i nazywał się libripens. Na tej wadze symbolicznie za pomocą spiżu odważano wartość majątku. Testator w obecności tych pięciu świadków przywoływał tzw. familiae emptor– człowiek zaufany który przejmował od testatora nakaz, że po jego śmierci przekaże to wszystko co jest symbolicznie odważane dziedzicom.

Od III w. p.n.e. zaczynają się pojawiać testamenty pretorskie.

d)     testament tabliczkowy – spisywany na tabliczkach, w obecności siedmiu świadków.

W okresie prawa dominatu od 4 w. pojawiają się testamenty coraz bardziej nowoczesne – spisywane.

W połowie 5 w. została ustanowiona forma testamentu hollograficznego.

e)     testament hollograficzny   - spisywany własną ręka, podpisany i puszczony w świat.

Testamenty szczególne:

a)     testament żołnierski – testament uprzywilejowany, nie wymaga specjalnej formy, wystarczy, że żołnierz  zgłosi do dowódcy swoją ostatnią wolę i ta zostanie zaprotokołowana.

b)     testament sporządzony przez inna osobę ale sporządzony w obecności świadków – gdy ktoś był niewidomy, nie miał rąk itd.

Treść testamentu.

Testament aby był ważny to musi oprócz tej formy zawierać pewną podstawową treść. Esencją treści testamentu jest to, że musi w nim być pod rygorem nieważności testamentu ustanowiony dziedzic. Konkretnie najstarszy syn bądź musi być on imiennie wydziedziczony. Jeżeli te warunki są w testamencie to jest on ważny i jeżeli ktoś próbuje zaczepić ten testament to w pewnym sensie narusza jego ostatnią wolę i szacunek. Testament ważny praktycznie był nie do obalenia.

„Semel heres semper heres” – Kto raz zostaje dziedzicem jest nim na zawsze. – zakaz odbierania tego co zostało zapisane w testamencie, jeżeli jestem ustanowiony dziedzicem to ja mam do tego uprawnienia.

Inne treści testamentu:

a)     wyzwolenia testamentowe

b)     ustanowienie opiekuna dla nieletnich dzieci oraz dla żony

c)      inne rozporządzenia na wypadek śmierci

d)     ustanowienie kuratora dla majątku dzieci

e)     klauzura kodycylarna – jeżeli testament został zaczepiony i okazało się, że jest testamentem nieważnym bo nie ma dziedzica bądź został imiennie wydziedziczony to wtedy testament przestaje działać jako testament ale będzie działał jako kodycyl – oświadczenie ostatniej woli niebędące testamentem.

Osoby uczestniczące w obrocie spadkowym:

a)     descendenci – krewni zstępni: dzieci, wnukowie itd.

b)     ascendenci – krewni  wstępni: rodzice, rodzeństwo itd.

c)      osoby z szeroko pojętej rodziny – dzieci rodzeństwa itd.

d)     osoby postronne

Mogłem być zapisany w testamencie, powołany do spadku ale mogło się okazać, że nie nabędę tego spadku. Instytucja in dignita – niegodność dziedziczenia. Sytuacja kiedy dziedzic np. rzucał oszczercze opinie o spadkodawcy, przyczynił się do jego śmierci, sfałszował jego testament, zaczepiał w sposób nieuprawniony testament. Bardzo dokładnie ujęte w kodyfikacji Justyniańskiej a później w nowelach.

Dziedziczenie ustawowe - beztestamentowe.

Trzy okresy rozwoju:

I. Ustawa XII tablic.

Wprowadzała trzy kategorie dziedziców:

a)     Sui heredes – najczęściej dzieci, osoby które stawały się po śmierci testatora osobami sui iuris.

Dziedziczenie według głów i szczepów – po równo.

b)     Proximi agnati – najbliższy krewny agnatyczny, najczęściej brat.

Dziedziczenie według głów i szczepów – po równo.

c)      Gentiles – współrodowcy, osoby wchodzące w skład tej samej rodziny.

Dziedziczenie bez ograniczenia stopnia – krewni bliżsi wykluczają krewnych dalszych. 

II. Dziedziczenie pretorskie(bonorum possesio).

Zmiany w dziedziczeniu pretorskim polegały na tym, ze pretorowie zaczęli równoważyć agnacje z kognacją. Prawo pretorskie wprowadziło cztery kategorie dziedziców:

a)     undeliberi – heredes sui, przede wszystkim syn ale również mogła być  córka

b)     undelegitimi – II i III kategoria według ustawy XII tablic, rodzeństwo, żona w małżeństwie cum manu itd.

Dwie kategorie oparte na agnacji.

c)      undecognati – rodzeństwo przyrodnie do 6 stopnia włącznie

Kategoria oparta na kognacji.

d)     unde vir et uxor – pozostały przy życiu małżonek

III. Nowelle Justyniana.

Dziedziczenie według głów i szczepów.

Ojciec

†





Syn()                             Syn()                                          Syn()     <-według głów

Wnuk()              Wnuk()              Wnuk()              <- według szczepów