Korniluk Kaczmarska -Pedagogika społeczna.doc

Ś r o d o w i s k o   l o k a l n e

1. Środowisko lokalne należy do głównych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej. Wśród składników struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne, środowisko lokalne było obok rodziny najważniejszym czynnikiem socjalizacji. Jego znaczenie i siła wynika m.in. stąd, iż jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem otoczenia życia jednostki. Człowiek niekiedy pozbawiony jest  rodziny, nieświadomie lub instrumentalnie może wyłączyć się z grupy rówieśniczej, nie może jednak żyć poza społecznością lokalną. Społeczność lokalna, którego to termin, w sposób wprawdzie nieuprawniony, ale z uwagi na pojęciową bliskoznaczność z pojęciem środowiska lokalnego – jest najbardziej uniwersalnym i trwałym elementem naszego otoczenia, od urodzin po kres życia.

Pojęcie środowiska lokalnego budzi jednak wśród pedagogów niejednoznaczne reakcje i różnorodne kontrowersje:

-         jest pojęciem wieloznacznym – możliwym do zrozumienia tylko przez enumeratywne wyliczenie jego składników, z których każdy ma swe samoistne znaczenie – jest zatem niepotrzebne;

-         jest kategorią historyczną – opisującą byt idealny, który dzisiaj w zasadzie nie ma desygnatów realnych – jest niepraktyczne;

-         jest nazwa określającą pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu  zbiorowości ludzkiej. W takim rozumieniu służy jako wzorzec działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym.

2. Pojęciowe narodziny środowiska lokalnego można wiązać z klasyfikacją zbiorowości społecznych jakiej dokonał Ferdynard Tonnies. W swoim głównym dziele „Gemeinschaft und Geselsschaft” charakteryzuję wspólnotę i stowarzyszenie. Wspólnota jest takim typem zbiorowości społecznej, który powstaje w sposób naturalny, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe. Stowarzyszenie jest odmienna zbiorowością, grupą celową powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań. Pierwsze ma więc charakter zbiorowości pierwotnej, drugie jest zbiorowością wtórną.
3. W pojęciu środowiska lokalnego mieszczą się wg F.Tonniesa dwa typy zbiorowości: celowe (stowarzyszenie) i spontaniczne (wspólnota).

R Ó Ż N I C E

4. Środowisko lokalne – to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnotowego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Definicja ta to pewien zgeneralizowany obraz specyficznej zbiorowości ludzkiej, która przez zespół cech, właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych, tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego. Do owych właściwości należą:

-         tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,

-         zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,

-         jednolitość ekonomiczna i zawodowa.

5.     Więź społeczna – to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej; skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości, w całość zdolną do trwania i rozwoju.

6.     Klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych:

-         styczność przestrzenna - to postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to postrzeganie jego przypisania do naszej przestrzeni życia.

-         łączność psychiczna – oznacza o na aprobując uczestnictwo, tzn. gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swojego lokalnego, społecznego otoczenia, dyktowane natura bądź wyrozumowaną dyrektywą wzajemnej służebności, niezbędności. Źródłem więzi jest więc zarówno solidarność mechaniczna jak i solidarność organiczna. Łączność psychiczna rodzi się na gruncie swojej identyfikacji, czyli utożsamia się z innymi na płaszczyźnie etnicznej, zawodowej, religijnej. Na płaszczyźnie stałych kontaktów w klubach, uczelniach, ogródkach, spacerach z dziećmi. W wyniku poszukiwania pewnych celów lub realizacji podobnych zadań: na kursach, kołach zainteresowań, grupach ochotniczych.

7.     Antynomie uczestnictwa społecznego

- człowiek uwikłany jest w skomplikowany świat stosunków społecznych. W rezultacie bowiem skazania na styczności przestrzenne, wejście w liczne powiązania psychiczne – jednostka nawiązuje wielorakie styczności społeczne. Oznacza to uczestnictwo w różnorodnych zbiorowościach, instytucjach, organizacjach. Często jednak człowiek uczestniczy w zbiorowościach, których zakresy się krzyżują. Na porządku dziennym są spory między władzami administracyjnymi a samorządami mieszkańców.

8.     Społeczność lokalna miasta i wsi

- miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce, najbardziej typowe obszary przestrzeni życiowej, na których kształtują się jakże odmienne kultury, obyczajowość, system stosunków społecznych. Tak zwane procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury. Tak więc analizy porównawcze życia miasta i wsi są dla wsi jednoznacznie negatywne. Jest to ciągle środowisko wyraźnie upośledzone, jeśli upośledzenie mierzyć wskaźnikami kultury materialnej i cywilizacji technicznej,

9.     Miasto

- charakterystyka właściwości miasta sformułowana przez Janusza Ziółkowskiego, która zbudował na amerykańskich wzorach.

1.     Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych.

2.     Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich.

3.     Obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych.

4.     Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych.

5.     Anonimowość życia i działania. Powszechne poczucie braku przynależności. Nikłe postawy patriotyzmu lokalnego.

6.     Zanik instytucji sąsiedztwa. Życie towarzyskie regulowane inaczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi.

7.     Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych.

8.     Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych.

9.     Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego.

10. Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych.

Użyteczna koncepcję poznawania i opisu miasta stworzył polski socjolog Stanisław Rychliński. Wymienia on 4 obszary istnienia społeczności miejskiej:

1.     przestrzeń

2.     ekonomikę

3.     demografię

4.     kulturę  

10. Wieś

- wsie dzieli się wedle wielkości, wedle odległości od miasta, wedle funkcji administracyjnych. Zasada podziału mogą być względy etniczne, układ przestrzenny, wskaźnik rozwoju i stagnacji, rodzaj produkcji rolniczej lub obszar gospodarstw i wiele jeszcze innych.

Wieś – stanowi lokalną społeczność zupełną, tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków, przeciwstawiająca się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią. 

Typologia cech, składników, funkcji oraz przemian:

1.     mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,

2.     poczucie jedności i poczucie względnej izolacji,

3.     dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,

4.     społeczny charakter instytucji obsługi i kultury,

5.     specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,

6.     podział pracy i usług,

7.     dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,

8.     kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,

9.     presja zewnętrznego świata informacji i kultury,

10. postępująca dezintergracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych i kulturowych,

11. narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe,

12. szczególna rola szkoły i nauczyciela.

11. Warunki społeczno-ekonomiczne oraz wychowawcze głównych typów środowisk: