AKADEMIA EKONOMICZNA
im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej
i Turystyki w Jeleniej Górze
FUNKCJE POZAPRODUKCYJNE PRZEDSIĘBIORSTWA
Polityka społeczna
V GRiT
1. Istota systemu społecznego przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo składa się z różnych systemów (technicznych, ekonomicznych, organizacyjnych) ,wśród których możemy wyróżnić system społeczny, który tworzą ludzie danego przedsiębiorstwa wraz z całokształtem stosunków, jakie zachodzą pomiędzy nimi.
Ludzie wraz ze swoimi potrzebami biologicznymi i kulturowymi, swoją świadomością, inteligencją i umiejętnościami, wnoszący własne cele, interesy, postawy i wartości są najważniejszym zasobem każdego przedsiębiorstwa.
W literaturze przedmiotu możemy odnaleźć wiele koncepcji systemu społecznego.
Autorem jednej z koncepcji jest R. Dyoniziak, wymieniający kilka cech systemu społecznego zakładu pracy. Najważniejsze z nich to:
1. pracownicy stanowią pewną całość, obejmującą ludzi o różnych kwalifikacjach, stanowiskach, pozycjach zawodowych, funkcjach;
2. w określonej zbiorowości pracowniczej zachowania są regulowane poprzez wartości, wzory i normy społeczne, które są dla niej wspólne;
3. pracownicy mogą tworzyć swojego rodzaju instytucje, np. samorządy, a także własną podkulturę;
4. każdy system społeczny ma charakterystyczne formy organizacyjne, specyficzne sposoby komunikowania się , uczenia się;
5. wyrazem sprawności danego systemu społecznego jest jego zdolność wykorzystywania talentów ludzi, szybkie wprowadzanie innowacji;
6. system społeczny tworzy się zawsze z uwzględnieniem schematów organizacyjnych przedsiębiorstwa, ale jest on jednocześnie względnie od nich niezależny.
Do najważniejszych funkcji systemu społecznego zaliczamy:
1. Funkcję integracyjną- istotą jest to, że ludziom wchodzącym w dany system bliskie są pewne wartości, co bardzo mocno zbliża ich do siebie, są nawet zdolni wspólnie występować przeciwko wrogom tych wartości.
2. Funkcję inspiracyjną- wyznawane przez członków systemu społecznego wartości wywołują podobny sposób myślenia, podobne postawy i zachowania.
3. Funkcję zabezpieczającą- opiera się na uznanych przez swoich członków wartościach, określonych postawach i zachowaniach
2. Funkcje pozaprodukcyjne przedsiębiorstwa
Do zadań przedsiębiorstw socjalistycznych należy kształtowanie świadomości socjalistycznej pracowników, tworzenie warunków sprzyjających ich wszechstronnemu rozwojowi i osiąganiu możliwie pełnego zadowolenia z pracy oraz udział w rozwijaniu gospodarki komunalnej i urządzeń kulturalno-bytowych terenu, na którym znajdują się przedsiębiorstwa.
Zadania przedsiębiorstw możemy podzielić na:
- funkcje produkcyjne – wynikające z ekonomicznych aspektów działalności zakładu pracy;
- funkcje pozaprodukcyjne – dotyczące aktywności przedsiębiorstw w sferze społecznej, wśród których wyróżniono zadania wewnętrzne ( inicjatywy i działania na rzecz załogi)
i zadania zewnętrzne ( związane z realizacją przedsięwzięć wynikających z powiązań zakładu z otoczeniem).
Ogólnie możemy określić cele jako:
- najlepiej zaspokajać potrzeby odbiorców i użytkowników w zakresie wyznaczonym przez profil produkcyjny przedsiębiorstwa,
- wytwarzać dochód w optymalnej wysokości i optymalnej formie,
- najlepiej zaspokajać potrzeby załogi,
- najlepiej współdziałać w rozwoju terenu
W scentralizowanej gospodarce socjalistycznej przedsiębiorstwa pełniły rolę podstawowych podmiotów gospodarczych i jednocześnie głównych wykonawców polityki społecznej. Gwarantem realizacji zadań społecznych było państwo co ugruntowało w powszechnej świadomości obraz zobowiązań państwa względem pracowników i obywateli. ( źródłem finansowania działalności socjalnej jest fundusz socjalny).
Zakres pozaprodukcyjnych, zewnętrznych zadań przedsiębiorstwa jest bardzo zróżnicowany. Z jednej strony były to inicjatywy okazjonalne ( budowa przychodni, szkół itp.) z drugiej zaś były to ogromne przedsięwzięcia decydujące o rozwoju miast.
Szczytowy rozwój zakładowej działalności socjalnej uspołecznionych zakładów w Polsce przypadł na lata siedemdziesiąte. Dominowały one w wysokim stopniu w świadczeniach, zwłaszcza niektórych usług społecznych, i to w oparciu o rozbudowaną własną infrastrukturę.
Zakładowe ośrodki wczasowe i wypoczynku świątecznego stanowiły ponad 80% krajowych ośrodków tego typu, przychodnie lekarskie-43%, żłobki-30%, biblioteki-20%.
20% miejsc w przedszkolach, 80% dzieci korzystających z kolonii i 40% młodzieży korzystających z obozów przypadało na zakłady pracy.
Na koniec XX w. zakładowa polityka społeczna występuje powszechnie w świecie zarówno w krajach wysoko, jak i słabiej rozwiniętych, krajach wolnorynkowych i dopiero transformujących się w tym kierunku, w zakładach bardziej lub mniej nowoczesnych.
Od roku 1990 kontynuacja charakterystycznej dla okresu gospodarki socjalistycznej polityki społecznej okazała się niemożliwa. Rozpoczęła się likwidacja przyzakładowych szkół, żłobków itp. Mamy do czynienia z redukcją w zatrudnieniu, procesem rosnącego bezrobocia a w konsekwencji likwidacją hoteli robotniczych.
Ograniczenia w finansowaniu dotknęły zakładową służbę zdrowia. Redukcje objęły przede wszystkim pozaprodukcyjne zadania przedsiębiorstw.
W procesie transformacji ustrojowej wkraczaliśmy więc z nieco zubożałą, ale nadal rozbudowaną infrastrukturą socjalną uspołecznionych zakładów pracy, w szczególności średnich i wielkich, z dość szerokim wachlarzem socjalnych świadczeń zakładowych, choć już wyżej odpłatnych aniżeli w latach ubiegłych.
Szeroka prywatyzacja, dopływ obcego kapitału na tworzenie nowych, nowoczesnych zakładów mogły stawiać pod znakiem zapytania przyszłość zakładowej polityki socjalnej. W tym kierunku działało nagłośnienie nieraz skrajnie liberalnych koncepcji ekonomicznych dla naszej transformacji, wzmacniane przez zachodnią krytykę modeli państwa opiekuńczego i praktycznie ograniczanie tego opiekuństwa w makroskali.
Zatem problem zadań społecznych przedsiębiorstwa wymaga uwzględnienia zakresu zmian i tempa ich w ramach procesu transformacji systemowej.
Do głównych zadań pozaprodukcyjnych zakładu pracy możemy zaliczyć:
1. Działania na rzecz załogi, kształtowanie warunków pracy i płac, dokształcanie, tworzenie możliwości awansu i rozwoju, świadczenia socjalne, ochrona zdrowia.
2. Działania na rzecz społeczności lokalnej, na której terenie firma operuje, a mianowicie udział w rozwijaniu infrastruktury komunalnej, budowa mieszkań i obiektów użyteczności publicznej, świadczenia na cele kulturalne i charytatywne.
3. Działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego przez zagospodarowania zniszczonych terenów, ograniczenie zanieczyszczeń powietrza, wody i terenu, oszczędne gospodarowanie zasobami naturalnymi.
4. Działania na rzecz podnoszenia poziomu zaspokajania potrzeb społecznych, którym służy produkcja firmy: jakości i niezawodności wyrobów, obsługi posprzedażnej oraz kształtowania potrzeb, których zaspokojeniu firma ma służyć.
Najważniejszą funkcją spośród w/w jest działalność na rzecz pracowników. Możemy tutaj wyróżnić zgodnie z art.94 Kodeksu Pracy następujące zadania przedsiębiorstwa wobec załogi:
- zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie BHP,
- terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
- ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych
- zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników
- wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego
- stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły zawodowej lub wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy
- gwarantowanie ubezpieczenia pracownikom
- przestrzeganie określonego wymiaru czasu pracy oraz urlopów
- udział w zatrudnieniu inwalidów i innych osób niepełnosprawnych
Zgodnie z Ustawą z dnia 19 listopada 1999r. Prawa działalności gospodarczej:
Art. 8.Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów.
Art. 9.Przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska.
Zadania związane z funkcjami społecznymi oraz ich zakres przedmiotowy współczesnych systemach gospodarki rynkowej są regulowane przepisami odnoszącymi się do działalności przedsiębiorstw jako podstawowych podmiotów życia gospodarczego. Regulacje te wyznaczają funkcje społeczne przedsiębiorstw a także ogólne zasady ich funkcjonowania.
Możemy ująć zadania społeczne przedsiębiorstw w następujących kategoriach przepisów:
- prawa chroniące wolną konkurencję na rynku,
- prawa chroniące konsumentów,
- prawa określające i chroniące uprawnienie pracowników i ich bezpieczeństwo,
- prawa służące ochronie środowiska
Państwo, jako podmiot centralny – poprzez rozwiązania wprowadzone w postaci przepisów prawa, norm jakościowych dot. towarów i usług społecznych-musi być gwarantem zachowania właściwych relacji między przedsiębiorstwem a otoczeniem oraz odpowiedniego wyniku bilansu społecznego tego układu.
Udział państwa jest jeszcze duży w tych dziedzinach, w których- w ich stanie obecnym-przed negatywnymi następstwami działalności przedsiębiorstw nie chronią skutecznie ani regulacje prawne, ani też mechanizmy rynkowe.
6
ewunia696