Psychologia społeczna - Szczupański - Zarządzanie zasobami ludzkimi - wykład 4 - Rodzaje kariery.DOC

Sześć typów osobowości i odpowiadające im środowiska zawodowe (rodzaje kariery)

(wg J.L.Hollanda)

Typ realistyczny (realistic, R) - człowiek lubiący wysiłek fizyczny bądź posiadający zdolności manualne; preferuje pracę z przedmiotami, maszynami, narzędziami, roślinami i zwierzętami, chętnie przebywa na świeżym powietrzu. Najprawdopodobniej osiągnie sukces w leśnictwie, rolnictwie, architekturze, stolarstwie lub w policji.

Typ badawczy (investigative, I) - człowiek lubiący obserwować, eksplorować, analizować, diagnozować, oceniać i rozwiązywać problemy, zdecydowanie woli liczby od ludzi; najlepsze wyniki osiąga na polu biologii, matematyki, oceanografii, inżynierii, geologii i stomatologii.

Typ artystyczny (artistic, A) - człowiek o zdolnościach artystycznych, intuicyjnych lub innowacyjnych, nie lubi prac rutynowych i uporządkowanych, ceni sytuacje nieokreślone, wymagające wyobraźni, kreatywności i wyrażania uczuć i emocji; jego sfera działania to sztuka, muzyka, dramaturgia, reklama, architektura wnętrz.

Typ społeczny (social, S) - - człowiek lubiący prace z ludźmi - pomaganie im, informowanie ich, uświadamianie, kształcenie, rozwijanie i leczenie - lub posiada dobrze rozwinięte zdolności werbalne; największe pole do popisu daje mu psychologia kliniczna, edukacja, służba zagraniczna, praca socjalna bądź urzędnicza.

Typ przedsiębiorczy (enterprising, E) - człowiek, który bazuje na pracy z ludźmi, ale skupia się na wywieraniu na nich wpływu, przekonywaniu ich i przewodzeniu, a to wszystko dla osiągnięcia celów organizacji lub materialnego zysku, uzyskania władzy i znaczenia; jego sfery działania to zarządzanie, prawo, dziennikarstwo, stosunki pracy, kupiectwo.

Typ konwencjonalny (conventional, C) - człowiek, który najlepiej się czuje w sytuacjach uporządkowanych, powtarzających się, opartych na jasno określonych regułach; swoje potrzeby traktuje podrzędnie w stosunku do potrzeb organizacji lub osób o szerokim zasięgu władzy, na wysokim szczeblu hierarchii; lubi pracować z danym, ma zdolności urzędnicze lub numeryczne i upodobania do zajmowania się szczegółami, najpewniej osiągnie sukces w rachunkowości, finansach, bibliotekarstwie, w wojskowości oraz jako urzędnik.

Model J. L. Hollanda

Holland definiuje rozwój zawodowy jako stopniowe kształtowanie się osobowościowych preferencji w relacji do środowiska zawodowego. Wybór zawodu jest specyficznym procesem, odpowiednim dla określonej fazy biograficznej człowieka i stanowi wyraz dojrzałości jego osobowości. Można w nim odczytać ekspresję całej osobowości oraz główne uwarunkowania jej rozwoju, na który wpływ mają czynniki wrodzone, społeczno-kulturowe i osobowe.

Vocational Preference Inventory (VPI)        Kwestionariusz Preferencji Zawodowych

1.     Typy osobowości. Każda jednostka posiada cechy sześciu wyróżnionych typów osobowości: realistyczny (R), badawczy (B), artystyczny (A), społeczny (S), przedsiębiorczy (P) i konwencjonalny (K). Są to tzw. modalne preferencje personalne. Zwykle można wyróżnić tzw. typ dominujący, który rozwija się na podstawie doświadczeń życiowych i ma decydujący wpływ na przebieg jej kariery zawodowej. Wyodrębnione typy wyróżnia pewien rodzaj orientacji, sposobu percepcji i kierowania czynności według swej orientacji. W ślad za tą kierującą danym typem orientacją nakładają się i rozwijają kwalifikacje charakterystyczne dla opisywanego typu. Modalne preferencje zawodowe kształtują się pod wpływem predyspozycji dziedzicznych oraz osobistych doświadczeń w środowisku życia. Najogólniej ujmując, typ osobowościowy tworzy się w wyniku interakcji między osobą (dziedziczenie, zajęcia, zainteresowania, kompetencje, samookreślenie, percepcja siebie i otaczającego świata, cechy osobowościowe, wrażliwość na wpływ środowiska), a środowiskiem (domowym, szkolnym, rówieśników).

2.     Istnieją także odpowiednie typy środowisk pracy: realistyczne, badawcze, społeczne, konwencjonalne, przedsiębiorcze i artystyczne. Każde środowisko przyciąga konkretne typy osobowości, np. realistyczny typ osobowości jest dominujący w realistycznym środowisku pracy.

3.     Ludzie poszukują takiego środowiska pracy, które umożliwi im realizację własnych umiejętności, wyrażanie wartości, cech charakteru, preferowanych ról oraz takie środowisko, które będzie zgodne z ich postrzeganiem samego siebie. Jeżeli zatem poszukiwanie odpowiedniego środowiska pracy nie kończy się sukcesem, jednostka odczuwa konflikt, frustrację, ma niskie osiągnięcia i niski poziom satysfakcji z pracy. Wybór zawodu jest specyficznym procesem, odpowiednim dla określonej fazy biograficznej człowieka i stanowi wyraz dojrzałości jego osobowości.

4.     Zachowanie jednostki jest determinowane interakcją jej osobowości i środowiska społecznego, w którym się rozwija funkcjonuje. Ten proces interakcji prowadzi do wytworzenia się preferencji pewnych ról, czynności lub wartości oraz do odrzucania innych, spostrzeganych jako nieciekawe, nie akceptowalne lub też nieprzyjemne. W wyniku tej interakcji mogą pojawiać się takie efekty jak np. wysoki poziom kompetencji, zadowolenie z pracy lub też zmiana pracy, brak zadowolenia itp.

5.     Jednostka, której osobowość podobna jest do określonego typu, wymaga określonego środowiska pracy. Można ustalić różne stopnie zbieżności osobowości ze środowiskiem pracy.

6.     Są trzy stopnie spójności wzorca osobowości i spójności środowiska zawodowego: wysoki, średni i niski. Jednostka o wysokim poziomie spójności w swoim wzorcu osobowości charakteryzuje się wysokim stopniem zintegrowania własnego „ja”. Oznacza to, że jej zainteresowania, system wartości, cechy charakteru, umiejętności oraz postrzeganie świata są harmonijne i zgodne. Zachowania jednostki są przewidywalne i jest ona w stanie opierać się wpływom zewnętrznym.

7.     Wyrazistość osobowości i środowiska. Stopień, w którym osobowość jednostki lub środowisko są jasno określone, jest różny. Z wyrazistą osobowością mamy do czynienia wówczas, gdy w badaniu testowym otrzymuje się jasno zarysowany profil z dużą dozą podobieństwa do jednego lub dwóch typów osobowości oraz niewielkim stopniem podobieństwa do innych typów. Pojęcie wyrazistości można także odnieść do środowiska pracy - jasno zarysowane środowisko charakteryzuje się jednym typem pracownika, natomiast w środowisku mało wyrazistym znajdziemy pracowników odpowiadających wszystkim sześciu typom osobowości.

8.     Wysokie poczucie tożsamości zawodowej związane jest ze stabilnym oraz jasnym obrazem własnych celów, zainteresowań, cech osobowości i umiejętności jednostki.

Sześć typów osobowości J. Hollanda