1.Geneza i znaczenie nazwy „ dydaktyka”.
Nazwa dydaktyka pochodzi z jęz. Greckiego, w którym didaktikos znaczy „pouczający”, a didasko – „ uczę się” .
· Po raz pierwszy użyto jej w 1613r. w Niemczech; w tym właśnie roku K. Helwig i J.Jung opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychnisza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania, a więc umiejętność praktyczną.
· Początek XIX w. – Jan Fryderyk Herbart opracował teoretyczne podstawy dydaktyki czyniąc teorię nauczania wychowującego. Stworzył system szkoły tradycyjnej; zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających głównie na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem nauczania.
· Dzisiaj dydaktykę traktuje się jako NAUKĘ O NAUCZANIU I UCZENIUSIĘ, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości nauczania – uczenia się oraz sposobów przekształcania tych zjawisk przez człowieka.
FUNKCJE DYDAKTYKI:
- diagnostyczna: bada aktualny stan rzeczy w dydaktyce
- prognostyczna: analiza prawidłowości procesu nauczania; pozwala przewidzieć jak rozwinie się to, co wykonujemy;
- instrumentalno - techniczna: dotyczy konkretnych metod i środków pracy, sprawdza efekty metod.
Oprócz dydaktyki ogólnej istnieje też: dydaktyka szczegółowa, czyli tzw. Metodyka nauczania poszczególnych przedmiotów.
WYCHOWANIE – zamierzone, celowe zmiany w osobowości; zamierzone, świadome podejmowanie czynności mające na celu ukształtowanie osobowości wychowanka według społecznego zaakceptowanego wzoru, czyli ideału wychowawczego.
PROCES NAUCZANIA – zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, którym jest wywołanie u dzieci i młodzieży lub osób dorosłych pewnych , zamierzonych i względnie trwałych zmian.
UCZENIE SIĘ – proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujących się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości.
Cechy uczenia się:
· planowość – wszystko jest z góry zaplanowane;
· aktywność – samodzielne zdobywanie wiedzy, ponadprogramowe zainteresowanie
· ukierunkowanie – proces ukierunkowany na osiągnięcie celu nadrzędnego, czyli- wychowania
Uczenia się w sposób:
· bezpośredni: rzeczywistość poznajemy za pomocą własnych zmysłów;
· pośredni: podpieramy się kimś, kto przekazuje nam wiedzę ( książka, radio, TV, nauczyciel itd. itp.)
Środki, jakimi dysponuje nauczyciel:
1. metody i zasady
2. warunki nauczania
3. kontrola i ocena
Rola nauczyciela:
- organizator
- życzliwy stosunek do innych
- cierpliwy
- obiektywny
- mający wysoką samokontrolę
- ważne są cechy charakteru
KSZTAŁCENIE OGÓLNE – proces polegający na zaznajamianiu uczniów z dorobkiem kultury, nagromadzonym przez ludzkość z wiedzą o przyrodzie i społeczeństwie oraz
z prawami rządzącymi przyrodą i społeczeństwem, umiejętności posługiwania się tymi prawami w praktyce.
KSZTAŁCENIE ZAWODOWE – proces zmierzający do przekazania uczniowi określonego zasobu wiedzy w danej specjalności o charakterze produkcyjnym, rolniczo – hodowlanym, usługowym itd. Podstawą tego procesu jest wykształcenie ogólne, a wynikiem wykształcenie zawodowe.
Kształcenie powinno charakteryzować:
· systematyczność
· planowanie
· ukierunkowanie
· spójność
I. MATERIALIZM DYDAKTYCZNY
Twórcą nazwy tej teorii był jej zdecydowany przeciwnik, herbatysta Friedrich Wilhelm Doerpfeld, który w 1879 r. wydal książkę pt. „ Materializm dydaktyczny”. Zwolennicy materializmu dydaktycznego uważali, że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin sztuki. Do zwolenników tej teorii należeli: J.A. Komeński, John Milton – w „ Traktacie o wychowaniu” zalecał, aby w ciągu 9 lat uczeń opanował wiadomości i umiejętności z zakresu: języka ojczystego, pięciu języków obcych, historii biblijnej, historii kościoła, prawa, astronomii, historii naturalnej, agronomii, geografii, historii powszechnej, architektury, medycyny etyki, polityki, retoryki i logiki.
Encyklopedysta sądzi, że proporcjonalnie do ilości opanowanego materiału kształtować się będzie stopień rozumienia przez uczniów określonego fragmentu rzeczywistości, odzwierciedlanego za pomocą tego właśnie materiału. W ten sposób powstaje wiele programów nauczania. Obejmują one obszerny materiał ich realizacja zmusza nauczyciela do pośpiechu i powierzchowności w pracy. Uczniowie są na ogół biernymi odbiorcami przekazywanych im lawinowo informacji, przez co nie zawsze potrafią się uporać z postawionymi im zadaniami.
II. FORMALIZM DYDAKTYCZNY
Nazwa ta pojawiła się pod koniec XVIII w.; posługiwał się nią E. Schmid autor „Psychologii empirycznej”(1791r.). Zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważają treść kształcenia za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem pracy szkoły jest pogłębianie, rozszerzanie, i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań.
Teoretyczną podstawę formalizmu dydaktycznego stanowiło przeświadczenie o istnieniu tzw. TRANSFERU DODATNIEGO (przenoszenie skutków jednego procesu uczenia się na inny). Zasługą formalizmu dydaktycznego było zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Natomiast jego słabość polegała, że w programach nauczania eksponowano przede wszystkim przedmioty instrumentalne (matematyka, języki obce). Przedstawiciele formalizmu dydaktycznego: Heraklit, Cyceron, I. Kant, Friedrich.
III. UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY
Teoria ta powstała na przełomie XIX w. w Stanach Zjednoczonych, gdzie utylitarystyczne koncepcje głosił m. innymi John Dewey. Na terenie Europy podobne poglądy głosił G. Kerschensteiner. Według Deweya kształcenie musimy pojmować jako ciągłą rekonstrukcję doświadczeń, uznając przy tym, że proces i cel wykształcenia są rzeczą jedną i tą samą. Istotnym czynnikiem w zakresie koleracji treści jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. Przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego. Postęp w pracy pedagogicznej polega na wyzwalaniu u ucznia nowych nastawień i zachowań, związanych z jego dotychczasowym doświadczeniem. Rekonstrukcja społecznych doświadczeń to podstawowe kryterium doboru treści, kształcenia.
Szczegółowe zasady budowy programu nauczania:
· zasada problemowego podejścia
· zasada kształcenia umiejętności praktycznych
· zasada łączenia pracy z zabawą
· zasada aktywizowania uczniów
· zasada włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środowiska lokalnego
Utylitaryzm dydaktyczny wywarł silny wpływ na treść i metody pracy dydaktycznej w szkolnictwie amerykańskim. Uczniom starano się zapewnić maksymalną swobodę; szkołę uczyniono miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży. Założenia te spotkały się z ostrą krytyką ze strony przedstawicieli tzw. Esencjalizmu. Zarzucali obniżenie poziomu szkolnictwa ameryk.
IV. TEORIA PROBLEMOWO – KOMPLEKSOWA
Twórcą tej teorii był Bogdan Suchodolski. Główna teza głosi: wyksztalcenie ogólne to konieczny składnik wykształcenia zawodowego ale jego treść nie może być wyznaczona wyłącznie potrzebami przyszłej pracy zawodowej lub studiów. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna przygotowywać specjalistów w poszczególnych dziedzinach, lecz ułatwiać dzieciom i młodzieży poznawanie rzeczywistości. Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity, zróżnicowanie należy wprowadzać stopniowo na poziomach ponad podstawowych. Sucholski wprowadza zamiast układu infor.- system: nowy problemowo- kompleksowy układ. Dzięki niemu można by uczyć poszczególnych przedmiotów nie oddzielnie, lecz kompleksowo, czyniąc przedmiotem działalności poznawczej uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów. Uczniowie stykając się z rzeczywistością zintegrowana z faktami przyrodniczymi, społecznymi i innymi, których poznanie i zrozumienie staje się możliwe, gdy potrafią oni równocześnie operować wiedzą z zakresu różnych dyscyplin.
V. STRUKTUALIZM
Terminem tym posłużył się Kazimierz Sośnicki (1961), próbując sprecyzować założenia dotyczące doboru i układu treści programowych szkoły socjalistycznej. Programy nauczania były przeładowane materiałem; redukcja materiału pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki. Aby uniknąć tego rodzaju niebezpieczeństwa, trzeba włączać do programów treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki. Należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy, zarówno poszczególnych dyscyplin, jak i całokształtu nauk. Bardzo pomocne przy budowie takich programów może okazać się uwzględnienie zasad: strukturalności, nowoczesności, życiowości i kultury logicznej, a zwłaszcza zasada łączenia teorii z praktyką. Treść każdego przedmiotu nauczania podzielić należy na elementy podstawowe i wtórne.
V. EGZEMPLARYZM
Teorię doboru i układu treści kształcenia o tej właśnie nazwie opracował M. Wagenschein, a spopularyzował Hans Scheuerl (1958). Scheuerl i jego zwolennicy twierdzą, że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania w programach dla różnych typów szkół. Redukcja ta jednak nie powinna prowadzić do zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów.
· Koncepcja nauczania paradygmatycznego zgodnie z nią materiał nauczania należy układać w sposób nie tyle systematyczny, co wzorcowy. Uczeń poznaje tyle, ile jest bezwzględnie konieczne, aby stworzyć obraz.
· Koncepcja przestrzegania zasady egzemplarycznego układu treści. Uczeń opanuje gruntownie wiadomości dotyczące jednego egzemplarza np. zaznajomi się z jaskrem żółtym i na tej podstawie będzie umiał scharakteryzować wszystkie rośliny jaskrowate.
VI. MATERIALIZM FUNKCJONALNY
Teorię doboru treści kształcenia o tej nazwie opracował Wincenty Okoń. Autor podkreślał potrzebę opracowania teorii, która zapewniłaby uczniom zarówno wiedzę, jak i umiejętności. U podstawy tej teorii znajduje się założenie o integralnym związku poznania z działalnością. Podstawowym kryterium doboru i układu treści programowej powinny być względy światopoglądowe. W materiale nauczania należy eksponować ich idee przewodnie. Wcielenie w życie tego postulatu jest uzależnione od treści i metod, które wspomogły by rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów oraz skłaniały do samokształcenia.
VII. PROGRAMOWANIE DYDAKTYCZNE
W połowie lat 50-tych towarzyszyła rozbudowa charakterystycznej teorii struktury operatywnej. Teoria ta stanowiła próbę formułowania odpowiedzi na pytanie: jak w sposób optymalny uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno – wychowawczej. Zwolennicy tej teorii do starannej analizy treści kształcenia, a więc wiadomości oraz zachodzących między nimi związków, posługiwali się metodą tzw: macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów.
MACIERZ- to teoretyczna konstrukcja, z której korzysta dydaktyka w celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. Jest to tablica złożona z określonej liczby kolumn i wierszy. Zero symbolizuje brak związku między treścią informacji, zawartych w przedziałach figurujących wzdłuż przekątnej macierzy; jedynka wskazuje na występowanie takiego związku.
Zasady doboru treści:
- koncepcja musi odzwierciedlać zainteresowania i potrzeby aktualne i przyszłościowe ucznia
- musi odpowiadać normą nauki
- musi być jednym ze składników budujących wartości
- musi zapewniać odpowiedni rozwój
- treści muszą być systematyczne
- treści muszą być skolerowane (poszczególne przedmioty muszą się uzupełniać; wyodrębniają się przedmioty wiodące).
Formalizm dydaktyczny – za cel nauczania uznano sprawność intelektualną uczniów.
Materializm funkcjonalny – pełne rozwiązanie kontrowersji, empiryzmu, racjonalizmu z pragmatyzmu wraz z prawidłowym przezwyciężeniem błędów jednostronności.
Idee, na których opierał się Herbart:
· idea doskonałości: kierunek, zakres i siła dążeń jednostki
· idea życzliwości: podporządkowywać swoją wolę innym
· idea prawa: zapobiegać konfliktom normy i zasady
· idea słuszności: obowiązek zadośćuczynienia krzywd
· idea wewnętrznej wolności: zgodność woli jednostki z jej ideałami
Stopnie przyswajania Herbarta:
· zgłębianie przyswajające: zauważenie problemu
· zagłębianie postępujące: łączyć wyobrażenia w kojarzenia
· ogarnianie spoczywające: łączyć skojarzenia i tworzyć system pojęć
· ogarnianie postępujące: włączanie nowych pojęć do systemu i przebudowanie starego systemu
Stopnie formalne Herbarta: jasność, kojarzenie, system, metoda;
Stopnie formalne Rein’a: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie, wytworzenie postawy, przekazanie informacji, umieszczanie informacji w systemie, wykorzystanie informacji w systemie;
Zarzuty wobec szkoły tradycyjnej:
· wychowanie oparte na represji
· werbalizm, czyli pamięciowe obejmowanie wiadomości
· preferowanie metod, służących przekazywaniu uczniom gotowej wiedzy
· ujmowanie rozwoju myślenia jako incydentu w procesie przekazywania wiadomości
· niedostateczne respektowanie potrzeb i zainteresowań poznawczych dzieci i młodzieży
· odizolowanie treści i procesu kształcenia od rzeczywistych potrzeb społecznych;
Stopnie nauczania w pełnym akcie myślenia:
1. odczucie trudności
2. wykrycie i określenie trudności
3. nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania = formułowanie hipotezy
4. dalsze eksperymenty i obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy
Stopnie formalne w progesywiźmie:
1. odczucie danej trudności
2. określenie trudności
3. formułowanie hipotezy, zmierzającej do przezwyciężenia trudności
4. wyprowadzenie z hipotezy wniosków dotyczących danych rozwiązań
5. sprawdzenie hipotezy za pomocą obserwacji lub eksperymentów;
CELE WYCHOWANIA I KSZTALCENIA. Charakterystyka procesu nauczania.
Cele wychowania – to wypadkowa pomiędzy ustrojami społecznymi a poziomem kultury i sztuki danego narodu, a są to:
· przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym
· przysposobienie do pracy zawodowej
· przygotowanie do czynnego udziału w życiu kulturalnym
· zapewnienie dziecku możliwie pełnego i wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego;
Cele kształcenia:
· zapewnienie uczniom rozwoju intelektualnego w miarę pełnego i wszechstronnego
· zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz posługiwania się tą wiedzą przy przekształcaniu dostępnych dzieciom i młodzieży fragmentów rzeczywistych
· rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów
· kształtowanie u dzieci i młodzieży naukowego poglądu na świat
· wdrażanie uczniów do samokształcenia;
· zaznajamianie uczniów z naukowymi podstawami produkcji oraz wyrabianiu umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy;
Proces nauczania składa się z połączonych ze sobą par nauczania i uczenia się.
Ogniwa według Okonia:
...
fizjo.awf