Ochrona praw autorskich
Codzienne życie gospodarcze dostarcza coraz więcej problemów związanych z ochroną praw autorskich.
Ochrona praw autorskich stanowi stale powracający temat. w publikacjach prawniczych. Trudno się temu dziwić albowiem coraz więcej osób skupia się na działalności twórczej. Zagadnienia związane z prawnymi środkami ochrony uprawnień twórców pojawiają się coraz częściej w codziennym życiu gospodarczym. Rozkwit Internetu doprowadził do sytuacji, w której znakomita część utworów zostaje udostępniania właśnie w sieci komputerowej. Część produktów twórczej pracy jest ściśle powiązana z funkcjonowaniem Internetu – najlepszym tego przykładem pozostają strony WWW. Tworzenie serwisów WWW dla wielu programistów staje się dodatkowym źródłem zarobków. Wiele firm specjalizuje się w tworzeniu stron internetowych na zamówienie. Praktycznym a zarazem interesującym zagadnieniem pozostaje wskazanie, jakie prawa przysługują osobom tworzącym serwisy internetowe.
Co może chronić prawo autorskie?Punktem wyjścia pozostaje wskazanie podstaw prawnych ochrony twórców. W rodzimym prawie są nimi przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Omówienie poszczególnych uprawnień autorów powinno również poprzedzać wskazanie, w jakich sytuacjach można mówić o ochronie na mocy prawa autorskiego. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Przepisy wprowadzają specyficzny termin – „utwór”, oznaczający szczególnego rodzaju dobra niematerialne, które są wytworem działalności twórczej człowieka. Ustawa wskazuje przykładowy katalog utworów, chronionych na mocy prawa autorskiego. Są nimi między innymi utwory literackie, muzyczne, architektoniczne. Rozwój technologiczny prowadzi przy tym do rozwoju nowych form ekspresji twórczej. Wystarczy wskazać choćby na oprogramowanie komputerowe, produkty multimedialne, strony WWW.
Czas poświęcony na stworzenie dzieła nie ma znaczenia z punktu widzenia prawa autorskiego. Podobnie poza „zainteresowaniem” przepisów pozostają koszty, jakie trzeba było ponieść w trakcie prac. Premiowana zostaje bowiem twórcza praca a nie wydatki jakie poniesiono, by stworzyć utwór. Jednocześnie na autorze nie ciążą żadne dodatkowe obowiązki. W szczególności nie musi on dołączać do swojego utworu jakiegoś specjalnego oznaczenia. Błędem byłoby również utożsamianie ochrony na mocy przepisów prawa autorskiego z potrzebą oficjalnego zgłoszenia czy też zarejestrowania utworu. Ochrona przyznawana jest bowiem twórcy bez potrzeby spełnienia jakichkolwiek przesłanek formalnych. Ochronie podlega przy tym nawet nieukończona wersja utworu. Warto dodać, że z punktu widzenia przepisów nie ma znaczenia rodzaj środków, jakie wykorzystywano przy tworzeniu utworu. Założeniem prawa autorskiego jest zagwarantowanie pewnej gamy uprawnień dla twórcom a nie osobom jedynie kopiującym istniejące wzory, porównywanym raczej do rzemieślników. Warto prześledzić to na przykładzie stron WWW. O objęciu witryny ochroną prawa autorskiego nie może decydować jedynie rozstaw poszczególnych części strony lub kolor tła.
Uprawnienia autora.Przepisy przewidują dwie grupy uprawnień twórców : osobiste prawa autorskie oraz majątkowe prawa autorskie. Najważniejsze z osobistych praw autorskich zostaną skrótowo przedstawione. Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. W szczególności obejmują one prawo do :- autorstwa utworu- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Warto podkreślić iż ochrona autorskich praw osobistych nie wygasa po upływie określonego okresu czasu. Z punktu widzenia webmasterów niezmiernie istotnym pozostaje prawo do oznaczania efektów pracy swoim nazwiskiem lub pseudonimem. Od autora zależy również, czy zdecyduje się na udostępnienie swojego utworu w sposób anonimowy. Z reguły informacje o autorze strony WWW pojawiają się w jej kodzie źródłowym. Może być to również przykładowo adres e-mailowy autora. Praktycznym zagadnieniem pozostaje odpowiedź na pytanie, czy możliwe jest żądanie by webmaster na stronie WWW nie umieszczał informacji identyfikujących go? Dotyczy to głównie firm, które zlecają wykonanie stron WWW programistom. Ustawa nie umożliwia zrzeczenia się lub zbycia uprawnień wynikających z osobistych praw autorskich – odnosi się to w pełnym zakresie do oznaczania utworu informacjami identyfikującymi jego twórcę. Można wyobrazić sobie jednak sytuację, w której na mocy postanowień umownych autor zobowiązuje się do niewykonywania swoich uprawnień. Jest to dopuszczalna praktyka na gruncie obowiązujących przepisów prawa autorskiego. Z drugiej jednak strony firmy przygotowujące strony WWW z reguły dbają o możliwość jasnego wskazania kto jest autorem witryny. W rezultacie najczęściej informacje o programiście pojawiają się we fragmencie kodu HTML.
Tworzenie stron internetowych przynosi również pytanie o zakres uprawnienia osobistego autora określanego jako prawo do nienaruszalności treści i formy utworu. Czy możliwe jest pogodzenie ochrony integralności utworu z potrzebą wprowadzania zmian na stronie WWW? Odpowiedź na to pytanie powinna interesować zarówno webmasterów jak i podmioty zamawiające gotowe witryny. Trudno bowiem wskazać stronę WWW, która nie rozwija się z biegiem czasu. Dotyczy to zwłaszcza witryn komercyjnych, które często oprócz oferty zawierają przegląd aktualnych informacji. W przypadku tworzenia serwisów z reguły programista wprowadza mechanizm pozwalający na samodzielne umieszczanie nowych danych przez zamawiającego. Projekt zawiera bowiem oprócz konstrukcji i oprawy graficznej strony opcje pozwalające na zarządzanie jej zawartością. Możliwe jest również wskazanie zakresu dozwolonych modyfikacji w postanowieniach umownych. W przeciwnym razie niemożliwe byłoby chociażby dokonywanie aktualizacji strony. Nie jest wykluczone iż w trakcie rozwoju firmy pojawi się potrzeba diametralnej zmiany wyglądu witryny internetowej. Tak istotne zmiany powinien dokonywać twórca, z uwagi na fakt iż naruszają one integralność i formę pierwotnie udostępnionej strony.
Artykuł 78 ustawy prawo autorskie zawiera katalog roszczeń, z których może skorzystać autor w przypadku naruszenia jego praw osobistych. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Szablony stron WWW.W Internecie rozpowszechnione pozostają również usługi polegające na oferowaniu szablonów stron WWW. Stanowią one gotowe wzory witryn, które w prosty sposób można uzupełnić. Webmasterzy udostępniają je darmowo więc dla wielu stają się one alternatywą dla złożenia zamówienia na firmową witrynę. Jednocześnie zasady używania szablonów precyzyjnie wskazują warunki, na jakich dopuszczalne jest stworzenie w oparciu o nie własnej strony WWW. Regułą pozostaje wymaganie pozostawienia danych o autorze w kodzie źródłowym witryny. Niektóre z serwisów nakładają obowiązek umieszczenia odnośników do nich prowadzących lub umieszczenia e-maila autora szablonu w kodzie źródłowym strony. Oznaczanie szablonu danymi identyfikującymi jego twórcę jest przejawem wskazanego powyżej uprawnienia autorskiego. Usunięcie takich informacji z szablonu lub umieszczenie w ich miejscu własnych danych pozostaje naruszeniem osobistych praw autorskich. Ponadto niektóre firmy wskazują na maksymalną dopuszczalną ilość szablonów, które może wykorzystać bezpłatnie użytkownik. Powszechną praktyką pozostaje zakaz odpłatnego rozpowszechniania przez inne podmioty szablonów, które udostępniane są bezpłatnie.
Plagiat jako naruszanie praw autorskich.Jednym z największych problemów twórców stron WWW pozostają nagminne przypadki plagiatu. Dotyczy on zarówno całych stron jak i umieszczonych na nich skryptów, grafiki. Trudno ocenić, czy przypadki naruszeń praw autorskich w Internecie wynikają głównie ze złej woli czy też niewiedzy webmasterów. Faktem pozostaje iż internetowe fora dyskusyjne stanowią doskonały przegląd dyskusji na temat prób przywłaszczania sobie autorstwa stron WWW. W większości przypadków dokonują tego młode osoby, dopiero rozpoczynające swoją przygodę z Internetem i tworzeniem stron WWW. Jak pokazuje praktyka zdarzają się również przypadki bezczelnych plagiatów – takich jak : zgłoszenie cudzej witryny do konkursu czy też umieszczanie na stronach WWW cudzych kursów internetowych ( np. programowania ale także marketingu czy pozycjonowania witryn ) i prezentowania ich jako własne. W wielu przypadkach wykrycie naruszenia praw autorskich nie należy do prostych zadań. Czasem skopiowaną witrynę odkrywa się dzięki przypadkowi.
Dochodzą do tego również problemy z rozgraniczeniem plagiatu od inspiracji cudzą twórczością. Pojawia się przy tym praktyczne zagadnienie, jak traktować wykorzystywanie określonych funkcji w przypadku tworzenia stron WWW? Z reguły programiści opierają się na powszechnie dostępnych aplikacjach, których możliwości zostały szeroko opisane. Często stosują przy tym standardowe rozwiązania. Trudno przyjmować iż możliwe byłoby więc oparcie zarzutu naruszenia praw jedynie poprzez wykorzystanie tych samym funkcji przy tworzeniu witryny. Mimo tego porównywanie funkcji, ustawień i parametrów wykorzystanych w trakcie tworzenia strony jest jednym z pierwszych kroków zmierzających do wykrycia naruszenia prawa. Zdarza się, że nieuczciwa osoba kopiuje cały kod strony nie dokonując przy tym żadnych zmian. Fakt popełnienia plagiatu staje się więc łatwiejszy do udowodnienia.
Warto pamiętać iż plagiat jest przestępstwem. Zgodnie z art. 115 ust. 1 ustawy prawo autorskie kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Identycznej karze podlegać będzie sprawca rozpowszechniający bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie. Karze grzywny , ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności podlega także osoba naruszająca w celu osiągnięcia korzyści majątkowej cudze osobiste lub majątkowe prawa autorskie w sposób inny niż wskazano powyżej
Skrótowo przybliżona wiedza na temat uprawnień przysługujących twórcom okazuje się przydatna co najmniej z dwóch powodów. Pierwszym pozostaje możliwość egzekwowania praw autorskich. Drugim uniknięcie potencjalnych kłopotów związanych z zarzutem naruszenia praw autorskich.
Krzysztof Gienas
pitol23