Roman Dmowski - polityk wielkiej sprawy.pdf

(47 KB) Pobierz
150524615 UNPDF
www.radiomaryja.pl/artykuly.php?id=92516
2008-01-02
Roman Dmowski - polityk wielkiej sprawy
Niewielu polityków, zarówno za ¿ycia, jak i po ¶mierci, budziło tyle sprzecznych emocji i
ambiwalentnych ocen, co Roman Dmowski - jeden z najwybitniejszych polityków polskich, twórca i animator
obozu narodowo-demokratycznego. Jako teoretyk i przywódca obozu polskiej prawicy był par excellence
politykiem, który niemal całkowicie po¶wiêcił siê działalno¶ci publicznej. Dzi¶ mija 69. rocznica ¶mierci
Romana Dmowskiego.
Roman Dmowski urodził siê 9 sierpnia 1864 r. we wsi Kamionek, bêd±cej obecnie prawobrze¿n± czê¶ci±
Warszawy. Ojciec Romana - Walenty, wywodził swój rodowód z drobnej szlachty podlaskiej. Chocia¿ przez
całe ¿ycie ciê¿ko pracował, pocz±tkowo jako brukarz, dzier¿awca jezior: Skaryszewskiego i Gocławskiego, i
sprzedawca ryb, a nastêpnie jako wła¶ciciel własnego przedsiêbiorstwa, to pod koniec ¿ycia udało mu siê
uzyskaæ pewn± niezale¿no¶æ materialn±. Równie¿ matka - Józefa z Lenarskich, pochodziła z drobnej szlachty
mazowieckiej, a jej dzieciñstwo upłynêło w biedzie i ciê¿kiej pracy.
Biografia pełna paradoksów
Pochodzenie społeczne i ¶rodowisko rodziców, miejsce zamieszkania, zawód ojca, kultywowane tradycje i
surowy klimat wychowawczy domu rodzinnego w istotny sposób wpłynêły na rozwój duchowy i system
my¶lenia Romana Dmowskiego. Nie sposób pomin±æ innych cech: uporu, konsekwencji, pracowito¶ci tak
charakterystycznej dla ludzi z przedmie¶cia. Zarówno cechy osobowe i preferowanie w działaniu dedukcji, a
nie indukcji, poleganie na do¶wiadczeniu i podporz±dkowanie ideologii bie¿±cym działaniom politycznym
miały te¿ znacz±cy wpływ na rozwój intelektualny, psychiczny i moralny przyszłego przywódcy Narodowej
Demokracji.
Biografia Dmowskiego pełna jest paradoksów. Roman ju¿ w wieku piêciu lat nauczył siê czytaæ, ale podczas
nauki w gimnazjum nie był zbyt pilnym uczniem. Zapewne bunt przeciwko rusyfikacji szkolnictwa, widoczny
po objêciu przez Aleksandra Apuchtina w 1879 roku stanowiska kuratora warszawskiego, oraz panuj±cy
wówczas system wychowawczy nie sprzyjały systematycznej edukacji i potêgowały w¶ród młodzie¿y szkolnej
nastroje buntu poł±czonego z odczuwan± na co dzieñ krzywd± narodow±.
Z przedmiotów szkolnych Roman upodobał sobie łacinê oraz pilnie studiował historiê Polski doby
porozbiorowej, a tak¿e polsk± poezjê romantyczn±. Rozczytywał siê w popularnej w¶ród młodzie¿y
www.radiomaryja.pl
Strona 1/6
Warszawy "Historii cywilizacji w Anglii" Henri Buckle'a, dziełach Herberta Spencera oraz czasopismach
"Przegl±d Tygodniowy" i "Prawda". Był inicjatorem i organizatorem tajnego kółka samokształceniowego
"Stra¿nica", a w wolnych chwilach pracował społecznie w praskiej czytelni Warszawskiego Towarzystwa
Dobroczynno¶ci.
Ju¿ podczas nauki w gimnazjum Dmowski interesował siê jêzykami nowo¿ytnymi (angielskim i francuskim),
a wrodzona zdolno¶æ do parodii polegaj±ca na wypowiadaniu w lekko ironicznej formie stylizowanych
kupletów wywoływała ¿ywy odd¼wiêk grona kole¿eñskiego. Poczucie humoru, dowcip i niepohamowany
temperament polityczny wyra¿aj±cy siê nie tylko w parodii piosenki "Czerwony Sztandar", ale i
improwizowanych wypowiedziach po łacinie i w jêzyku starocerkiewnym zjednywały mu zarówno
zwolenników, jak i nieprzejednanych wrogów.
"Czyn narodowy"
Po ¶mierci ojca i siostry Marii w 1884 r. i pogorszeniu warunków materialnych rodziny dokonał siê istotny
zwrot w ¿yciu Dmowskiego. Przybyły nowe obowi±zki, a samodzielno¶æ sprzyjała poszerzeniu aktywno¶ci
m.in. w polityce. Około 1888 r. rozpocz±ł działalno¶æ w Zwi±zku Młodzie¿y Polskiej "Zet", tajnej organizacji
patriotycznej, zało¿onej rok wcze¶niej przez Ligê Polsk±, a kierowanej przez Tomasza Teodora Je¿a
(Miłkowskiego).
Działalno¶æ w "Zecie" na pewno przyczyniła siê do ugruntowania ¶wiatopogl±du politycznego Dmowskiego,
który notabene szybko awansował w hierarchii organizacji, zostaj±c mianowany w 1889 r. starszym Koła
Braterskiego ZMP. Został te¿ przyjêty do Ligi Polskiej, staj±c siê rzecznikiem wzmocnienia spoisto¶ci
materialnej i duchowej polskiego Narodu nie tylko na drodze legalizmu, lecz w sytuacjach uzasadnionych
(walka z rusyfikacj±) tak¿e poprzez odwołanie siê do konspiracyjnych metod działania.
Decyduj±cy wpływ na dalszy rozwój polityczny Dmowskiego miała działalno¶æ w szeregach Ligi Polskiej,
organizacji stricte niepodległo¶ciowej, która zmierzała do objêcia działalno¶ci± wszystkie zabory. Jako
aktywny członek Ligi Polskiej podkre¶lał konieczno¶ci zachowania odrêbno¶ci narodowej, objêcia akcj±
u¶wiadamiaj±c± młodzie¿y, ograniczenia wpływów socjalistów, przy czym lansowane przez niego hasło
"czynu narodowego" miało i praktyczny wymiar. To wła¶nie dziêki inicjatywie Dmowskiego udało siê
zorganizowaæ w 1891 r. manifestacjê studentów warszawskich (pierwsz± od 1864 r.) z okazji setnej rocznicy
Konstytucji 3 Maja.
Biografowie Dmowskiego na ogół pomniejszaj± znaczenie wyboru kierunku studiów przyrodniczych na
ugruntowanie jego systemu warto¶ci i rozumienia mechanizmów politycznych. On sam uwa¿ał nauki
przyrodnicze za wa¿ne w zdobyciu wykształcenia ogólnego. Odwoływanie siê do naturalistycznej koncepcji
bioorganicyzmu lansowanego wówczas przez pozytywistów pozwoliło Dmowskiemu dostrzec analogiê
www.radiomaryja.pl
Strona 2/6
miêdzy społeczeñstwem a organizmem biologicznym i postrzegania społeczeñstwa jako "samoistnego
wytworu rozwoju ludzkiego".
Dmowski ukoñczył studia przyrodnicze w 1890 roku. 10 maja nastêpnego roku przyst±pił do obrony pracy pt.
"Przyczynek do morfologii wymoczków włosowatych (silia)" i uzyskał wówczas stopieñ kandydata nauk
przyrodniczych, odpowiadaj±cy doktoratowi. O nadzwyczajnych zdolno¶ciach intelektualnych Dmowskiego
¶wiadczy fakt, ¿e na wydziale, który ukoñczył, odpadło w skali uniwersytetu 52 proc. studentów, jego za¶
zaliczono do najwybitniejszych absolwentów. Przez krótki okres nosił siê nawet z zamiarem kontynuowania
pracy naukowej i przygotowania rozprawy habilitacyjnej, ale ostatecznie zaj±ł siê polityk±. Sporadycznie
drukował jednak artykuły przyrodnicze we "Wszech¶wiecie".
Drugim obszarem zainteresowañ była socjologia. Dmowski, odwołuj±c siê do literatury naukowej, bacznie
obserwował rozwój ¿ycia społecznego w poszczególnych zaborach. Niepokoiły go: działania Niemców
maj±ce na celu złamaæ opór polski w zaborze pruskim, osłabiæ poczucie narodowe i dokumentnie "znieprawiæ
jednostki słabe i głupie" ulegaj±ce wpływom socjalistów, marksistów i innych nurtów ideopolitycznych i
artystycznych, co utrudni w przyszło¶ci budowê silnego pañstwa polskiego. Dlatego walka o niepodległo¶æ i
polsko¶æ, poczucie narodowe powinna byæ sprzê¿ona z zasadnicz± lini± działania opart± na "zł±czeniu sprawy
polskiej z przymierzem francusko-rosyjskim i szukaniem zbli¿enia z Rosj±".
Miêdzy Rosj± a Niemcami
Po przekształceniu w 1893 r. Ligi Polskiej w Ligê Narodow±, tajn± organizacjê trójzaborow±, Dmowski
przyst±pił do opracowania zrêbów programu narodowego, którego zało¿enia zawarł w broszurze: "Nasz
patriotyzm. Podstawy programu współczesnej polityki narodowej". Pisał, ¿e rz±d rosyjski usiłuje zniszczyæ
polsk± kulturê, nie wył±czaj±c religii, i d±¿y do powstrzymania rozwoju cywilizacyjnego Narodu. Program
ugody lansowany jednak przez krêgi zachowawcze jest złudny i niebezpieczny dla przyszło¶ci Polski,
podobnie jak "polityka biernego oporu", która jest realizowana w granicach akceptowanych przez władze
carskie. Dlatego nale¿y podejmowaæ działania zbiorowe i indywidualne, organizowaæ manifestacje, obchody
rocznic, odmawiaæ płacenia podatków, walczyæ z ró¿nymi formami rusyfikacji.
Po latach program sformułowany przez Dmowskiego uległ znacznej modyfikacji. Wydarzenia rewolucyjne w
latach 1905-1907, a zwłaszcza działalno¶æ w rosyjskim parlamencie, gdzie od 1907 r. był posłem II, a
nastêpnie III Dumy, pełni±c funkcjê prezesa Koła Polskiego, przyczyniły siê do ewolucji pogl±dów
Dmowskiego w kwestii zasadniczej: relacji jednostka - naród. Bêd±c zwolennikiem elitaryzmu, uwa¿ał, ¿e
słabe jednostki pod wzglêdem narodowo-etycznym mog± osłabiaæ narodowe instynkty. Jako współorganizator
ruchu neoslawistycznego był przekonany, ¿e osłabiona wewnêtrznie Rosja zostanie z czasem zmuszona do
ustêpstw w sprawie polskiej. Wrogo¶æ do Rosji członków Ligi Narodowej była powszechna. Dopiero w 1907
www.radiomaryja.pl
Strona 3/6
r. Dmowski uznał Niemcy za wroga gro¼niejszego od Rosji.
Gdy w 1907 r. przymierze francusko-rosyjskie zostało dopełnione i wzbogacone o porozumienie z Angli±,
Dmowski postulował, aby sprawê polsk± zwi±zaæ z polityk± trójporozumienia. Przewidywał, ¿e Rosja
pomimo silnych wpływów niemieckich wewn±trz pañstwa zdecyduje siê w koñcu na wojnê z Rzesz±
Niemieck±. Jego genialno¶æ wyraziła siê w umiejêtno¶ci przewidywania rozwoju sytuacji politycznej w
Europie na podstawie w±tłych przesłanek. Dowodem jest wydana w 1908 r. praca: "Niemcy, Rosja i kwestia
polska". Przewodni± my¶l± ksi±¿ki była ocena miêdzynarodowego poło¿enia sprawy polskiej w pierwszej
dekadzie XX w. oraz ocena polityki Niemiec z polskiej perspektywy w kontek¶cie załamania siê równowagi w
Europie.
Zdaniem Dmowskiego, dla przyszło¶ci Polski najwiêksze znaczenie bêd± miały ziemie etnograficzne, które
zamieszkuje ludno¶æ posiadaj±ca głêbokie poczucie polsko¶ci, wyra¿aj±ce siê w kultywowaniu tradycji,
jêzyka i znajomo¶ci ojczystej historii. Nawet nieprzejednani krytycy Dmowskiego z uznaniem pisali o jego
koncepcji geopolitycznej, zwłaszcza w tej czê¶ci dotycz±cej sprawy polskiej jako pochodnej stosunków
niemiecko-rosyjskich.
Połowiczny sukces w Pary¿u
Pierwsza wojna ¶wiatowa czê¶ciowo zweryfikowała przewidywania Dmowskiego. Klêska i rewolucja w
Rosji, przegrana Niemiec oraz Austro-Wêgier, umiêdzynarodowienie sprawy polskiej i ferment
ideowo-programowy w obozie polskiej prawicy miały du¿y wpływ na przyszło¶æ tej formacji. Nieprzejednane
stanowisko Dmowskiego, który nie znosił kompromisów i wolał walczyæ i pokonywaæ przeszkody choæby
kosztem ubywania członków i zwolenników, wyraziło siê w precyzyjnym okre¶leniu strategii działania, jakie
powinno zaj±æ polskie społeczeñstwo w okresie wojny. Tego ¿aden polski polityk nie potrafił dokonaæ.
Podczas konferencji pokojowej w Pary¿u w 1919 r. Dmowski był głównym delegatem Polski, który mimo
krytycznego i nieprzejednanego stanowiska m.in. premiera angielskiego Lloyda George'a i czê¶ciowo
prezydenta USA Roberta Woodrowa Wilsona do¶æ skutecznie zabiegał o akceptacjê polskich postulatów
granicznych. Nie wszystko udało siê osi±gn±æ. Na Górnym ¦l±sku, Powi¶lu trzeba było przeprowadziæ
plebiscyt. Gdañsk został ogłoszony Wolnym Miastem. Dla Dmowskiego decyzje konferencji paryskiej
oznaczały połowiczny sukces. Dyplomatów zachodnich (szczególnie Anglików) irytowała ¿elazna logika i
twarde, nieustêpliwe stanowisko Dmowskiego. Nikt jednak lepszych rezultatów nie był w stanie wówczas
wywalczyæ dla Polski.
W odrodzonej Polsce Roman Dmowski ¶wiadomie wycofał siê z bie¿±cej polityki, gdy¿ był przekonany, ¿e
dziêki autorytetowi na arenie miêdzynarodowej bêdzie bardziej przydatny Polsce. Tylko na krótko (zaledwie
sze¶æ tygodni), od 27 pa¼dziernika do 14 grudnia 1923 r. został ministrem spraw zagranicznych w rz±dzie
www.radiomaryja.pl
Strona 4/6
Wincentego Witosa.
Po przewrocie majowym 1926 r. zało¿ył Obóz Wielkiej Polski i w latach 30. XX w. po¶wiêcił siê niemal
całkowicie pracy pisarskiej i organizacyjnej w Narodowej Demokracji. Pod pseudonimem Kazimierz
Wybranowski opublikował w 1931 r. dwie powie¶ci: "W połowie drogi" i "Dziedzictwo". W lutym 1931 r.
ukazała siê ksi±¿ka "¦wiat powojenny a Polska", a w listopadzie 1934 r. "Przewrót", które w zamy¶le autora
miały byæ prób± syntezy polskiej my¶li politycznej i wskazówk± do dalszej pracy dla obozu narodowego w
Polsce.
Kolejne podziały w ruchu narodowym: powstanie Zwi±zku Młodych Narodowców, a nastêpnie
prosanacyjnego Obozu Narodowo-Radykalnego, który rozbił siê na ABC i Falangê, wskazywały na ró¿nice
generacyjne w ruchu endeckim.
W historiografii utrwalił siê zgoła niebezpieczny stereotyp, i¿ Dmowski, który popierał "młodych" działaczy
w SN, akceptował jakoby faszystowskie tendencje rozłamowców. Teza ta jest błêdna i metodologicznie
nieuprawniona. Rozłam w ruchu narodowym w 1934 r. nast±pił dlatego, ¿e Dmowski nie zgodził siê na
realizacjê programu faszystowskiego przez grupê młodych działaczy. Zajêty badaniem ¼ródeł dotycz±cych
przemian w ¶wiecie nie potêpił oficjalnie skrajnych tendencji rozłamowców. Był to jego bł±d.
Spory i kontrowersje
W latach 30. pogorszył siê znacznie stan zdrowia Dmowskiego, który zreszt± zawsze był człowiekiem
chorowitym. Czêsto siê przeziêbiał, przechodził zapalenie płuc; cierpiał te¿ na dolegliwo¶ci układu
trawiennego. W sierpniu 1934 r. dostał nagle bolesnych wymiotów i nigdy ju¿ do pełni zdrowia nie powrócił.
Choæ nie był praktykuj±cym katolikiem, przez całe ¿ycie ¿ywił szacunek do religii i Ko¶cioła katolickiego.
Dopiero na rok i tydzieñ przed ¶mierci±, 23 grudnia 1937 r., Dmowski wyspowiadał siê i nastêpnego dnia
przyj±ł Komuniê ¦wiêt±. Ogromne wzruszenie, jakiego doznał, przyjmuj±c sakramenty, wskazywały na
przełom ¶wiatopogl±dowo-moralny. Powrót na łono Ko¶cioła katolickiego osoby tak nieprzeciêtnej i zło¿onej
psychologicznie dowodzi, ¿e jest mo¿liwe praktyczne zespolenie religijno¶ci z polsko¶ci±.
Dmowski zmarł w nocy 2 stycznia 1939 r. w Drozdowie. Pogrzeb, który odbył siê 7 stycznia, zgromadził ok.
100 tys. osób, w wiêkszo¶ci zwolenników Stronnictwa Narodowego. Jeszcze raz okazało siê, ¿e tak
nieprzeciêtna osobowo¶æ mo¿e budziæ zarówno za ¿ycia, jak i po ¶mierci ró¿ne oceny.
W Polsce Ludowej autorzy syntez i podrêczników do nauczania historii nie pisali nic lub pisali lakonicznie o
Dmowskim. Dopiero pod koniec lat 60. XX w. pojawiły siê drobne wzmianki o tej postaci, które zawierały
liczne błêdy i tendencyjne uogólnienia. Andrzej Micewski, biograf Dmowskiego, twierdził np., ¿e gdy sanacja
ogłosiła Konstytucjê kwietniow±, przywódca ND zachwycał siê faszyzmem jako wyrazem rewolucji
narodowej. Powielano stereotypy, oskar¿aj±c Dmowskiego i endecjê o krzewienie antysemityzmu i
www.radiomaryja.pl
Strona 5/6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin