ĆWICZENIE X
TEMAT: NAUCZYCIEL
PEDEUTOLOGIA (z greckiego: paideute's- nauczyciel, logos- słowo, nauka) – czyli nauki o nauczycielu, wychowawcy. Powstanie pedeutologii przypada na przełom XIX i XX w.
Jest to dział pedagogiki, w którym głównym kierunkiem badań jest: osobowość nauczyciela, jego talent i autorytet, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego i kształcenie nauczycieli, etyka zawodu, kształtowanie się zawodu i funkcji społecznej nauczycielstwa.
NAUCZYCIEL (wg Wincentego Okonia)
– pracownik o uznanych przez władze oświatowe kwalifikacjach do nauczania i wychowywania dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Kwalifikacje te uzyskuje się przez ukończenie zakładu kształcenia nauczyciela oraz przez zdanie odpowiednich egzaminów.
Bycie nauczycielem jest równoznaczne z byciem nauczycielem humanistą - to człowiek gruntownie wykształcony, w pełni otwarty na drugiego człowieka, na obronę jego ludzkiej godności, na podmiotowość każdej osoby i harmonijny jej rozwój, urzeczywistniony w warunkach wolności i demokracji.
Poza tym nauczyciel humanista (wg S. Korczyńskiego):
· głosi prawdę opartą na podstawach naukowych (uznając prawo każdej jednostki);
· przeciwstawia się wykorzystywaniu dóbr szeroko podjętej kultury przeciwko człowiekowi;
· uznaje proces edukacyjny nie za dogmat, lecz za fenomen społeczno-kulturowy.
UCZEŃ MUSI BYĆ W CZASIE LEKCJI - ZAJĘTY, A NAUCZYCIEL - PRZEJĘTY
jest to najbardziej lapidarna recepta na zrealizowanie wszystkich postulatów, zasad i zaleceń nauczyciela, który jest człowiekiem odpowiedzialnym za to, co robi i chce mieć trochę satysfakcji ze swojej ciężkiej, niezbyt wdzięcznej pracy.
SPOŁECZNA ROLA NAUCZYCIELA (NAUCZYCIEL PRZYSZŁOŚCI)
1. Dawny nauczyciel - wychowawca nie był członkiem tej samej społeczności uczniów i rodziców - dziś zaś jest to ważnym wymaganiem, stawianym w jego pracy.
2. Dawny nauczyciel - wychowawca był izolowany i niezależny w działaniu od swoich kolegów w zawodzie - obecnie musi być członkiem zorganizowanego zespołu, który dzieli odpowiedzialność za uzyskiwane wyniki.
3. Dawny nauczyciel - wychowawca był odpowiedzialny jedynie za postępy powierzonej mu klasy w zakresie nauczanego przedmiotu - teraz jest odpowiedzialny za całokształt rozwoju indywidualnego każdego dziecka.
4. Dawny nauczyciel - wychowawca był nadawcą informacji, instrukcji, wyjaśnień, a także ocen oraz nadzorcą powierzonej mu gromady - dzisiaj oczekuje się od niego, że będzie organizatorem, przewodnikiem i kierownikiem pracy uczniów.
5. Dawny nauczyciel - wychowawca miał za zadanie forsować zwyczaje, tradycje i normy etyczne w szkole bez wiązania ich z życiem społecznym i nauczaniem - dziś ma on wprowadzić te normy i zwyczaje z szeroko zorganizowanego życia społeczności szkolnej, której sam jest członkiem.
6. Dawny nauczyciel - wychowawca domagał się dla siebie poszanowania z racji tego, że jest nauczycielem - natomiast dzisiaj nie może żądać dla siebie szacunku z innego tytułu jak tylko z tego, że jest istotą ludzką.
DYSPOZYCJA - zespół cech psychofizycznych stanowiących o uzdolnieniu do wykonywania czynności określonego typu np.: technicznych, artystycznych, sportowych i innych (wg Okonia).
dyspozycje dyspozycje dyspozycje dyspozycje dyspozycje dyspozycje do
organizatorskie kierownicze partnerskie przewodnika przywódcze współpracy
DYSPOZYCJE ORGANIZATORSKIE:
· przez inteligencję i koordynację ujmuje w jedną całość osoby, rzeczy i stosunki istotne dla działania wychowawczego;
· dobrze planuje oraz przewiduje przyszłość;
· wykazuje pomysłowość, inicjatywę oraz elastyczność w stosowaniu różnych rozwiązań i podejmowaniu decyzji;
· trafnie i wyczerpująco wyłania zadania, rozdziela je.
DYSPOZYCJE KIEROWNICZE:
· rozważnie podejmuje decyzje kierownicze i dostosowuje do realiów sytuacji;
· decyzje kierownicze były akceptowane lub co najmniej nie budziły sprzeciwu u wychowanków;
· dobrze przygotowuje wychowanków do określonych decyzji - dostosowuje je do możliwości, potrzeb, oczekiwań.
DYSPOZYCJE PARTNERSKIE:
· wysłuchuje ich zdania i bierze pod uwagę;
· dąży do uzgodnienia z wychowankami wspólnych przedsięwzięć;
· występuje w oczach wychowanków jako współwykonawca określonych zamierzeń.
DYSPOZYCJE PRZEWODNIKA I DORADCY:
· stara się zrozumieć dążenia, potrzeby i oczekiwania wychowanków;
· lojalnie i szczerze wyraża i uzasadnia własne stanowisko;
· rzetelnie i sumiennie wywiązuje się z podjętych wobec wychowanków zobowiązań;
· występuje jako członek i reprezentant zespołu wychowanków.
DYSPOZYCJE PRZYWÓDCZE:
· dba o pozyskanie sobie sympatii i popularności w zespole;
· dąży do odegrania w zespole roli osoby niezbędnej do realizacji tych celów zespołu, które z wychowawczego punktu widzenia zasługują na zaakceptowanie;
· dąży do podsunięcia zespołowi takich zamierzeń i przedsięwzięć, w realizacji których jego udział okaże się niezbędny;
· nawiązuje kontakty z członkami zajmującymi pozycje przywódcze w zespole.
DYSPOZYCJE DO WSPÓŁPRACY:
· dąży do porozumienia z innymi wychowawcami w kwestiach celów, form i metod wychowania;
· solidarnie wspiera własnym postępowaniem oddziaływania innych wychowawców;
· stara się postępować z wychowankami w taki sposób, aby jego oddziaływania nie popadły w kolizję z oddziaływaniami innych wychowawców.
O autorytecie nauczyciela-wychowawcy mówimy wówczas, gdy wychowanek wykazuje tendencję do podporządkowania się z własnej woli decyzjom wychowawcy, a co więcej, stara się postępować, żeby uzyskać akceptację wychowawcy. To podporządkowanie się wychowawcy wiąże się z kolei zawsze z uświadomieniem sobie przez wychowanków, iż wychowawca ma pewne możliwości nagradzania i karania.
Autorytet władzy - wywołanie następstw w zakresie warunków zewnętrznych wychowanka (kary fizyczne, pozbawienie pewnych swobód lub przyjemności, upokorzenie wobec klasy itp.).
Autorytet osobisty (autorytet właściwy) - polega na tym, że pewne sposoby odnoszenia się wychowawcy do wychowanka mogą mieć dla tego drugiego bezpośrednio charakter nagród, a inne kar - bez żadnych dalszych następstw. Tak, więc nagrody i kary zawierają się w tym samym stosunku wychowawczym. Wychowanek chcąc pozyskiwać sobie ze strony wychowawcy zachowania nagradzające go, unikać zaś karzących, stara się sam postępować zgodnie z wolą wychowawcy.
CECHY KIERUNKOWE NAUCZYCIELA
(CELE KIERUNKOWE NAUCZYCIELA)
MORALNOŚĆ NAUCZYCIELA
Wśród cech kierunkowych (wymienianych przez H. Muszyńskiego), a więc celów, które zasługują na to, aby je osiągnąć, znajdziemy:
· postawy etyczno-wychowawcze;
· stosunek do wychowanka;
· takt wychowawczy;
· stosunek do zadań w dziedzinie wychowania.
Moralność zawodowa nauczyciela-wychowawcy wynika z oczekiwań, jakie społeczeństwo wiąże z jego działaniem. Oczekuje ono przede wszystkim, że wychowawca uczyni wszystko, aby wychowanek wyrósł na pełnowartościową jednostkę. Wychowankowie zaś dodatkowo (świadomie lub nieświadomie) oczekują tego, że nauczyciel działać będzie z maksymalnym poszanowaniem ich podstawowych potrzeb, jak: bezpieczeństwo, swoboda, zaufanie, ciepły i życzliwy kontakt i inne.
Te oczekiwania wychowanków determinują w dużym stopniu te cechy, który dobry nauczyciel powinien przejawiać w stosunku do wychowanków:
· podnosić poczucie osobistej wartości wychowanka;
· odnosić się do wychowanka życzliwie i wyrozumiale, starać się dostrzec w nim dodatnie cechy, intencje;
· odnosić się z powagą, zrozumieniem i dyskrecją do życia osobistego wychowanka;
· odwoływać się do ambicji, rozsądku, dojrzałości i samodzielności wychowanka;
· sprawiedliwie, konsekwentnie i w sposób otwarty, ale nacechowany życzliwością oceniać wychowanka;
· traktować każdą niejasność lub wątpliwość na korzyść wychowanka;
· życzliwie i uważnie uwzględniać prośby i życzenia wychowanka;
· uzasadniać wychowankowi własne decyzje;
· traktować przeszłe wykroczenia, już "rozliczone" jako niebyłe.
TYPY NAUCZYCIELI (STYLE ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH)
autokratyczny demokratyczny liberalny
surowo życzliwy
autokratyczny autokratyczny
NAUCZYCIEL AUTOKRATYCZNY - jest wrogo nastawiony do dzieci, stawia grupie zadania bez dyskusji z nią. Udziela kar i pochwał jednostkom w grupie na podstawie oceny ich stosunku do niego. Prowadzi do dezintegracji grupy, narastania rywalizacji między członkami. Taka grupa dobrze pracuje tylko pod kontrolą nauczyciela.
a) surowo autokratyczny - wymaga natychmiastowego podporządkowania i bezwzględnej dyscypliny, nie stosuje pochwał. Jest typem skoncentrowanym na sobie, dominującym, władczym, żądnym panowania, często używa gróźb, kar, wyolbrzymia niepowodzenia, przeważają, nakazy, zakazy, wymówki. U uczniów w takiej atmosferze pojawia się upór, sprzeciw i negatywne nastawienie do nauczyciela;
b) życzliwy autokrata - nie uświadamia sobie, że jest autokratą, opiekuje się uczniami, jest lubiany przez niektórych, ale przy głębszym poznaniu nauczyciela rodzi się mocna niechęć do niego.
NAUCZYCIEL DEMOKRATYCZNY - żyje problemami grupy, autentycznie nią kieruje i czuje się za nią odpowiedzialny, wymienia poglądy z uczniami, planuje i współpracuje grupą, zajmuje się jednostkami nie tracąc zainteresowania całą grupą, zachęca do podejmowania decyzji, nie narzuca własnej woli, ośmiela do wyrażania opinii, pomaga, doradza, stosuje wzmocnienia nie tylko pozytywne, ale i negatywne, lecz czyni to w sposób obiektywny i wyważony, akceptuje młodzież, życzliwie jest do niej nastawiony, pobudza do aktywności i osiągania lepszych wyników.
NAUCZYCIEL LIBERALNY -jest niezdyscyplinowany, niepewny w postępowaniu, mało decyzyjny, czeka na jakieś dyrektywy i zasłania się przepisami, nie ma jasno przemyślanych celów, decyzje pozostawia grupie, nie pobudza, ale i nie zniechęca uczniów; nie pomaga swą radą, nie podsuwa pomysłów, nie zajmuje się uczniami, grupa pod jego kierownictwem nie przejawia zapału do pracy i odpowiedzialności, nie orientuje się w tym, co należy robić, często uchyla się od pracy.
LITERATURA:
1. Okoń W.: "Słownik pedagogiczny", PWN, 1981 r.
2. Korczyński S.: "Obraz nauczyciela w polskiej myśli pedeutologicznej", Opole, 1992 r.
3. Czabański B.: "Elementy dydaktyki ogólnej", AWF Wrocław, 1994 r.
4. Kozłowski I.: "Nauczyciel a zawód", Warszawa, 1966 r.
5
pablo-fizjo