Plastry hormonalne
artykuł Barbary Michalik, konsultowany z dr. n. med. Katarzyną Skórzewską
Pacjentki podczas hormonalnej terapii coraz chętniej decydują się na drogę przeskórną, czyli plastry zawierające hormony.
W okresie poprzedzającym menopauzę jajniki wydzielają coraz mniejsze ilości hormonów - najpierw progesteronu, a potem także estrogenów. Po menopauzie zmniejsza się stopniowo poziom obydwu hormonów, co ma niekorzystny wpływ na samopoczucie i zdrowie kobiety.
Niedobór hormonów można wyrównywać dzięki terapii hormonalnej (zwanej w skrócie HTZ) różnymi metodami. Leczenie hormonalne stosuje się doustnie (za pomocą tabletek), a także przezskórnie (za pomocą plastrów albo żelów), donosowo (w sprayu) lub dopochwowo (w krążkach dopochwowych). Hormony w formie kremów i globulek podaje się także miejscowo, wprowadzając do wnętrza pochwy globulki nasycone niewielką dawką estrogenu lub kremy z tym hormonem (działają one jednak tylko w miejscu podawania i likwidują jedynie niektóre dolegliwości). Każda z tych metod leczenia ma swoje wady i zalety.
Coraz więcej kobiet decyduje się na plastry hormonalne. Uwalniają one powoli stałą, niską dawkę estrogenu (najczęściej estradiolu będącego jednym z najbardziej czynnych estrogenów), który przedostaje się do organizmu. Hormon ten jest taki sam jak naturalny, wytwarzany przez jajniki. W porównaniu z leczeniem za pomocą tabletek poziom hormonów dostarczanych przez plastry jest bardziej stabilny, podobny do okresu przed menopauzą. Jeżeli bowiem kobieta przyjmuje pigułki z hormonami, ich poziom ulega pewnym wahaniom - jest większy w chwili podania tabletki, a po jakimś czasie spada, aby znów wzrosnąć w momencie podania następnej dawki. Takie różnice w ilości hormonów mogą być niekiedy nieprzyjemnie odczuwane przez pacjentkę. Poza tym plastry umożliwiają przyjmowanie mniejszych dawek hormonów niż w przypadku tabletek doustnych.
Zaletą plastrów jest podawanie hormonów tylko raz na kilka dni, podczas gdy tabletki hormonalne należy przyjmować codziennie, co oznacza konieczność ciągłego pamiętania o wzięciu pigułki. Plastry najczęściej zmienia się 2 razy w tygodniu, ale pojawiają się już takie, które można stosować rzadziej (np. plastry, które umieszcza się na skórze co 7 dni, co umożliwia jeszcze większą stabilność stężenia estradiolu). Należy je naklejać w określony przez lekarza dzień tygodnia (w przypadku plastrów 7-tygodniowych jest to ten sam dzień) o tej samej porze dnia.
Jedną z zalet plastrów jest również fizjologiczny stosunek estronu do estradiolu, co zmniejsza częstość występowania raka trzonu macicy.
Jak stosować?
Zanim otworzymy opakowanie, wybieramy miejsce, na które zamierzamy nakleić plaster. Najlepsze miejsca to biodra i pośladki, ponieważ te części ciała mają dużą i względnie równą powierzchnię. Dobrze, aby były one osłonięte, zakryte i znajdowały się pod bielizną czy ubraniem. Niezbyt dobre miejsca to takie, z których plaster może się łatwo odkleić, a więc np. zgięcia łokci i kolan. Nie wolno ich przyklejać na piersi.
Lekarze sugerują, aby za każdym razem zmieniać strony ciała, na których umieszcza się plaster. A więc jeżeli kobieta umieściła go w pierwszym tygodniu na lewym biodrze, to w następnym tygodniu powinna przykleić na prawym.
Plastry naklejamy na czystą i suchą skórę. Wybranego miejsca nie wolno nacierać olejkami ani talkować. Foliowe opakowanie - saszetkę - zawierające plaster trzeba otworzyć, oddzierając dwa brzegi, zgodnie z fabrycznie przygotowanymi nacięciami. Nie należy rozcinać saszetki, gdyż można uszkodzić znajdujący się wewnątrz plaster.
Zazwyczaj plastry dobrze przylegają do ciała i nie przeszkadzają w codziennych zajęciach, pozwalają na aktywne życie bez obawy, że się odkleją. W przypadku plastrów o podwyższonej przyczepności można nawet brać prysznic, kąpać się w wannie i pływać.
Jak zakładać plastry i je zmieniać?
Plaster hormonalny składa się z kilku warstw: zewnętrznej powłoki zabezpieczającej (zdejmowanej przed nałożeniem plastra), środkowej warstwy zawierającej hormon, a także powłoki zewnętrznej chroniącej go przed różnymi czynnikami.
Po wyjęciu plastra z saszetki zdejmujemy gładką, sztywną powłokę zabezpieczającą podobnie jak w przypadku plastrów opatrunkowych. W ten sposób odsłania się środkową specjalną warstwę przylepną (macierz akrylową) zawierającą hormon (zazwyczaj estradiol). Następnie plaster przykłada się delikatnie do wybranego obszaru skóry. Upewniamy się także, czy pod powierzchnią plastra nie pozostały bąbelki powietrza i lekko przyciskamy go dłonią do skóry przez około 10 sekund. Należy przy tym pamiętać, aby przed naklejaniem nie naciągać skóry, gdyż stwarza to większe prawdopodobieństwo odklejenia się plastra.
Jeżeli zdarzyło się nam zapomnieć o zmianie plastra w odpowiednim dniu, powinnyśmy przykleić nowy, gdy tylko sobie o tym przypomnimy. W takim przypadku kolejny lepiej będzie przykleić w zaplanowany wcześniej dzień tygodnia. Jeżeli wokół pojawi się brudny osad, można go łatwo zmyć po zdjęciu plastra.
Plastry hormonalne odklejają się bardzo rzadko. Jeżeli to się zdarzy, przyklejamy go ponownie. Gdy plaster się nie trzyma, otwieramy nowe opakowanie i przyklejamy nowy plaster. Zmienia się go w zwykłym, zaplanowanym wcześniej dniu tygodnia.
Jak działają?
Podobnie jak inne rodzaje terapii hormonalnej plastry z hormonami zapobiegają występowaniu wczesnych objawów przekwitania, takich jak uderzenia gorąca, wzmożona potliwość, bóle głowy, kołatania serca, nadmierne zmęczenie, zaburzenia snu, a także rozdrażnienie, stany depresyjne, brak chęci do działania.
Zastosowane po menopauzie zapobiegają odległym jej konsekwencjom, takim jak osteoporoza czy schorzenia układu krążenia. Estrogen powoduje także korzystne zmiany w śluzówce pochwy, dzięki czemu eliminuje się nieprzyjemne doznania w trakcie współżycia płciowego.
Efekty uboczne i przeciwwskazania
Tak jak inne leki, także plastry hormonalne mogą niekiedy - chociaż bardzo rzadko - powodować niewielkie efekty uboczne: lekkie podrażnienie, zaczerwienienie skóry lub swędzenie w okolicy plastra; bóle i zawroty głowy, wzmożone napięcie i powiększanie się piersi, nudności, obrzęki. Większość z tych objawów - o ile się pojawią - jest krótkotrwała i zwykle ustępuje po kilku tygodniach. Zazwyczaj dotyczą niewielu kobiet, a poza tym często korzyści z hormonalnej terapii przewyższają możliwe niewielkie dolegliwości. Jednak w każdym przypadku, jeżeli zauważymy coś niepokojącego, zgłaszamy to lekarzowi. Należy także zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania.
Stosowanie plastrów hormonalnych może być też ograniczone pewnymi przeciwwskazaniami, podobnymi jak przy innych środkach hormonalnej terapii. Do przeciwwskazań należą: nowotwory macicy, piersi lub jajników; endometrioza, ciężkie zaburzenia czynności wątroby; procesy zakrzepowo-zatorowe, czyli zapalenie żył lub zakrzepica; cukrzyca ze zmianami naczyniowymi, anemia sierpowatokrwinkowa; zaburzenia metabolizmu tłuszczów.
Wpływ terapii na miesiączki
Jest on różny w zależności od okresu, w którym kobieta zacznie stosować terapię, a także od sposobu podawania hormonów. Lekarz zresztą zawsze dobiera HTZ do poziomu hormonów danej pacjentki. Dlatego też plastry mogą zawierać różne dawki hormonów: mniejsze lub większe w zależności od potrzeb.
Terapię można rozpocząć w okresie przedmenopauzalnym, gdy ilość hormonów dopiero zaczyna się obniżać i kobieta jeszcze miesiączkuje. Pod wpływem terapii hormonalnej krwawienia staną się bardziej regularne. Jeżeli jest w okresie menopauzy i przestała miesiączkować, HTZ prawdopodobnie spowoduje pojawienie się krwawień podobnych do miesiączek. Z medycznego punktu widzenia wskazane jest do 1-2 lat po menopauzie, aby śluzówka macicy - wzrastająca w trakcie leczenia - mogła się regularnie złuszczać.
Ponieważ estrogen zawarty w plastrze powoduje pogrubienie śluzówki macicy (tzw. endometrium), przez ostatnie 10-14 dni każdego cyklu (dotyczy to kobiet, które nie miały usuniętej macicy) oprócz plastra dodatkowo stosuje się (doustnie, przeskórnie, doodbytniczo, dopochowo, podjęzykowo lub domięśniowo) drugi hormon progestagen, co powoduje wystąpienie comiesięcznego krwawienia z macicy. Dzięki temu zostaje odtworzony naturalny cykl miesiączkowy kobiety.
W aptekach są również plastry, które zawierają zarówno estrogeny, jak i gestageny. Mogą być one stosowane podczas tzw. sekwencyjnej albo ciągłej substytucji hormonalnej bez krwawień.
Czy wiesz, że...
Plastrów hormonalnych nie wolno trzymać w lodówce i nagrzewać na słońcu.
Koszt terapii za pomocą plastrów hormonalnych wynosi około 25-30 zł miesięcznie.
Badania wykazują, że stosowanie plastrów hormonalnych - w porównaniu z tabletkami hormonalnymi - oszczędza wątrobę i trzustkę, gdyż dzięki przezskórnemu sposobowi podawania unika się tak zwanego efektu pierwszego przejścia hormonów przez wątrobę.
Plastry hormonalne są najbardziej wskazanym rodzajem terapii hormonalnej dla kobiet mających problemy z wątrobą, trzustką, cukrzycą, z nietolerancją glukozy, nadwagą, otyłością, nadciśnieniem oraz zaburzeniami krążenia.
Unika się stosowania plastrów u kobiet mających poważne schorzenia skóry i bardzo otyłych.
Objawy menopauzy ustają podczas stosowania hormonalnej terapii (HTZ), ale przerwanie leczenia powoduje powrót dolegliwości klimakterycznych.
HTZ nie opóźnia menopauzy i nie ma wpływu na spadek aktywności jajników.
agnese34