ogrod_2006-02-14.pdf

Ogrd Ð

Ð sama radoæ

sama radoæ!

Po kilkumiesi«cznej przerwie powracamy do przypominania naszym Czy-

telnikom, ýe ogrd to rzeczywiæcie sama radoæ, cho wymaga zakasania

r«kaww i solidnej, systematycznej pracy. Wytchnienie od niej spowodo-

wane zimow por da nam si¸y i nowy zapa¸ do uprawy ogrodu. Tymcza-

sem mimo sroýcej si« zimy coraz wyraniej czu nadchodzc wiosn«:

ptaki wyæpiewuj na ca¸e swoje gardzio¸ka, dni wyranie d¸uýsze, a z da-

lekiej Afryki cign juý pono do nas sznury bocianw. Jest wi«c pewne,

ýe wkrtce wsplnymi si¸ami przyroda prze¸amie ostr w tym roku zim«.

Nim jeszcze zaczniemy krztanin« w ogrodzie, poczytajmy, jak przed wie-

kami benedyktyni i cystersi zak¸adali swoje ogrody. To w¸aænie benedyk-

tyni opracowali wzorzec æredniowiecznego ogrodu klasztornego, na kt-

rym przez d¸ugi czas wzorowa¸y si« nie tylko inne zakony, lecz takýe

æwieccy projektanci. Ciekawych informacji dowiemy si« na temat zastoso-

wania w ogrodach wody i przerýnych wodnych instalacji. Okazuje si«, ýe

sztuczne nawadnianie upraw ma bardzo star tradycj«, gdyý praktykowa-

li je np. mieszkaÄcy Mezopotamii juý ponad 4 tysice lat temu.

Zdecydowani zwolennicy zimowo-wiosennego ci«cia w sadzie owocowym

przeczytaj o reakcji drzew na ten zabieg i dowiedz si«, dlaczego prze-

staj one intensywnie rosn z chwil wejæcia w obfite owocowanie.

Przedstawiamy takýe propozycj« roælin do cienistych zaktkw ogrodu.

Chodzi o sympatyczne byliny o kwiatach w kszta¸cie serc. Serduszka oka-

za¸a, wspania¸a i pi«kna nie naleý do k¸opotliwych w uprawie, a ich

kwiaty o intensywnych barwach oýywi ocienione rabaty.

Wed¸ug planu z Sankt Gallen

Przybywali g¸wnie z Italii i Francji, zapraszani przez krlw, biskupw,

moýnow¸adcw. Poza duchowoæci swego zgromadzenia przywozili

wiedz«, tradycje i umiej«tnoæci, ktrych korzenie tkwi¸y nierzadko w an-

tyku: wyczytane w dzie¸ach staroýytnych autorw, pracowicie przepisa-

ne przez skrybw, sprawdzone i udoskonalone w praktyce. Niejedno-

krotnie sprowadzali takýe ulubione lub szczeglnie cenne roæliny, ich

nasiona, by prbowa uprawia je w swej nowej ojczynie Ð Polsce. By-

¸o to swoiste promieniowanie kultury materialnej i duchowej. To nowe

æciera¸o si« z rodzim tradycj upraw i uwarunkowaniami klimatyczny-

mi. Takie by¸y pocztki polskiej sztuki ogrodniczej, na ktrej rozwj

ogromny wp¸yw wywarli w¸aænie zakonnicy.

ktrego obowizkiem, poza leczeniem

chorych, by¸a piel«gnacja tego ogrodu.

Herbularius, zwany teý ogrodem lekar-

skim (hortus medicus), sta¸ si« zaczt-

kiem pniejszych ogrodw botanicz-

nych. Nie sposb przeceni znaczenie

zakonw w æredniowieczu w dziedzinie

medycyny i zio¸olecznictwa.

W niektrych opactwach o wi«kszej

liczbie mnichw na hospitalizacj« prze-

znaczano oddzielny budynek szpitala,

stawiany w obr«bie murw klasztor-

nych. Ogrody szpitalne, podobnie jak

szpital, znajdowa¸y si« zawsze w pobli-

ýu domu lekarza i ogrodu lekarskiego.

W jego bezpoærednim ssiedztwie

znajdowa¸ si« wirydarz. Mia¸ to by

ogrd dla chorych, przeznaczony

do spacerw i wypoczynku na ¸awach

wærd roælinnoæci ogrodowej.

W ogrodach klasztornych uprawia-

no takýe te gatunki roælin, ktre s¸uýy-

¸y skrybom jako sk¸adnik barwnikw

do kunsztownego zdobienia manu-

skryptw. û¸t farb«, tzw. croceum,

otrzymywano z krokusa, rezedy i ziela

janowca barwierskiego. Do barwienia

na czerwono uýywano marzanny, ma-

rzanki wonnej i kory kruszyny. Niebie-

ski kolor uzyskiwano rwnieý z ma-

rzanny oraz z owocw czarnego bzu.

Barwy brzowej dostarcza¸y æwieýe ¸u-

piny i korzenie orzecha w¸oskiego,

a szarej Ð mcznica lekarska, kora d«-

bu i brzozy. ZieleÄ soczyst, tzw. suc-

cum, wyrabiano z soku bzu czarnego

i malwy, a wzbogacano sokiem z kapu-

sty lub pora. Nigrum optimum, znany

w æredniowieczu czarny barwnik orga-

niczny, wytwarzany by¸ z winoroæli. Za-

pewne teý motywy roælinne, jakie po-

jawia¸y si« w inicja¸ach, przenoszone

by¸y na pergamin z zio¸owych kwater

herbulariusa.

U schy¸ku æredniowiecza rozwin¸ si«

w Europie zakon kartuzw. Charakte-

rystyczny dla tej eremickiej wsplnoty

by¸ jeden wielki wirydarz, w ca¸oæci

przeznaczony na ogrd ozdobny

i cmentarz. Otoczony kruýgankiem,

z jednej strony przylega¸ do bry¸y ko-

æcio¸a, domu przeora i innych budyn-

kw klasztornych, z trzech pozosta¸ych

stron wychodzi¸y naÄ usytuowane sze-

regowo pustelnie. Przy kaýdej z nich by¸

niewielki ogrdek kwiatowy. Ogrdki

kwiatowe zakonw eremickich sta¸y si«

pewnym wzorcem dla kszta¸towanych

w przysz¸oæci ozdobnych parterw

kwiatowych.

Najbardziej typowe i interesujce

w okresie æredniowiecza by¸y ogrody

benedyktyÄskie i to one stanowi wzo-

rzec ogrodu æredniowiecznego. Pierw-

szym zakonem osiad¸ym w Polsce

w XI wieku byli benedyktyni z Monte

Cassino i Cluny, wkrtce po nich,

w XII wieku, z Francji i Nadrenii przyby-

li cystersi. Zgodnie z duchem regu¸y æw.

Benedykta mnisi mieli utrzymywa si«

z pracy w¸asnych rk. Wykonywali rze-

czy poýyteczne, tworzc kultur« mate-

rialn i duchow: piel«gnowali teolo-

gi« i te dziedziny, ktre tkwi¸y w umy-

s¸owej kulturze æredniowiecza, ratowa-

li od zniszczenia, skrz«tnie przechowy-

wali i r«cznie przepisywali dzie¸a staro-

ýytnych autorw, a takýe zajmowali si«

upraw roli i ogrodw, przekazujc

swoj wiedz« i obserwacje æwieckim,

o uprawie rýnych roælin i o ogrodach.

Klasztory budowane by¸y w pew-

nym oddaleniu od siedzib ludzkich:

opactwa benedyktyÄskie wznoszono

na wzgrzach, skd rozpoæciera¸ si«

pi«kny widok (np. Tyniec, åwi«ty

Krzyý), zaæ cysterskie Ð w rwnie ma-

lowniczych dolinach nad rzekami lub

strumieniami (Mogi¸a, Sulejw, J«-

drzejw), zwykle w pobliýu lasw.

Ogrody klasztorne mia¸y charakter

wyranie uýytkowy, ale nie stroniono

teý od uprawy roælin ozdobnych.

Wkomponowane by¸y w ca¸oæ za¸oýe-

nia architektonicznego, jak stanowi¸o

opactwo, i tworzy¸y jego waýny ele-

ment. G¸wnym oærodkiem opactwa

by¸ zawsze koæci¸ o wyrýniajcej si«

wielkoæci bryle, orientowany

na wschd. Z koæcio¸em ssiadowa¸

Przy XIII-wiecznym opactwie Panien Benedyktynek w Stanitkach,

zgodnie z tradycj, obok ozdobnego wirydarza za¸oýony zosta¸ ogrd

uýytkowy, usytuowany na zachd od bry¸y koæcio¸a

zane z nimi budynki us¸ugowo-gospo-

darcze. Na uboczu znajdowa¸y si« bu-

dynki gospodarskie przeznaczone

do hodowli zwierzt, warsztaty, m¸yn

itp. Najwi«ksze za¸oýenia ogrodowe

usytuowane by¸y po drugiej stronie ko-

æcio¸a. Tu mieæci¸y si«: nowicjat, szpital,

dom lekarza, herbularius, dalej wa-

rzywnik oraz dom ogrodnika i przecho-

walnia zi¸ leczniczych. Tak ujmowa¸

rozplanowanie opactwa benedyktyÄ-

skiego i istniejce zwizki funkcjonalne

mi«dzy poszczeglnymi elementami

klasztoru, takýe ogrodowymi, znalezio-

ny w bibliotece opactwa Sankt Gallen

w Szwajcarii wzorcowy plan pochodz-

cy z IX wieku. Wed¸ug tego planu

i z uwzgl«dnieniem lokalnych warun-

kw wznoszono opactwa benedyktyÄ-

skie i niektre cysterskie.

Ogrody uprawowe, ktre dostar-

cza¸y klasztorowi warzyw i owocw,

zak¸adano w jego bezpoærednim s-

siedztwie. Ogrodzone by¸y murem

wsplnym lub oddzielnym i podzielo-

ne na kwadratowe bd prostoktne

kwatery, pomi«dzy ktrymi bieg¸y dro-

gi. Na kwaterach sadzono drzewa

owocowe, uprawiano warzywa, zio¸a,

roæliny przyprawowe, a takýe kwiaty.

W wi«kszych ogrodach powstawa¸y

oddzielne kwatery dla poszczeglnych

roælin: winnice, warzywniki, sady, ziel-

niki, chmielniki itd. Brzegi kwater ob-

sadzano drzewami.

Waýny element ogrodw uýytko-

wych stanowi¸y wody otwarte. Liczne

i d¸ugotrwa¸e posty, jakie przewidywa¸a

regu¸a æw. Benedykta, wp¸yn«¸y na roz-

wj gospodarki rybackiej. Woda s¸uýy-

¸a teý do nawadniania upraw, nap«-

dzania m¸ynw oraz do celw sanitar-

nych jako odbiornik æciekw z budyn-

kw. Tak wszechstronne wykorzystanie

wody wymaga¸o budowy kana¸w

i sztucznych zbiornikw. W sztuce tej

celowali szczeglnie cystersi, ktrzy

wed¸ug Aleksandra Brcknera [1931]

ãbyli znakomitymi gospodarzami, kul-

tura krajowa wiele im zawdzi«cza¸aÓ.

Niekiedy uýytkowe ogrody, a zw¸asz-

cza sady i winnice, by¸y udost«pniane

do wypoczynku i spacerw dla chorych

mnichw. Osobno zak¸adano tzw. her-

bularius Ð niewielki ogrd przeznaczony

wy¸cznie pod upraw« zi¸ leczniczych.

Roæliny sadzono na odr«bnych grzd-

kach, tworzcych ma¸e, pod¸uýne kwa-

tery. Wspomniany plan z Sankt Gallen

przewidywa¸ tu upraw« takich roælin,

jak sza¸wia, ruta, mi«ta, konwalia, mie-

czyki, rozmaryn, kminek, koper w¸oski,

malwa, czber, polej, boýe drzewko,

bazylia kamforowa, wrotycz, krzew bal-

samowy. Ca¸oæ by¸a ogrodzona,

a w pobliýu mieæci¸ si« dom lekarza,

We wsp¸czeænie istniejcych ogrodach zakonnych moýna si« jeszcze

doszuka æladw dawnych tradycji klasztornej sztuki ogrodowej

propagujc upraw« owocw, warzyw

i zi¸. To w¸aænie na podstawie do-

æwiadczeÄ swojej pracy i obserwacji

rýnych ogrodw opat z Fuldy Rabanus

Maurus w traktacie ãDe universoÓ

z IX w. zawar¸ m.in. wiadomoæci

z prawej strony czworobok klasztorny

z wirydarzem otoczonym kruýgankami.

Ta cz«æ opactwa obj«ta by¸a klauzur.

Stref« dost«pn dla goæci i osb æwiec-

kich stanowi¸y: dom opata wraz z ogro-

dem, dom dla goæci, szko¸a oraz zwi-

Ogrd

8 Nasz Dziennik Wtorek, 14 lutego 2006

OGRîD Ð SAMA RADOå!

Kolorowe serduszka serduszek

W przebogatym krlestwie roælin spotykamy takie, ktre daj kwiaty w kszta¸cie m.in. rozety, dzwoneczkw, ku-

lek, a takýe serduszek. Do tych ostatnich naleý niektre gatunki z rodziny makowatych (Papaveraceae), a mwi

o tym juý sama ich nazwa. To sprawdzeni i pewni bywalcy cienistych rabat w naszym ogrodzie.

Serduszka okaza¸a (Dicentra spectabi-

lis) pochodzi z Chin (wyspa Kushan)

i Japonii, do Europy zosta¸a sprowa-

dzona w po¸owie XIX wieku. W niekt-

rych cz«æciach Polski nazywa si« j bi-

skupie serca, p¸aczce serca.

Roælina tworzy lekko zaokrglone

k«py o wysokoæci 60-80 cm (w sprzyja-

jcych warunkach dorasta do 1 m). Jej

kwiaty s dwubarwne. Dwa zewn«trz-

ne ciemnorýowe p¸atki tworz rozchy-

lajce si« serduszko, pozosta¸e zaæ s

ze sob zroæni«te, kszta¸tem przypomi-

najc jakby bia¸orýow ¸ezk«. Zebra-

ne s w jednostronne grona, ktre zwi-

saj na ¸ukowato wygi«tych p«dach

kwiatostanowych. Kwiaty ukazuj si«

od maja do czerwca, przy czym pe¸nia

kwitnienia przypada na drug po¸ow«

maja. Pojedyncze kwiaty spotka moý-

na na roælinie do koÄca czerwca. Na-

daj si« one na kwiat ci«ty, zachowujc

trwa¸oæ w wazonie do 10 dni.

Serduszk« sadzimy na cienistych ra-

batach, na glebie lekkiej, przepuszczal-

nej, wilgotnej i prchnicznej. Na stano-

wisku s¸onecznym roælina osiga mniej-

sze rozmiary, szybko wi«dnie podczas

suszy, a jej wegetacja ulega skrceniu.

Po przekwitni«ciu cz«æ nadziemna

serduszki okaza¸ej zasycha (szybciej na

stanowiskach suchych), a podziemna Ð

Dla serduszki wspania¸ej wybieramy

gleb« niezbyt ci«ýk, prchniczn, doæ

wilgotn i przepuszczaln, pami«tajc,

ýe nie znosi zalewania korzeni zim.

Najlepiej si« czuje na stanowisku p¸-

cienistym. Serduszk« wspania¸ sadzi-

my w towarzystwie orlikw, paproci,

epipremnum, pierwiosnkw Ð na lekko

ocienionych rabatach, obrzeýach

drzew i krzeww.

Z zabiegw piel«gnacyjnych nie-

zb«dne jest systematyczne usuwanie

przekwitajcych p«dw kwiatostano-

wych i zasychajcych liæci, przez co po-

budzimy roælin« do wydawania nowych

przyrostw. Pami«tamy o nawadnianiu,

poniewaý kwitnienie letnie tej serduszki

jest w okresie suszy znacznie os¸abione.

Serduszk« wspania¸ rozmnaýamy

przez podzia¸ w czerwcu, gdy gleba

jest mocno nagrzana. Z bry¸y korze-

niowej (roælina wytwarza p¸oýce, ¸u-

skowate k¸cza) oddzielamy m¸ode ro-

zety wraz z cz«æci korzeniow. Sadzi-

my je do inspektu i cieniujemy oraz

cz«sto zraszamy. Po przezimowaniu

w inspekcie wysadzamy je na miejsce

sta¸e z ca¸ bry¸ korzeniow, w roz-

stawie 30 cm. Rozmnaýanie z nasion

jest moýliwe tylko w przypadku roælin

posadzonych w dobrych warunkach,

ktre zawiý grube strki. Naj¸atwiej

tworz si« one z kwiatw kwitncych

w maju. W po¸owie czerwca strki p«-

kaj i wtedy nasiona nadaj si« do

zbioru. Jesieni wysiewamy je niezbyt

g«sto do inspektu. Po skie¸kowaniu

wiosn na ca¸y sezon wegetacyjny po-

zostawiamy je w inspekcie, by wiosn

w drugim roku po wysiewie wysadzi

na miejsce sta¸e. Roæliny kwitn

w pierwszym roku po posadzeniu.

Serduszka pi«kna (Dicentra formo-

sa) przyby¸a do Europy z zachodnich

rejonw Ameryki P¸nocnej. Jej rýo-

we, zwisajce kwiaty (drobniejsze niý

Dwubarwne kwiaty serduszki okaza¸ej tworz grona osadzone na

¸ukowato wygi«tych p«dach kwiatostanowych

nych i wybierajc takie, ktre rozrasta-

jc si«, zas¸oni puste miejsca po zasy-

chajcej serduszce, na przyk¸ad funkie.

Ojczyzn serduszki wspania¸ej (Di-

centra eximia) s wschodnie rejony

Ameryki P¸nocnej. W uprawie gatu-

nek znajduje si« od pocztkw XIX

wieku. Roælina jest wyranie niýsza od

serduszki okaza¸ej, osiga 20-30 cm

wysokoæci. Kwiaty ma bardziej wyd¸u-

ýone, intensywnie purpurowe, zwisa-

jce i skupione w zwisajcych gronach

osadzonych na bezlistnych p«dach

kwiatostanowych wyrastajcych po-

nad poziom liæci. Kwitnie od po¸owy

maja do po¸owy wrzeænia (pe¸nia

kwitnienia przypada na czerwiec).

Oprcz kwiatw dekoracyjne s takýe

jej liæcie Ð podwjnie pierzaste, nie-

bieskozielone, z wygldu przypomi-

najce liæcie paproci. Zachowuj uro-

d« przez ca¸y sezon, gdyý stale poja-

wiaj si« nowe rozety liæci, ktre wy-

twarzaj kolejne kwiatostany. Jesieni

liæcie przebarwiaj si« na jasnoý¸to.

Serduszka pi«kna Ð odmiana Luxuriant roænie do 35 cm, ma szarawo-

zielone liæcie, czerwonorýowe kwiaty i bardzo d¸ugo kwitnie

Odmiana Alba serduszki wspania¸ej cieszy nas bia¸ barw kwiatw

u serduszki wspania¸ej) tworz doæ

rozga¸«zione kwiatostany, a kwitn od

czerwca do wrzeænia. Jasnozielone li-

æcie, podwjnie lub potrjnie pierza-

ste, osadzone s na d¸ugich ogon-

kach. Serduszk« pi«kn sadzimy na

lekko ocienionych miejscach, a roz-

mnaýamy podobnie jak jej kuzynk« Ð

serduszk« wspania¸.

Najmniejsz z omawianych serdu-

szek jest Dicentra canadensis, ktra

dorasta do ok. 15 cm. Ona rwnieý

pochodzi z Ameryki P¸nocnej. Ma pie-

rzaste, niebieskawe liæcie, a kwitnie

bia¸o. Jej sercowate kwiaty umieszczo-

ne s po kilka na p«dzie kwiatostano-

wym. Kwitnie najwczeæniej, od kwiet-

nia do maja. Jest gatunkiem ca¸kowi-

cie mrozoodpornym.

Sadzimy j na stanowisku lekko

ocienionym i doæ wilgotnym, na

gliniasto-piaszczystej, przepuszczal-

nej glebie. Nie znosi suchych stano-

wisk i nadmiernej ekspozycji na

s¸oÄce po¸udniowe. Rozmnaýamy j

przez podzia¸.

stanowi j grube i mi«siste korzenie Ð

obumiera. Roælina jednak nie ginie,

gdyý u nasady pojawiaj si« bia¸e pki

odnawiajce, ktre wytwarzaj w¸asne

korzenie przybyszowe. W po¸owie

sierpnia usuwamy zasychajce p«dy

nadziemne. Roælina zaczyna wwczas

trwajcy do wiosny okres spoczynku.

Serduszka okaza¸a jako gatunek ca¸-

kowicie zimotrwa¸y nie wymaga okry-

cia na zim«. Poniewaý jednak wczeænie

rozpoczyna wegetacj«, roæliny rosnce

na stanowiskach nas¸onecznionych

os¸aniamy przed pnowiosennymi

przymrozkami, ktre mog¸yby je uszko-

dzi. Na pocztku maja, gdy wyrastaj

p«dy kwiatostanowe, palikujemy star-

sze egzemplarze. Rwnieý na pocztku

wegetacji zasilamy serduszki rozcieÄ-

czon gnojwk lub nawozami mine-

ralnymi w p¸ynie, szczeglnie gdy

z wiekiem ich kwiaty zaczynaj drob-

nie. Serduszka jest gatunkiem d¸ugo-

wiecznym, na jednym stanowisku mo-

ýe rosn nawet kilkadziesit lat.

Do rozmnaýania serduszki przez po-

dzia¸ przyst«pujemy po zakoÄczeniu jej

wegetacji, czyli w sierpniu. Roæliny wy-

kopujemy, odrzucamy stare korzenie

i wybieramy do sadzenia pojedyncze

bia¸e pki z m¸odymi korzeniami przy-

byszowymi. Niezw¸ocznie sadzimy je

na miejsce sta¸e, umieszczajc po 2-3

roæliny na metr kwadratowy. Starannie

dobieramy dla nich ssiedztwo, unika-

jc gatunkw nadmiernie ekspansyw-

U serduszki wspania¸ej oprcz intensywnie purpurowych kwiatw

dekoracyjne s takýe podwjnie pierzaste liæcie

OGRîD Ð SAMA RADOå!

Wtorek, 14 lutego 2006 Nasz Dziennik 9

Naok o¸o wody

o¸o wody

na¸w. Do rozprowadzania i regula-

cji wody potrzebnej do nawodnienia

gleby s¸uýy¸ szereg urzdzeÄ hydro-

technicznych Ð kana¸y, baseny, gro-

ble, æluzy i studnie. W ogrodach

ozdobnych faraonw i dostojnikw

egipskich zak¸adano rwnieý baseny

wodne Ð prostoktne lub w kszta¸cie

litery T, rzadziej E. Poza funkcj de-

koracyjn cz«sto s¸uýy¸y one takýe

do och¸ody, nawadniania, hodowli

ryb i jako przystaÄ.

Podboje arabskie po¸oýy¸y kres

rozwojowi wielkich cywilizacji

Wschodu. W krtkim czasie pano-

wanie wyznawcw Mahometa roz-

cign«¸o si« od Himalajw aý po Pi-

reneje. Na szcz«æcie Arabowie

przejmowali dorobek cywilizacyjny

i kultur« podbitych narodw, przy-

czyniajc si« przez to do jej upo-

wszechnienia, stworzyli rwnieý

w¸asn sztuk«, ktra wczeæniej nie

istnia¸a. Co wi«cej, ich uczeni prze-

t¸umaczyli m.in. traktaty o mecha-

nice wodnej autorw staroýytnych,

np. Philona z Bizancjum i Ctesibu-

sa. T« wiedz« teoretyczn powiza-

li z poznanymi w Mezopotamii,

Egipcie i Persji wzorcami rozwizaÄ

hydrotechnicznych.

Najpi«kniejsze i najbogatsze

ogrody islamu powsta¸y w rejonie

Damaszku, Bagdadu i Kajruanu,

b«dcych siedzibami kalifatw.

DokoÄczenie na s. 10

Podrý w czasie zaczynamy od Me-

zopotamii, krainy leýcej w dorze-

czu Tygrysu i Eufratu. Korzystny kli-

mat sprzyja¸ tu uprawom, ale prze-

szkod« stanowi¸ niedobr wody Ð

obie wielkie rzeki wylewa¸y nieregu-

larnie. W tej sytuacji, poniewaý po-

trzeba jest matk wynalazkw,

mieszkaÄcy Mezopotamii bardzo

rozwin«li umiej«tnoæ melioracji

i sztucznego nawadniania upraw.

Skomplikowany system kana¸w

rozprowadza¸ wod« na znacznym

obszarze. Na szczeglnie wysokim

poziomie hydrotechnika, podobnie

jak i kultura ogrodnicza, sta¸a tu za

czasw krla Sargona (po¸owa III ty-

siclecia przed n.Chr.). Spoærd

ogrodw Mezopotamii najs¸ynniej-

sze s wiszce ogrody Babilonu, po-

wsta¸e w VII-VI w. przed n.Chr. za

panowania Nabuchodonozora II.

Znajdujcy si« przy wewn«trznym

pasie murw obronnych, obok bra-

my Isztar i pa¸acu krlewskiego

kompleks wielopi«trowych ogrodw

po¸oýonych tarasowo ujawnia¸ wy-

sokie umiej«tnoæci techniczne (wy-

nalezienie i zastosowanie sklepienia

kolebkowego) oraz hydrotechniczne

ich twrcw. Dzi«ki przemyælnemu

systemowi kana¸w i drenw ogrody

te by¸y nawadniane sztucznie, mimo

iý najwyýszy z nich znajdowa¸ si« na

wysokoæci 22 metrw.

W sztuce ogrodowej szczeglnie

rozmi¸owali si« Persowie. W ich

ogrodach funkcjonowa¸y urzdzenia

nawadniajce, a w okresie dynastii

Sasanidw (652-226 przed n.Chr.)

znano i stosowano takýe maszyny

hydrauliczne (wodotryski), ktre roz-

pryskiwa¸y wod« na kszta¸t deszczu

oraz wywo¸ywa¸y efekty dwi«kowe

imitujce grzmoty.

Z podobnymi problemami jak rol-

nicy Mezopotamii musieli upora si«

staroýytni Egipcjanie. Uprawa roælin

by¸a tu moýliwa jedynie w dolinie

Nilu i rwnieý wymaga¸a zastoso-

wania sztucznego nawadniania. Te-

ren upraw uformowany by¸ w p¸a-

skie tarasy po¸oýone na rýnych po-

ziomach i po¸czone z systemem ka-

Rezydencjom arabskich w¸adcw Grenady w Alhambrze i Generalife

towarzyszy¸y urzdzone z przepychem ogrody

REKLAMA

Naok

Gdy za oknem uporczywie sroýy si« zima, dobrze jest ogrza si«

choby myæl o ciep¸ych krajach, o wodzie pluskajcej w fontannie.

Niech wi«c zainteresowanie ogrodnictwem i sztuk ogrodow

przeniesie nas w tamte strony, ale i do odleg¸ych epok. Juý grubo

ponad 4 tysice lat temu cz¸owiek umiej«tnie wykorzystywa¸ swoj

wiedz« w zakresie hydrotechniki do sztucznego nawadniania

upraw. Jak si« jednak przekonamy Ð nie tylko w tym celu. Woda

w ogrodzie s¸uýy¸a takýe do ozdoby i... rozrywki.

10 Nasz Dziennik Wtorek, 14 lutego 2006

OGRîD Ð SAMA RADOå!

DokoÄczenie ze s. 9

Waýnym elementem tych pysz-

nych, zak¸adanych dla ozdoby i roz-

rywki za¸oýeÄ ogrodowych islamu by-

¸a woda i w¸aænie z przemyælnych

urzdzeÄ wodnych s¸yn«¸y ogrody

Bagdadu. Z czasem arabsk sztuk«

ogrodow poznali Europejczycy Ð

krzyýowcy, a jeszcze wczeæniej ludy

dzisiejszej Hiszpanii, podbite przez

Arabw w VIII wieku. Panowanie

arabskie trwa¸o tu do 1492 r., do

upadku paÄstwa Grenady. Z XIII w.

pochodz (przebudowane w XIV w.)

najs¸ynniejsze bodaj za¸oýenia ogro-

dowe islamu w Alhambrze, siedzibie

w¸adcw Grenady. Oczywiæcie, nie

brak i tu wykorzystania wody w ce-

lach ozdobnych. Dziedziniec Mirtw

(Patio de las Arrayanes) zbudowany

jest na planie prostokta, w ktrego

centrum znajduje si« basen. Wzd¸uý

krtszych jego bokw biegn kruý-

ganki i tam teý umieszczone s wo-

dotryski. D¸uýsze boki obwiedzione

s szpalerami mirtowymi, a w tafli

wodnej odbijaj si« budynki otacza-

jce dziedziniec. Z kolei w ærodku

DziedziÄca Lww znajduje si« fon-

tanna otoczona 12 marmurowymi

lwami. ücz si« z ni cztery kamien-

ne rynny wodne dzielce p¸aszczyzn«

ogrodu na cztery cz«æci. Na ssied-

nim wzgrzu, nieco wyýej od Alham-

bry, leýy letnia rezydencja w¸adcw

Grenady Ð pa¸acyk Generalife. Jego

s¸ynne ogrody, a w¸aæciwie dziedziÄ-

ce z ogrodami, u¸oýone s tarasowo

Ð rozpoæciera si« z nich wspania¸y wi-

Naok o¸o wody

o¸o wody

Kairu oprcz ozdobnych basenw

i kana¸w wodnych zaskakiwa¸ goæci

niespodziankami wodnymi. Arabowie

w sztuce tej od zawsze celowali, a na-

æladowcw nie brakowa¸o, choby na

dworze w Neapolu regenta Sycylii

ksi«cia Roberta II dÕArtois, gdzie wielu

by¸o artystw i uczonych reprezentu-

jcych æwiat bizantyjski i arabski. Pro-

wadzono tu rozliczne studia i dokony-

wano t¸umaczeÄ z greki, arabskiego

i hebrajskiego dzie¸ dotyczcych m.in.

mechaniki wodnej. Robert II, powr-

ciwszy do Francji, w swojej rezydencji

Artois za¸oýy¸ (by¸ to prze¸om XIII i XIV

w.) ogrd Hesdin, s¸ynny potem z tzw.

Merveilles dÕHesdin, czyli ca¸ego

kompleksu urzdzeÄ do niespodzia-

nek wodnych. Od XVI w. zak¸adanie

tych tzw. sztuk wodnych sta¸o si« nie-

zwykle modne. Specjalnie skonstru-

owane i starannie ukryte w ogrodzie

urzdzenia wodne mia¸y oblewa ni-

czego niespodziewajcych si« goæci.

Mechanizm uruchamia¸o np. nieæwia-

dome dotkni«cie r«k lub nadepni«-

cie. Niespodzianki wodne dostarcza¸y

i goæciom, i gospodarzom niezapo-

mnianych wraýeÄ i æwietnej zabawy.

Odmiennych, mniej figlarnych doznaÄ

dostarcza¸ ogrd otaczajcy will« kar-

dyna¸a Ippolito dÕEste w Tivoli: ãPodzi-

wia tam b«dziesz organy wodne z¸o-

ýone przemyælnie z mnstwa piszcza-

¸ek, ktre s uruchamiane nie za po-

moc skrzanych miechw, lecz wo-

d, tworzc skomplikowan, harmo-

nijn muzyk« z niezliczonych dwi«-

kwÒ (M. SzafraÄska, Ogrd renesan-

sowy, Warszawa 1998).

Zwiedzajc w Hiszpanii zabytki islamu, przekonamy si«, jak waýnym

elementem zdobniczym ich ogrodw by¸a woda

a ponadto przebogaty system urzdzeÄ

wodnych charakterystycznych dla baro-

ku Ð olbrzymie kana¸y, baseny zdobio-

ne wodotryskami, fontannami i rzeba-

mi, kaskady, alej« fontannow (z¸oýo-

n z 20 fontann w dwch rz«dach),

parter wodny, wielopi«trowe kaskady

z fontannami. Warto wiedzie, ýe woda

niezb«dna do zaopatrzenia ca¸ej rezy-

dencji wersalskiej pobierana by¸a z Se-

kwany. Pocztkowo wodocigi w Wer-

salu oparte by¸y na pracy wiatrakw

i kieratw konnych. Gdy jednak okaza-

¸o si« to niewystarczajce dla ogromnej

iloæci fontann, w Marly k. Wersalu zbu-

dowano tzw. machine de Marly, ktrej

zadaniem by¸o podnoszenie wody

z rzeki (zarwno Wersal, jak i Marly le-

ý powyýej poziomu Sekwany) na wy-

sokoæ aý 150 m. Specjalny akwedukt

wsparty na 36 arkadach i z wieýami

wodnymi na koÄcach dostarcza¸ wod«

do rezydencji krla.

Urzdzenia wodne w ogrodzie wy-

korzystywano takýe dla rozrywki. Juý

pochodzcy z IX w. ogrd Alkatai k.

Drzewko pod lup

dzi, naleýa¸oby dýy do zachowa-

nia rwnowagi mi«dzy wzrostem

drzewa a jego owocowaniem.

U m¸odych drzew unikamy wi«c ta-

kich dzia¸aÄ, ktre pobudza¸yby je do

wydawania d¸ugop«dw z pkw

bocznych. Staramy si« rezygnowa

z ci«cia na korzyæ przyginania p«dw.

Pami«tajmy, ýe w kaýdym przypadku

skrcenie p«du stymuluje wybijanie

m¸odych p«dw. Najmniejsze przyrosty

(krtkie i s¸abe p«dy) daje skrcenie

p«du u nasady, gdzie po¸oýone s tzw.

oczka æpice. Z kolei najsilniejsze przy-

rosty da skrcenie p«du mniej wi«cej

w po¸owie jego d¸ugoæci.

Aby pobudzi stare drzewa do inten-

sywnego wzrostu, stosujemy odpo-

wiednio obfite nawoýenie albo silne

ci«cie. Niech nas nie zniech«ca zmniej-

szenie Ð w¸aænie w efekcie ci«cia Ð ilo-

æci pkw kwiatowych i owocw. Stare

drzewa, a tym bardziej stare odmiany,

cz«sto zawizuj nadmierne iloæci

owocw, z ktrych wiele nie dorasta do

typowych rozmiarw. Zmniejszajc po-

przez ci«cie iloæ zawizanych owocw,

dajemy pozosta¸ym szans« na lepszy

rozwj i wzrost, co prze¸oýy si« na

wi«kszy i lepszej jakoæci plon.

U starych i zaniedbanych jab¸oni

owocowanie przenosi si« na peryferie

korony, a owoce drobniej. Dlatego

teý ci«cie odm¸adzajce takich drzew

powinno zawsze polega na skrce-

niu konarw i przybliýeniu owocowa-

nia do konarw. Dla przyk¸adu u ja-

b¸oni o koronie kot¸owej wybieramy

ok. 6 konarw po¸oýonych najbliýej

pnia i skracamy je mniej wi«cej w po-

¸owie. Pozosta¸e konary i p«dy skiero-

wane do wn«trza korony wycinamy.

Gdy na pozostawionych konarach

w pobliýu miejsca ci«cia pojawi si«

nowe p«dy, usuwamy te skierowane

do wewntrz, co pozwoli zachowa

pusty ærodek korony.

Ci«cie odm¸adzajce starych drzew

wykonujemy w okresie ich spoczynku,

nim ruszy wegetacja. Oczywiæcie, uni-

kamy dni mronych. U innych drzew,

ktrych nie chcemy pobudza do inten-

sywnego wzrostu, zabieg odk¸adamy

do pnej wiosny lub do lata.

Wizytwki dla kwiatkw

O tej porze roku, gdy mocno trzymajca zima z trudem tylko pozwa-

la przypuszcza, ýe jednak nadejdzie oczekiwana wiosna, nie pozo-

staje nam nic innego, jak korzysta z resztek wolnego czasu, by pla-

nowa uprawy i przygotowywa si« do realizacji poczynionych pla-

nw. Pewnie juý oczyma wyobrani widzimy ca¸e szpalery dorodnych

warzyw, ¸any wielobarwnych i pachncych kwiatw. Nim ta wizja

starannie wypiel«gnowanego ogrodu si« ziæci, czeka nas mnstwo

pracy, ale przecieý po zimie przystpimy do niej wypocz«ci.

W pierwszych latach ýycia drzewa

wszystkie jego si¸y id na wzrost i rozwj.

Jego piel«gnacja polega wtedy m.in. na

zasilaniu i nawadnianiu oraz odpowied-

nim utrzymaniu gleby. Te zabiegi wzma-

gaj dodatkowo wzrost drzewa, a ich

efektem jest uzyskanie w koronie licz-

nych, silnie rosncych d¸ugop«dw juý

w pierwszym roku po posadzeniu. To

prawda, ýe nie s to warunki sprzyjajce

zakwitni«ciu i wydaniu owocw Ð inten-

sywny wzrost hamuje przecieý kwitnie-

nie. Jednak nie do koÄca. W nast«pnym

Gdy drzewa wejd juý w okres ob-

fitego owocowania (odmiany kar¸o-

we jab¸oni mi«dzy 5. a 10., a na

podk¸adkach silnie rosncych mi«dzy

10. a 15. rokiem ýycia), ich wzrost

ulega zahamowaniu. Jest to zjawisko

naturalne, ale nie wolno nam pozo-

stawi roælin bez opieki i interwencji.

To spowolnienie wzrostu spowodo-

wane jest konkurencj owocw

o sk¸adniki pokarmowe. Obliczono,

ýe w okresie owocowania do owo-

cw przemieszcza si« z pobliskich li-

Podczas gdy my krztamy si« po ogro-

dzie, dogldajc roælin, t«gie umys¸y

w rýnych firmach branýy ogrodniczej

przemyæliwaj, jak by teý u¸atwi,

usprawni czy choby uprzyjemni na-

sz prac«. To dlatego odwiedzajc

rýne targi czy wystawy ogrodnicze,

nierzadko jesteæmy zaskakiwani cie-

kawymi pomys¸ami i oryginalnymi

rozwizaniami. Stale odkrywamy no-

we odmiany, nic wi«c dziwnego, ýe

korci nas, by je wyprbowa i przeko-

na si«, czy w warunkach naszego

ogrodu rzeczywiæcie okaý si« tak re-

welacj, jak g¸osi reklama.

Jednym z praktycznych pomys¸w do

wykorzystania w przydomowym ogro-

dzie s tabliczki do oznaczania roælin.

Idea jest prosta: w wyznaczonych rz«-

dach siejemy nasiona (lub sadzimy roz-

sad«), po czym obok umieszczamy ta-

bliczki, na ktrych zapisaliæmy dat« wy-

siewu (sadzenia) wraz z nazw roæliny

i ewentualnie odmiany. Albo inaczej Ð

za pomoc tabliczek oznakowujemy ro-

æliny w nowo za¸oýonym ogrdku byli-

nowym czy zio¸owym (chyba ýe przy za-

kupie zaopatrzone zosta¸y w firmowe

etykiety), jak rwnieý okazy przesadzo-

ne bd rozmnoýone przez podzia¸. Ta-

bliczki okaý si« niezastpione, gdy ze-

chcemy po sezonie oceni plonowanie,

zdrowotnoæ lub inne interesujce nas

cechy testowanych gatunkw czy od-

mian. Niepotrzebne juý b«dzie wtykanie

w ziemi« torebek po nasionach, ktre

z czasem wiatr porywa i roznosi po

ogrodzie, a deszcz skutecznie zamazuje

na nich litery. Oznakowanie roælin ta-

bliczkami szalenie u¸atwi prac« osobom

zabieganym i roztargnionym. Juý nie

zdarzy si« tak, ýe omy¸kowo dwukrotnie

coæ posiejemy na tej samej grzdce.

Estetyczne i praktyczne tabliczki do

oznaczania roælin, wykonane z polipro-

pylenu, jak rwnieý specjalne pisaki

i samoprzylepne etykiety (naklejki) na

tabliczki znajduj si« w ofercie firmy

Floramedia Polska sp. z o.o. ze Skier-

niewic. Co prawda g¸wnymi nabyw-

cami jej licznych artyku¸w do oznacza-

nia roælin oraz opakowaÄ s ci hurtowi,

m.in. szk¸karze, jednak prowadzi tak-

ýe sprzedaý detaliczn.

Wi«cej informacji na temat sprze-

daýy moýemy uzyska pod numerem

telefonu 046 834 86 20 (21), wysy¸a-

jc faks z zapytaniem pod numer

046 834 86 22, wysy¸ajc e-mail:

floramedia@floramedia.pl, albo od-

wiedzajc stron« internetow firmy:

www.floramedia.pl.

U drzew obficie owocujcych dýymy do zachowania rwnowagi mi«-

dzy wzrostem a owocowaniem

roku moýe nas spotka mi¸a niespo-

dzianka, a zawdzi«czamy j zjawisku

tzw. dominacji wierzcho¸kowej. P«dy,

ktre zdoby¸y dominacj« nad innymi,

ãzgarniajÒ dla siebie sk¸adniki pokar-

mowe i skutecznie hamuj wzrost pozo-

sta¸ych p«dw. Na drzewku Ð dzi«ki du-

ýym i silnym przyrostom Ð jest wiele p-

kw liæciowych. Jednak na poszczegl-

nych p«dach zaledwie po 2-3 z nich, te

szczytowe, s w stanie wyda kolejne sil-

ne przyrosty. Pozosta¸e tworz krtkop«-

dy, czyli w¸aænie ten rodzaj p«dw, na

ktrych zawizuj si« pki kwiatowe,

a nast«pnie rozwijaj owoce.

æci do 90 proc. ca¸ej iloæci transporto-

wanych w tym czasie asymilatw. Tyl-

ko niewielka ich cz«æ trafia do ko-

rzeni, gdzie jest gromadzona. Spa-

dek intensywnoæci wzrostu to rwnieý

naturalna konsekwencja uprzednie-

go silnego wzrostu: w zwizku

z wi«kszymi rozmiarami drzewa

zwi«ksza si« odleg¸oæ mi«dzy syste-

mem korzeniowym a p«dami, a co za

tym idzie, wyd¸uýa si« droga trans-

portu z korzeni wody, jonw i wytwa-

rzanych tam fitohormonw. Podobnie

samo przewodzenie tych zwizkw

jest mniej sprawne. Aby temu zara-

REKLAMA

I R

D E

Profesjonalne

us¸ugi ogrodnicze

tel. (0) 503 999 998

Dodatek przygotowa¸a

Maria KaliÄska.

Naok

dok na okolic«. W najniýej po¸oýo-

nym patio moýna podziwia usytu-

owany centralnie d¸ugi, wski kana¸

wodny mi«dzy dwoma szpalerami

wodotryskw. Otacza go bogata ro-

ælinnoæ, ktrej nie brak i na wyýej

po¸oýonych patiach Ð silnie pachnce

i niezwykle barwne kwiaty, drzewa

pomaraÄczowe i cytrynowe, mirty,

cyprysy i bukszpany. Wykorzystany

w Generalife system wodny obejmu-

je kana¸y, kaskady, wodotryski, base-

ny wyk¸adane wzorzystymi kostkami.

Elementy wodne znalaz¸y szerokie

zastosowanie w sztuce ogrodowej re-

nesansu. W ogrodach zak¸adanych na

urozmaiconym terenie na rýnych po-

ziomach umieszczano baseny i kaska-

dy wodne oraz fontanny, umiej«tnie

wykorzystujc wielokrotnie wod«. Do-

prowadzano j ze rde¸ po¸oýonych

powyýej terenu ogrodu, gromadzc jej

zapas w rezerwuarach, a niekiedy tak-

ýe z przep¸ywajcych w pobliýu rzek,

wykorzystujc do tego celu (np. w Rzy-

mie) rwnieý antyczne akwedukty.

Niezwykle okaza¸y i wyposaýony

w ogromn iloæ rýnorakich urzdzeÄ

wodnych by¸ krlewski ogrd w Wersa-

lu. Znajdowa¸ si« tu m.in. ozdobny te-

atr wodny z 1671 r. z trzema alejami

kaskadowymi i licznymi wodotryskami,

Wkrtce zacznie si« kolejny okres wegetacyjny roælin. Jeæli jesieni po-

sadziliæmy drzewka owocowe lub zamierzamy uczyni to wiosn, posta-

rajmy si« pami«ta o nich i naleýycie je piel«gnowa. Posadzone i za-

pomniane na pewno nie obdarz nas satysfakcjonujcymi plonami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: