Zboża i szkodniki.pdf

SZKODNIKI

OCHRONA ZBÓŻ PRZED SZKODNIKAMI

Problem zwalczania szkodników zbóż

o ekonomicznym znaczeniu wyłonił się wraz

ze zmianami w technologii uprawy. Inten-

sywna ochrona przed chwastami i choroba-

mi oraz obfite nawożenie sprzyjają rozwojowi

różnych gatunków owadów. Szkodniki wystę-

pujące na zbożach mogą obniżyć plon ziar-

na o 2-20 dt/ha. Gatunkami najważniejszymi

występującymi na terenie Polski i zagrażają-

cymi zbożom są skrzypionki, mszyce i prysz-

czarki. W niektórych rejonach obserwuje się

również masowe pojawy ploniarek, wciornastków, miniarek oraz rolnic (tab. 1).

Intensyfikacja upraw zbóż, zmiany w agrotechnice i strukturze zasiewów, po-

wszechne stosowanie pestycydów oraz zmiany klimatyczne są przyczynami coraz

częściej występującego zagrożenia ze strony mało znanych, mniej ważnych szkodni-

ków. Żyły one od wielu lat w łanach zbóż, lecz w niewielkiej liczbie nie powodując żad-

nych szkód. Przykładem szkodników zaskakująco licznie pojawiających się w ciągu

ostatnich lat mogą być: pryszczarki, miniarki, łokaś garbatek oraz lenie, śmietki, nała-

nek kłosiec, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa.

Poniżej przedstawiona jest charakterystyka najważniejszych szkodników zbóż,

wraz z tabelami od 1 do 4 prezentującymi ich znaczenie oraz metody i sposoby zwal-

czania.

Lenie . Szkodniki należące do rodziny leniowatych ( Bibionidae ) są znane i spoty-

kane sporadycznie na roślinach uprawnych, ale po raz pierwszy, po wieloletniej prze-

rwie, w niektórych rejonach kraju stwierdzono ich masowe występowanie. Obserwo-

wany w 2004 r. brak wschodów zbóż jarych był spowodowany m.in. występowaniem

tych szkodników. Na polach znajdowano tylko fragmenty łupin nasiennych, natomiast

ziarno zostało zniszczone przez larwy leni (Wielkopolska, okolice Zielonej Góry oraz

Dolny Śląsk).

Lenie to muchówki o umiarkowanie owłosionym, krępym ciele, barwy czarnej, po-

siadające niezbyt długie, grube, wieloczłonowe czułki i grube nogi z kolcami na przed-

nich goleniach. W ciągu roku rozwija się tylko jedno pokolenie szkodnika. Lot postaci

dorosłych trwa od kwietnia do czerwca. Dla roślin uprawnych szkodliwe są postacie

larwalne, długości do 15 mm, barwy ziemnisto-szarej, beznogie z ciemną głową, za-

opatrzone na każdym segmencie w krótkie szczeciny i cztery kolce na końcu ciała.

Młode larwy żerują początkowo na znajdujących się w glebie resztkach roślinnych.

Nieco starsze żerują na korzeniach, bulwach, cebulach, szyjkach korzeniowych bądź

kiełkujących nasionach, zimują na głębokości od 5 do 10 cm. Największą szkodliwo-

Zboże wysokiej jakości wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

AGRO

SERWIS

SZKODNIKI

ścią charakteryzują się starsze larwy przed przepoczwarzeniem, żerujące wczesną

wiosną po przezimowaniu.

Zagrożenie dla roślin ma miejsce po wystąpieniu 50 larw na 1 m 2 . W Polsce wystę-

pują: najczęściej spotykany – leń ogrodowy oraz leń marcowy i leń czarnożyłek.

W celu ograniczenia liczebności szkodnika wskazane jest także osuszanie gleby.

Uproszczenia agrotechniczne, szczególnie przyorywanie dużych ilości resztek pożniw-

nych oraz pozostawianie samosiewów zbóż, rzepaku i innych roślin, sprzyjają rozwo-

jowi leni. Aktualnie brak jest zarejestrowanych środków do zwalczania tych szkodni-

ków. Środki ochrony roślin stosowane w zwalczaniu szkodników glebowych, takich

jak: drutowce, pędraki czy rolnice oraz komarnicowate, mogą ograniczać liczebność

owadów należących do rodziny leniowatych.

Łokaś garbatek. We wrześniu i październiku 2003 r. plantacje zbóż ozimych po

raz pierwszy od długiego okresu zostały znacząco uszkodzone przez łokasia garbat-

ka. Największe straty zanotowano w woj. opolskim i dolnośląskim, gdzie szkodnik

ten powodował nawet całkowite zniszczenie plantacji. Głównymi przyczynami wzro-

stu zagrożenia powodowanego przez łokasia garbatka są: uprawa zbóż po zbożach,

uproszczenia agrotechniczne oraz zmiany agroklimatyczne. W 2004 r. szkodnik ten

był równie groźny jak w roku poprzednim. Na wiosnę otrzymywano liczne doniesienia

z Polski Południowej i Centralnej o żarłoczności jego larw.

Po przezimowaniu w glebie jasnożółte larwy łokasia garbatka zaczynają żer na zbo-

żach ozimych i trawach, następnie na zbożach jarych. Larwy żerują o zmierzchu, nocą

i w pochmurne dni. Liście są uszkadzane nie wskutek zjadania, lecz poprzez żucie

i wysysanie. Objawy żerowania larw łokasia to rośliny o postrzępionych lub przeżar-

tych liściach i połamanych źdźbłach.

Chrząszcze charakteryzują się również aktywnością zmierzchowo-nocną. Żerują

na kłosach traw i zbóż (na owsie rzadko), odżywiając się miękkim ziarnem. Skutkiem

tych uszkodzeń jest szczerbatość kłosów. Jeden chrząszcz może w ciągu nocy wy-

jeść ziarno nawet z całego kłosa. W lipcu i sierpniu samice składają do gleby białe jaja

wielkości ziarna prosa. Po około dwóch tygodniach wylęgają się larwy, które objadają

kiełkujące zboża, aż po powierzchnię gleby.

Łokaś występuje najczęściej na glebach zlewnych, więcej jest go w południowej

części kraju. Jednak w ostatnich latach pojawiła się tendencja do przesuwania się wy-

stępowania łokasia do środkowych i północnych rejonów Polski. Łokasia można spo-

tkać najczęściej na zaperzonych polach, pastwiskach, miedzach i łąkach. Największe

straty są powodowane przez żerowanie larw na wiosnę.

Zabiegi agrotechniczne zmniejszają ryzyko masowych pojawów, zaleca się również

niszczenie chwastów jednoliściennych. Podczas powtórnej uprawy ozimin, jak też po

opóźnionym lub w ogóle zaniechanym przyoraniu ścierniska, może dojść do odbu-

dowy populacji, którą należy zwalczać. Aktualnie w Polsce nie ma zarejestrowanych

insektycydów do zwalczania łokasia garbatka. Insektycydy stosowane przeciwko plo-

niarce zbożówce ograniczają straty powodowane przez łokasia garbatka.

Miniarki . Od niedawna wzrosła w Polsce szkodliwość miniarek. Te drobne mu-

chówki w okresie larwalnym są wewnętrznymi pasożytami liści zbóż. Odżywiają się

AGRO

SERWIS

Zboże wysokiej jakości wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

SZKODNIKI

miękiszem palisadowym, wygryzając nieregularne korytarze. Każda larwa uszkadza

tylko po jednym liściu. Gdy uszkodzenie jest silne zasycha cała blaszka liściowa.

W momencie stwierdzenia rozległych uszkodzeń na liściach, tzw. „min”, na chemicz-

ną ochronę przed tymi szkodnikami jest już za późno. Dorosłe samice składają poje-

dynczo po 20-30 jaj na górnej stronie liścia, w małych wydrążonych dołeczkach, które

służą miniarkom do pobierania pokarmu. W ciągu roku rozwijają się zwykle dwa po-

kolenia. Wstępne badania wykazały możliwość ograniczenia szkodliwości miniarek

przez równoczesne chemiczne zwalczanie młodych larw skrzypionek i miniarek.

Mszyce . Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe, uszkadzają rośliny przez wysysanie

soków z liści, pochew liściowych, źdźbeł i kłosów, co prowadzi do więdnięcia i zasy-

chania młodych roślin oraz do niewykłaszania się zbóż i bielenia kłosów u starszych

roślin. Innym dużym zagrożeniem niesionym przez mszyce są przenoszone przez nie

choroby wirusowe. W jednym sezonie wegetacyjnym, zależnie od gatunku, może się

rozwijać od ośmiu do dwunastu pokoleń. W ciągu 30-dniowego życia (w optymal-

nej temperaturze), przy wysokim wskaźniku reprodukcji, populacja mszycy zbożowej

może się podwoić podczas trzech dni, a po 20 dniach wzrost może być pięćdziesię-

ciokrotny. W wysokiej temperaturze mszyce giną, więc warunkiem dużej liczebności

jest utrzymująca się sucha pogoda i przynajmniej przeciętna temperatura od momen-

tu wykłoszenia pszenicy. Stosowanie nawozów azotowych sprzyja mszycom, gdyż

potrzebują one dużych ilości rozpuszczalnych związków azotowych.

Nałanek kłosiec . Chrząszcz ten żeruje najpierw na trawach, później na zbożach

ozimych (głównie żyto i pszenica), powodując uszkodzenia kłosów i ziarna. Osiąga

długość od 10 do 12 mm, jest metalicznie zielony z brunanatno-rudawymi, owłosio-

nymi pokrywami. Jest to gatunek ciepłolubny zasiedlający najczęściej nieużytki i za-

niedbane pola. W czerwcu 2004 r. największe uszkodzenia kłosów zbóż powodowane

przez nałanka kłośca notowano w północnych częściach Wielkopolski, gdzie lokalnie

stwierdzono nawet około 50% zniszczonych ziarniaków.

W ostatnich latach nałanek kłosiec był gatunkiem lokalnym i raczej rzadko spotyka-

nym, dopiero dwa lata temu pojawiły się pierwsze doniesienia o wzroście jego liczeb-

ności. Sygnały te w większości zignorowano, na skutek czego w bieżącym roku miał

miejsce duży pojaw, niosący za sobą straty gospodarcze.

Środki ochrony roślin stosowane na skrzypionki w zbożach ograniczają także li-

czebność nałanka kłośca. Skuteczne, tak jak w przypadku pokrewnych gatunków

chrabąszczy, są zabiegi agrotechniczne.

Niezmiarka paskowana . Muchówka długości około 4 mm, żółta z czarnym trójką-

tem między oczami, tułów z czarnymi wzdłużnymi paskami, odwłok z 4 poprzecznymi

wstęgami. Dorosłe owady pojawiają się w okresie kłoszenia żyta. Samice składają jaja

pojedynczo, na szczytowych liściach późno wyrastających łanów pszenicy i jęczmie-

nia. Wyklute po około 8 dniach larwy przedostają się do kłosów i pochew liściowych.

Larwy żerują, idąc w dół aż do głównego kolanka w źdźble, przepoczwarzają się po

około miesiącu w pochwie liściowej. Objawy żerowania można zwykle zauważyć do-

piero w fazie kłoszenia się zbóż. Zaatakowana część źdźbła nie rośnie, dokłosie jest

znacznie skrócone, a kłos często pozostaje w pochwie. Druga generacja występuje

Zboże wysokiej jakości wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

AGRO

SERWIS

SZKODNIKI

w okresie żniw jęczmienia jarego, jaja są składane od początku września na liściach

samosiewów zbóż i trawach. Larwy niszczą tylko pęd u podstawy, gdzie zimują, prze-

poczwarczają się wiosną. Rośliny zbóż ozimych atakowane jesienią grubieją u nasa-

dy, silnie się krzewią lub zamierają.

Pszenica ozima siana wcześnie jest silniej uszkadzana niż siana w końcu września.

Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powodo-

wane przez niezmiarkę paskowaną. Próg szkodliwości: 1 jajo na 10 źdźbłach lub 10%

uszkodzonych źdźbeł.

Ploniarka zbożówka . Dorosła muchówka ma długość 2 mm, lśniąco-czarne cia-

ło, czerwone oczy i brązowo-żółte odnóża. Lot pierwszego pokolenia odbywa się od

końca kwietnia do początku czerwca, natomiast od końca czerwca do sierpnia wystę-

puje pokolenie letnie, a od sierpnia do końca października pokolenie jesienne. Larwy

smukłe, lśniące, białe, do 5 mm, bez nóg. Larwy I i II pokolenia uszkadzają młode za-

siewy, larwy II pokolenia niszczą również zawiązki ziaren. Larwa uszkadza w zbożach

zawsze tylko jeden pęd, jej rozwój trwa od 20 do 30 dni. U zaatakowanych roślin za-

obserwować można: we wczesnojesiennych i późnowiosennych zasiewach żółknięcie

i obumieranie liści sercowych, często u podstawy liści objawy zgnilizny; rośliny, które

się nie rozkrzewiły obumierają, a rozkrzewione tworzą zwiększoną liczbę pędów, które

rzadko się wykłaszają.

Pryszczarek pszeniczny, paciornica pszeniczanka . Należące do muchówek prysz-

czarkowate są wysmukłymi owadami, które na długich nogach trzymają się plew, wyla-

tują w czasie kłoszenia. Larwy powodują zniszczenia ziarniaków, wysysając z nich soki.

Są wielkości od 2 do 2,5 mm, żółte lub pomarańczowo-czerwone, bez nóżek. Na skutek

zaatakowania kłosków pęka okrywa owocowa, co często prowadzi do infekcji wiruso-

wych. Około połowy czerwca dorosłe osobniki wydostają się z gleby. Uprawy pszenicy

są zagrożone jedynie przez około 5 dni, ponieważ paciornica pszeniczanka znajduje się

w kłosach jedynie w okresie wczesnego kłoszenia się, a pryszczarek pszeniczny zajmu-

je kłosy jedynie na krótko przed kwitnieniem. Oba gatunki występują w nieregularnych

odstępach czasowych i są groźnymi szkodnikami regionalnymi.

Pryszczarek zbożowiec . Szkodnik należący do muchówek, długość owosionego

ciała 5 mm, czarno-brązowy tułów, czerwony odwłok, długie odnóża. Dorosłe owady

wydostają się z gleby około połowy maja. Larwy wnikają do pochwy liściowej, a na-

stępnie wędrują w dół źdźbła i zaczynają żer powyżej węzła na źdźble. Wczesne ob-

jawy żerowania to nabrzmiałe pochwy liściowe uszkodzonego źdźbła, pod nimi two-

rzą się siodłowate narośla, w których znajdują się larwy. Następstwem uszkodzeń po-

wodowanych przez pryszczarka zbożowca są niedorozwinięte rośliny, przedwczesna

dojrzałość i niewypełnione ziarno. Pryszczarek zbożowiec jest związany z rejonami

o wysokiej wilgotności powietrza; jego masowych pojawów należy się spodziewać

zwaszcza w latach o szczególnie wysokiej wilgotności.

Rolnice . Rolnice to motyle średniej wielkości. Często mają szarobrunatne ubarwie-

nie o jaśniejszych tylnych skrzydłach. Dorosłe osobniki latają najczęściej od połowy

maja do połowy lipca i od sierpnia do października, po zmierzchu i w nocy. Samice

składają jaja do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczę-

AGRO

SERWIS

Zboże wysokiej jakości wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

SZKODNIKI

ściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się w czasie spoczyn-

ku lub w razie zaniepokojenia. Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach ro-

ślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają kiełkujące ziarno lub wychodzą w no-

cy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki ko-

rzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera. Stadium zimującym są gąsie-

nice, zakopane w ziemi na głębokości od 10 do 15 cm. Wiosną, pod koniec kwietnia

gąsienice kończą żer i przepoczwarzają się pod powierzchnią gleby.

Problem rolnic pojawił się po raz pierwszy od dłuższego czasu w 2003 roku. Gą-

sienice żerowały nie tylko na warzywach, burakach i ziemniakach, lecz rozprzestrzeni-

ły się także na zasiewy rzepaku ozimego i zbóż. Tak silne uszkodzenia roślin rzepaku

ozimego i zbóż nie były dotychczas notowane w Polsce. W niektórych rejonach kraju

liczebność gąsienic, dotyczy to zwłaszcza rolnicy zbożówki, osiągnęła od kilkudziesię-

ciu do 200 sztuk na 1 m 2 . Straty spowodowane przez gąsienice, zwłaszcza na Opolsz-

czyźnie, Dolnym Śląsku, Kujawach czy w południowej Wielkopolsce i woj. łódzkim,

zmusiły wielu rolników do zaorania plantacji rzepaku oraz wcześnie posianych zbóż

ozimych. Sytuacja taka miała miejsce w rejonach, gdzie stosuje się wiele uproszczeń

agrotechnicznych, a na polach pozostawia się nieprzyorane resztki pożniwne, na któ-

rych rozwijają się szkodniki.

Badania nad rolnicami wskazują na cykliczność ich masowych pojawów, tj. grada-

cji rolnic, które mają miejsce co 10, 7, 5, a nawet 3 lata. Jednym z głównych czynni-

ków zmiennego występowania rolnic są warunki meteorologiczne. Najbardziej sprzy-

jające rozwojowi rolnic są wczesne, suche i ciepłe wiosny oraz lato, suche jesienie,

a także mroźne i śnieżne zimy. Wyższe temperatury przyspieszają rozwój rolnic.

Czynnik ten wpływa na częstsze występowanie drugiego pokolenia rolnic, zwiększa-

jąc ich liczebność.

Stosując preparaty przeciwko rolnicom powinno się uwzględniać następujące za-

lecenia:

 Zabieg opryskiwania prowadzić tylko wieczorem, najlepiej gdy gąsienice znajdują

się we wczesnych stadiach rozwojowych, przed lub po wschodach roślin,

 Wyższą dawkę stosować do zwalczania starszych stadiów gąsienic oraz podczas

dużego nasilenia szkodnika.

Skoczek sześciorek . Pluskwiak równoskrzydły o wysmukłym ciele, zielonkawo-

-żółty, na głowie 6 plamek, skrzydła przezroczyste, dachówkowato złożone, długość

od 3 do 4 mm. Larwa podobna do postaci dorosłych, lecz mniejsza i bez skrzydeł. Że-

rowanie larw i postaci dorosłych powoduje żółknięcie i częściowo zasychanie liści, na

których zauważyć można małe srebrzyste plamy, później żółknące i czerwieniejące.

Zamieranie roślin początkowo występuje na brzegu pola, skąd szkodnik, uszkadza-

jąc kolejne rośliny, przemieszcza się w głąb. Stadium zimującym są jaja, z których na

przełomie kwietnia i maja wylęgają się larwy. Żerują na oziminach, później na zbożach

jarych, osiągając dojrzałe stadium, które daje drugie pokolenie.

Po wystąpieniu szkodnika uprawy powinno się opryskiwać insektycydem Bi 58 Nowy

(0,6 l/ha). Uproszczenia agrotechniczne sprzyjają rozwojowi skoczka sześciorka.

Zboże wysokiej jakości wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

AGRO

SERWIS

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: