Peter Meyer HISTORIA SZTUKI EUROPEJSKIEJ TOM 2 OD RENESANSU PO CZASY wsp�CZESNE T�umaczyli: Franciszek Buhl, Janina Ruszczyc, Adam Steinborn PA�STWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1973 SPIS TRE�CI Hrrata Str. Wiersz Jest Powinno by� od g�ry od do�u 12 3 si� duchowione si� uduchowione 19 7 Nicola Pisano Niccola Pisano 67 14 Pierro delia Prancesa Piero delia Francesca 70 29 Pierro Medici Piero Medici 81 21 Blondela Blondeela 107 8 (por. s 106 (por. s. 106) 117 31-32 miedziorytach Jacques Bel- miedziorytach Jacques Bel- lange'a (ii. 196), niczym lange'a, niczym [...] A [...] A potem Callot. potem Callot (ii. 196). 126 3 cesarzy cesarz 128 24 sztrasburski strasburski 133 6 sztrasburskiej strasburskiej 148 5 przez Juavarr� przez Juvarr� 171 13 Gianbologna Giambologna 179 10 mog� mo�e 254 19 rozumia�a nie rozumia�a 254 11-12 Leleopold Leopold 300 32 - kolegiata i rezydencja Beer, Micha� w Kemp- - kolegiata i rezydencja w Kemp- 300 7 51 57 301 24 Brose, Brosse, 16 Bouver, Brouver, 302 27 Corregio Correggio 304 14 Erdmannsdorf, Erdmansdorff, 305 2 Gily, Gilly, 308 29 Lodix Lodi 310 33 -Hotel de Peryrou -Hotel de Peyrou 314 8 -Palazzo Canosa -Palazzo Canossa ii. 35 5 Pierro delia Prancesca Piero delia Francesca ii. 93 5 B. B. Pocceti B. B. Poccetti ii.104 6 Andrea Ammanatiego Bartolommea Ammatiego Bistoria sztuki europejskiej, tom 2 Renesans niemiecki ...���� Mieszcza�ska kultura mieszkaniowa XVI-XVII w. SPIS TRE�CI UWAGA WST�PNA ...... . . 7 OKRES RENESANSU ............. 9 t�um. Janina Ruszczyc Charakter i znaczenie renesansu .......... 9 Podstawy w�oskiego renesansu ........... 17 W�OSKI WCZESNY RENESANS .......... 29 t�um. Franciszek Buhl Rze�ba wczesnego renesansu ........... 29 Malarstwo wczesnego renesansu ......... 33 Architektura wczesnego renesansu .......... 46 DOJRZA�Y I p�NY RENESANS WE W�OSZECH ..... 63 t�um. Janina Rustczyc Stosunek do wczesnego renesansu .......... 63 Styl klasyczny ............... 65 Renesans, manieryzm, barok .......... 71 Sztuka figuralna p�nego renesansu .......... 74 Ornament p�nego renesansu ........... 79 Architektura p�nego renesansu ........... 86 Przegl�d por�wnawczy: wydarzenia historyczne, arty�ci i dzie�a ... 89 RENESANS W KRAJACH POZAW�OSKICH ...... 101 t�um. Janina Ruszczyc Sytuacja historyczna .............. 101 Renesans we Francji ............. 105 Wczesny renesans hiszpa�ski ........... 118 Anglia w XVI w. ............. 120 Renesans w Niderlandach ............ 122 Renesans niemiecki .............. 126 Mieszcza�ska kultura mieszkaniowa XVI-XVII w. . . ... 137 SZTUKA XVII i XVIII w. ........... 141 t�um. Franciszek Buhl Sztuka baroku jako wyraz autorytetu ......... 141 Architektura baroku . .......... 142 Narodowe odmiany stylu barokowego ......... 154 Malarstwo i rze�ba XVII i XVIII w. ......... 160 Malarstwo niderlandzkie ............ 171 Styl klasyczny i barok ............. 179 Francuski styl klasyczny ............ 181 Ornament XVII i XVIII w. (regencja i rokoko) ...... 190 Malarstwo XVIII w. ............. 194 Rokokowa architektura niemiecka .......... 197 P�ny barok we W�oszech i Hiszpanii ......... 204 Ocena i wt�rne oddzia�ywanie baroku ......... 205 Dom mieszcza�ski w XVII i XVIII w. ......... 206 KLASYCYZM I ROMANTYZM .......... 211 llum. janina Ruszczyc Styl klasyczny i klasycyzm w Anglii ......... 211 Klasycyzm ............... 213 Romantyzm ..... .......... 223. HISTORYZM l SYMBOLIZM ........ 237 t�um. Jamna �uszczyc Zmierzch zdecydowanych postaw stylowych ...... 237 Angielska forma rzemios�a artystycznego i symbolizm ...... 241 Neoklasycyzm ............... 248 Malarstwo 2 po�owy XIX w. ............ 249' WIEK TECHNICZNY ............ 261 t�um. Adam Steinborn Stosunek do antyku .............. 262 Architektura monumentalna? ........... 262 Stosunek sztuki do tradycji chrze�cija�skiej ........ 264 Sztuka wobec nauki i techniki ........... 265 Styl techniczny ............... 266 Malarstwo i rze�ba w wieku technicznym ........ 277 Romantyczne tendencje w wieku technicznym ....... 284 "Sztuka u�ytkowa" .............. 288 Romantyzm wsp�czesnej architektury ......... 289 Sytuacja architektury ............ 290_ Sztuka i arty�ci w wieku technicznym ......... 291 TABLICA CHRONOLOGICZNA .......... 296 Ilum. Adam Steinborn INDEKS 6 299 UWAGA WST�PNA Drugi tom Historii sztuki europejskiej zajmuje si� okresem od renesansu a� do tera�niejszo�ci-epok� samodzieln�, dla kt�rej dawnego okre�lenia "nowo�ytno��" u�ywa si� dzisiaj ju� tylko z wahaniem, w prze�wiadczeniu �e stoimy u jej ko�ca, a u progu okresu nowego, jeszcze nieuchwytnego w swych wypowiedziach. Wskutek jednolito�ci materia�u tom ten uzyskuje niezale�no��; jednak dla szerszego zrozumienia nowszej historii sztuki jest niezb�dna znajomo�� jej �r�de�. W tomie pierwszym niekt�re poj�cia podstawowe w rozpatrywaniu sztuki zosta�y ju� wyja�nione i tego nie mo�na tutaj powtarza�; natomiast wszystkich mniej znanych okre�le� u�ywa si� w ten spos�b, �e b�d� zrozumia�e tak�e bez komentarza. Oba tomy zaz�biaj� si� czasowo, sztuka XV w. w krajach p�nocnych jest opracowana w t. l, gdy� zasadniczo nale�y ona do gotyku, sztuka w�oska tego samego czasu jest ju� renesansem i, aby j� uczyni� zrozumia��, trzeba wr�ci� pokr�tce do w�oskiego �redniowiecza. Podobnie jak w t. l, przywi�zuj� wag� do tego, aby przynajmniej napomkn�� o zwi�zkach kulturalno-historycznych sztuki z pozosta�ymi dziedzinami �ycia, za� specjalistyczne zagadnienia histori sztuki, tycz�ce przynale�no�ci r�nych mistrz�w do te) samej szko�y i ich wzajemnego na siebie oddzia�ywania, nie wchodz� w zakres naszych rozwa�a�, i ograniczam si� do wymienienia tylko nazwisk mistrz�w najwa�niejszych. Nikt nie mo�e przecie� oczekiwa� od dwutomowej historii sztuki pe�nego rozwini�cia materia�u. Sztuka �redniowiecza s�u�y�a ca�kowicie wszystkimi swymi wypowiedziami wierze chrze�cija�skiej. Tam gdzie przedstawia�a postacie, tam nie mia�y to by� podobizny ich ziemskich odpowiednik�w, lecz mia�y zwraca� uwag� na to, co pozaziemskie. Te postacie symboliczne sta�y poza sympati� i antypati�. Od renesansu przedstawia si� ziemski �wiat realny i tym samym sztuka dostaje si� w zakres odczu� subiektywnych. Tak�e i nasze rozwa�ania nie mog� tego unikn��. Czytelnik jest wi�c proszony, aby oceny mistrz�w i dzie� wypowiedziane wobec konieczno�ci skracania si�, sumarycznie, interpretowa� przede wszystkim jako zach�t� do zaj�cia samodzielnego stanowiska i aby nie da� sobie narzuci� przez autora ani wysokich ocen, kt�rych sam nie odczuwa, ani obrzydzi� sympatii, kt�rych autor nie podziela. �yczliwe przyj�cie, jakiego dozna� pierwszy tom, zdaje si� usprawiedliwia�, �e zaryzykowano umieszczenie ma�ych reprodukcji; tylko jedna recenzja z�yma�a si� na ich "format znaczka pocztowego". Wszystkie inne zrozumia�y, �e konieczno�� wyboru mi�dzy wi�ksz� ilo�ci� a wi�kszym formatem istnieje tylko wtedy, gdy koszty produkcji i obj�to�� nie powinny p�cznie� do niemo�liwo�ci. Obrazki maj� te� by� tylko wskaz�wkami i wsparciem pami�ci - dzie�a albumowe s� dla ka�dego �atwo dost�pne w bibliotekach publicznych. --< OKRES RENESANSU Charakter i znaczenie renesansu Od p� tysi�ca lat obraz wszystkich europejskich i znajduj�cych si� pod wp�ywem europejskim miast ca�ego �wiata zosta� ukszta�towany przez formy sztuki wyst�puj�ce w orszaku owego wydarzenia kulturalno-historycznego, kt�re od oko�o stu lat nazywamy "renesansem". Od niego rozpoczyna si� przetwarzanie duchowe i praktyczne rzeczywisto�ci ziemskiej, budz� si� od nowa specyficznie europejski racjonalizm i materializm, kt�re objawi�y si� po raz pierwszy razem ze staro�ytnymi Grekami, a nowoczesna nauka i technika wywodz� si� w prostej linii z wczesnorenesansowej pasji gruntownego poznania otaczaj�cego �wiata i podporz�dkowania go rozumowi. Trzeba postawi� sobie pytanie, dlaczego renesans pos�u�y� si� przy tym przede wszystkim sztuk� i jak� rol� mia�y odegra� formy sztuki antycznej. Nazwa "odrodzenie" - a wi�c odnowienie czego�, co ju� istnia�o - przes�ania wa�no�� renesansu, dzi�ki kt�remu zosta� osi�gni�ty nowy rodzaj ludzkiej �wiadomo�ci, por�wnywalny w swym epokowym znaczeniu jedynie z okresem staro�ytno�ci greckiej i wczesnochrze�cija�skim. Renesans w�oski by� ca�kowicie �wiadomy swej nowo�ci i swego przeciwie�stwa w stosunku do �redniowiecza; jego teoretyk i biograf Vasari uku� dla wszystkiego, co si� znajdowa�o mi�dzy antykiem i XV w., pogardliwe okre�lenie maniera gotica. Nie by�o ono rozumiane jako okre�lenie stylu, kt�rym s�owo "gotycki" sta�o si� dopiero ok. 1800 r., ale mia�o sugerowa� "barbarzy�sko��" i na og� taka pozosta�a powszechna ocena a� w g��b XIX w. i taka jest dzi� jeszcze we wszystkich ko�ach stoj�cych z dala od historii sztuki. Dla przeci�tnego cz�owieka wsp�czesnego podobie�stwo przedstawienia do natury uchodzi za cel ka�dego wysi�ku artystycznego, a dla naiwnego realizmu okresu renesansu nie ulega�o w�tpliwo�ci, �e jego w�asne wysi�ki by�y takie same, jak wszystkich epok wcze�niejszych, kt�re tylko przez sw� nieudolno�� nie mog�y ich urzeczywistni�. Ca�e �redniowiecze, od czas�w wczesnochrze�cija�skich a� do gotyku, wydawa�o si� renesansowi okresem upadku, decadenza, a jego sztuka znikn�a z widowni razem z bizantyjsk� i sztuk� islamu, jako rzekomo "prymitywna" i dopiero w XIX i XX w. �wiaty te jawi� si� znowu nagle jako egzotyczne osobliwo�ci. Dopiero z epok� renesansu otwiera si� mi�dzy kultur� Europy i wszystkich innych cz�ci �wiata przepa��, nad kt�r� nigdy ju� nie przerzucono pomostu. Jest ona zewn�trznym odpowiednikiem podzia�u na �redniowiecze i nowo�ytno��. Jeszcze okres gotycki odczuwa� kultur� islamu jako r�wnorz�dn�; w renesansie zaczyna si� hegemonia Europy, kt�ra wszystkie inne �wiaty kulturowe zalicza do egzotyki i prymitywu, i burzy je swym agresywnym racjonalizmem. Nie brakowa�o i p�niej kontakt�...
KotylionM