wykład 1.doc

Podstawy Zarządzania

Wykład l

Temat: Geneza i przedmiot nauk organizacji i zarządzania - rys historyczny

1. Geneza i rys historyczny nauki o organizacji i zarządzaniu

Nauki o organizacji i zarządzania powstały i rozwijały się pod wpływem oczekiwań praktyki gospodarczej. Znany jest pogląd, że organizacje i działania zarządcze są tak stare jak ludzkość. Według R. Griffma ok. roku 3000 p.n.e. Sumerowie rządzili posługując się spisanymi instrukcjami i regułami, a Egipcjanie budowali piramidy w sposób sprawnie zorganizowany.

Pomimo wielowiekowej historii i tradycji nauki organizacji i zarządzania zostały dostrzeżone dopiero na przełomie XVIII i XIX stulecia w okresie zwanym rewolucją przemysłową.

Wtedy właśnie nastąpiły radykalne zmiany w technice i organizacji wytwarzania, które spowodowały:

•        rozwój narzędzi pracy i techniki maszynowej,

•        wzrost podziału i specjalizacji pracy,

•        wzrost wielkości i skali produkcji.

W rezultacie tych zmian nastąpił wzrost stopnia złożoności procesów wytwórczych i zarządczych. Próbą rozwiązania tych problemów dotyczących funkcjonowania organizacji było podejmowanie badań i zbieranie osobistych doświadczeń przez grupę menedżerów praktyków, Do pionierów działań podejmowanych w tym zakresie należy dwóch Brytyjczyków - przemysłowiec Robert Owen (1771-1858), który wdrożył postępowe zasady gospodarowania zasobami ludzkimi w kilku przędzalniach oraz matematyk Charles Babbage (1792-1871), który stosował metody matematyczne do zwiększenia wydajności operacji przemysłowych.

Jednak z całą pewnością w tych czasach umiejętności organizacyjne wynikały z tradycji oraz doświadczeń osobistych i intuicji, a nie z podstaw naukowych.

Właściwy rozwój nauk organizacji i zarządzania nastąpił dopiero w XX wieku. Od tego czasu do chwili obecnej trwa ewolucja osiągnięć w nauce i w praktyce tej dziedziny wiedzy.

W roku 1902   Frederick W. Taylor opublikował jako pierwszy na świecie pracę Shop Management (Zarządzanie zakładem wytwórczym), która w całości dotyczyła zarządzania przedsiębiorstwem. Ten rok przyjęto za datę powstania nauki o organizacji i zarządzaniu. (L.S.) W obszarze nauki o organizacji i zarządzaniu można wyróżnić trzy poziomy:

•        poziom praktycznego doświadczenia - opis danego przedsiębiorstwa, realizowanych
procesów i zjawisk oraz jego powiązań z otoczeniem; poziom ten można nazwać
„praktyką zarządzania", „codziennością przedsiębiorstwa", „doświadczeniem firmy"
itp.,

•        poziom rozważań teoretycznych i generalizacji - zbiór uniwersalnych zasad i pojęć
sformułowanych dzięki uogólnieniu praktycznego doświadczenia; na tym poziomie
funkcjonuje teoria organizacji i zarządzania,

•        poziom praktycznego stosowania zasad teoretycznych - zbiór materialnych (np.
maszyny  i   urządzenia)   i   konceptualnych   (np.   metody  i  techniki)   instrumentów
organizacji i zarządzania stworzonych na podstawie koncepcji teoretycznych. (L.S.)

Różnorodność koncepcji stała się przyczyną uporządkowania nauki o organizacji i zarządzaniu i doprowadziła do podziału na szkoły nurty i kierunki. Jako podstawowe kryteria tego podziału przyjęto następujące czynniki:

•         cel zewnętrzny - przyczyny podjęcia badań,

•         przedmiot i zakres badań,

•         metoda badawcza - sposób opisywania i analizowanie badanych zjawisk i procesów,

•         język - zbiór pojęć opisujących badaną rzeczywistość. (L.M.)

2. Klasyczne teorie zarządzania

W literaturze przedmiotu spotyka się wiele różnych klasyfikacji dorobku tych nauki o organizacji i zarządzaniu (ujęć, szkół, kierunków).

W dotychczasowym rozwoju nauk organizacji i zarządzania najczęściej wymienia się cztery następujące szkoły (kierunki, podejścia, ujęcia):

1.      Szkoła klasyczna, która opiera się na naukowym zarządzaniu (naukowej organizacji
pracy) oraz zarządzaniu administracyjnym (klasyczna teoria organizacji),

2.      Szkoła behawioralna (stosunków międzyludzkich).

3.      Szkoła   ilościowa,   która   składa   się   z   teorii   podejmowania   decyzji   i   badań
operacyjnych.

4.      Szkoła integrująca, która obejmuje ujęcie systemowe oraz sytuacyjne.

W przemyśle na początku XX wieku, najpilniejszą potrzebą było zwiększenie wydajności pracy. Stało się ono inspiracją dla powstania naukowej organizacji pracy. Głównym obiektem badań było stanowisko robocze i wszystkie uwarunkowania determinujące jego wydajność. Prekursorem naukowej organizacji pracy był Frederick W. Taylor (1856-1915), który swoje koncepcje oparł na własnych wieloletnich doświadczeniach z pracy w przedsiębiorstwach. Elementy jego koncepcji to: badanie czasu pracy, funkcyjny podział działań zarządczych, normowanie, premie zadaniowe oraz cztery zasady pracy kierownictwa:

1.     Przyswajanie całej wiedzy praktycznej, którą posiadają pracownicy.

2.     Naukowy dobór pracowników, najlepiej nadających się do wykonania danych prac
(kwalifikacje).

3.     Szkolenie   i   doskonalenie   umiejętności   pracowników   (wg   naukowej   metody
organizacji pracy).

4.     Wprowadzenie   podziału   pracy   i   odpowiedzialności   pomiędzy   pracowników   i
dyrekcję, tworzenie warunków do przyjaznej współpracy między pracownikami.

Podział pracy - podział elementów składowych poszczególnych procesów na proste zadania, po to, aby specjalizujący się w nich pracownicy osiągnęli największą sprawność.

Taylor sądził, że wyspecjalizowany pracownik może być „doskonały", tzn., że jego cechy psychofizyczne, predyspozycje i umiejętności są właściwie dobrane do danej pracy. Dlatego jako pierwszy stosował metody psychometryczne do systematycznej selekcji pracowników. Właściwy dobór pracowników uznawał jako podstawowy czynnik osiągania wysokiej wydajności pracy. Inne czynniki wpływające na wydajność pracy:

•                     wprowadzenie instrukcji roboczej (doskonalenie zachowań organizacyjnych).

•                     wprowadzenie      pracy     wysoko     podzielonej      (maksymalne      uproszczenie
wykonywanych czynności, wąska specjalizacja),

•                     dostosowanie rytmu pracy indywidualnej do wymagań technologicznych procesu
produkcyjnego oraz rytmu maszyn i urządzeń,

•                     stworzenie fizycznych warunków pracy, prowadzących do maksymalnego wzrostu
wydajności pracy,

•    budowa systemu bodźców materialnych, które skłaniają pracownika do stałego

wzrostu wydajności.

Taylor był również twórcą koncepcji tzw. kierowania funkcyjnego, czyli przeniesienia zasady podziału pracy i specjalizacji na poziom kadry kierowniczej oraz funkcjonalnej struktury organizacyjnej.

Najważniejsi przedstawiciele nurtu naukowej organizacji pracy

Henry le Chatelier   - popularyzator prac Taylora w Europie, autor tzw. cyklu organiza­cyjnego złożonego z pięciu etapów:

1)     określenie celu

2)     ocena środków i warunków umożliwiających osiągnięcie celu,

3)     przygotowania niezbędnych środków,

4)     wykonanie zamierzonego działania stosowanie do założonego celu,

5)     kontrola osiągniętych wyników i wyciągnięcie wniosków.                            ___

Frank i K i lian Gilbreth - badacze przebiegu i czasu trwania ruchów człowieka w czasie pracy (time and motion study), dokonali podziału ruchów na 18 typowych mikroruchów zwanych therbligami. Wyniki ich badań pozwoliły na wyeliminowanie czynności zbędnych oraz ustalenie właściwej kolejności operacji.

Gilberth zapoczątkował opracowanie metody MTM, współcześnie szeroko stosowanej w praktyce przemysłowej, bazującej na podziale i analizie tzw. ruchów elementarnych.

Henry Lawrance Gantt - autor karty dziennej wydajności, premiowego systemu
wynagradzania oraz metody graficznego przedstawiania zadań i przebiegu pracy (tzw.
wykresy Gantta), która pozwala na porównanie rzeczywistego przebiegu prac z
planowanym.                                           __^_              __

Harrington Emmerson - autor dwunastu zasad efektywności pracy.

1)    wyraźnie określony cel — najlepszy produkt najkrótszym czasie, przy najniższych
kosztach; wspólny cel uświadomiony wszystkim członkom zespołu dla uniknięcia
ustalania odmiennych celów,

2)    zdrowy rozsądek - akceptować to co konieczne i pożyteczne, eliminować wszelkie
przeszkody na drodze do celu,

3)    kompetentne doradztwo - każdy pracownik powinien mieć dostęp do ekspertów,

4)    dyscyplina - w organizacji nie ma miejsca dla ludzi niezorganizowanych i leniwych,

5)    sprawiedliwe i uczciwe postępowanie - postępuj z innymi tak, jak chciałbyś, aby z
tobą postępowano,

6)    dokładne i systematyczne sprawozdania - należy zapewnić stałą ocenę stanu firmy,
oceniać pracę zespołu i sygnalizować zagrożenia (np. ze strony konkurencji)

7)    precyzyjnie ustalony porządek działań,

8)    wzorce i normy - powinny być dostosowane do możliwości człowieka,

9)    wzorcowe sposoby działania - proces produkcji opisany jako program czynności,
ujmujący najpierw czynności główne, następnie bardziej szczegółowe, a w końcu
poszczególne działania i ruchy,

10) przystosowanie - należy przystosować się do warunków otoczenia lub przystosować
środowisko do własnych potrzeb,

11) instrukcje robocze - każde przedsięwzięcie opisane w pisemnej instrukcji,

12) nagradzanie za wzrost wydajności pracy              ___________

Karol Adamiecki - polski propagator zasad naukowej organizacji pracy, twórca, m.in. prawa harmonii doboru, prawa harmonii działania i prawa harmonii duchowej.

W Polsce, równolegle nad problematyką organizacji i kierownictwa pracował Karol Adamiecki (1866-1933), który w swoich pracach1 sformułował cztery prawa dotyczące organizacji:

•         prawo podziału pracy, które pozwala wyróżnić pracę kierowniczą i wykonawczą, a
także umożliwia głęboką specjalizację w celu zwiększenia efektywności i wydajności
pracy;

•         prawo   harmonii,   prowadzące   do   optymalnego   doboru   czynników   w   pracy
zespołowej oraz ich współdziałania w czasie;

•         prawo koncentracji (integracji), polegające na łączeniu jednostek wykonujących te
same zadania (funkcje, czynności);

•         prawo optymalnej wielkości produkcji, oparte na zależności kosztów od wielkości
(skali) produkcji i kryterium najniższego kosztu jednostkowego.

Przedstawiciele nurtu naukowej organizacji jako pierwsi zastosowali metody naukowe do rozwiązywania problemów dotyczących organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem i wprowadzili wiele uniwersalnych zasad stosowanych również obecnie (podział pracy, specjalizacja, funkcje kierownicze). Jednak ten nurt skierowany na uzyskanie wzrostu wydajności pracy prowadził do „uprzedmiotowienia" pracowników, traktowanych jako „biernych" wykonawców, których do pracy motywują wyłącznie materialne nagrody.

Drugi nurt szkoły klasycznej ma bardziej uniwersalny charakter niż koncepcja Taylora, a twórcą jego założeń teoretycznych jest Henry Fayol. Przedstawiciele tego nurtu analizowali ogólne zasady kierowania przedsiębiorstwem i wypracowali pierwszą kompletną teorię administrowania organizacją. Stąd nazwa tego nurtu - zarządzanie administracyjne, które koncentruje się na zarządzaniu całą organizacją i jej strukturach. Główni twórcy tego nurtu:

Henri Fayol (1841-1925). Podstawą teorii Fayola był podział całej działalności organizacji gospodarczej na zespoły czynn...