PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Psychologia społeczna – nauka zajmująca się badaniem zachowań i procesów psychicznych ludzi w różnych sytuacjach społecznych.

Człowiek w sytuacji społecznej nie jest bierny, przekształca ją, oddziałuje. Ludzie mogą w sytuacjach społ. występować w sposób:

1.     bezpośredni

2.     pośredni – kontakt z wytworami materialnymi i niematerialnymi (normy, ideologie, wartości)

Grupy społeczne dzielimy na:

1.     Małe – kontakt między jej członkami jest bezpośredni

2.     Duże – występują w niej relacje pośrednie

1. Historia psychologii społecznej

1.1 Rozwój psychologii społecznej na świecie

Pierwszym dziełem dotyczącym tematyki psychologii społecznej była „Psychologia tłumów” W. Wundta.

W 1900 r. na kongresie w Paryżu, poświęconym usystematyzowaniu dziedzin psychologii, po raz pierwszy użyto nazwy psychologii społecznej. Mimo to, pierwsze podręczniki o tej tematyce pojawiły się dopiero w1907 r. Były to:

-          McDougall – „Wprowadzenie do psychologii społecznej” – McDougall, który był psychologiem, zagadnienia psychologii społecznej tłumaczył odwołując się do ludzkich insynktów

-          Ross – „Psychologia społeczna” – Ross, jako socjolog, uważał, że psychologia społeczna powinna badać organizacje społeczne pod kątem czynnika ludzkiego. Badanie funkcjonowania organizacji społecznych z punktu widzenia czynnika ludzkiego, wpływ cech psychicznych członków na działanie organizacji

Po pojawieniu się tych książek pojawiły się dwa nurty:

-          obiektem badań jest człowiek – do wyjaśniania zachowań służy kontekst społeczny

-          obiektem badań jest organizacja społeczna – tu człowiek jest interesujący tylko w aspekcie wyjaśnienia różnic pomiędzy funkcjonowaniem ludzi indywidualnie, a w organizacji. Do wyjaśniania zachowań służy człowiek

W 1924 r. Allport wydał podręcznik, w którym próbował połączyć oba te nurty, jednak bez skutku.

Teodor Newcomb – wprowadził pojęcie diady – to w nich odbywają się kontakty interpersonalne i nimi ma się zajmować psychologia społeczna. (psychologia zajmuje się jednostką, socjologia grupami, a diady są pomiędzy)

1.2 Rozwój psychologii społecznej w Polsce

Podobnie jak na świecie, wyodrębniły się dwa nurty, których głównymi przedstawicielami byli:

-          F. Znaniecki – psycholog kliniczny

-          B. Zawadzki – socjolog

W 1956 r. S. Ossowski wydał książkę pt. „Z zagadnień psychologii społecznej”

Andrzej Malewski – stworzył w Poznaniu pierwszą placówkę, która zajmowała się badaniem zjawisk psychologii społecznej.

2. Metody badawcze w psychologii społecznej

1.     Sondaż ankietowy

2.     Studium w terenie – np. Bettelheim i badania w obozie koncentracyjnym

3.     Eksperyment naturalny

4.     Eksperyment laboratoryjny

5.     Eksperyment w terenie

Artefakty – wszelkie rodzaje przeszkód, które zmieniają wagę wyniku

3. Dysonans poznawczy i uzasadnianie własnego postępowania

3.1 Definicja

Racjonalizacja – wyszukiwanie argumentów broniących naszych decyzji, które ma na celu „obronić” naszą psychikę

Dysonans Poznawczy – Nieprzyjemne napięcie emocjonalne, które występuje, gdy pojawia się niezgodność między zachowaniem, a poglądami. Nie zawsze jednak po niezgodności występuje napięcie.

Powstawanie dysonansu poznawczego i jego redukcja:

Najskuteczniejszą formą redukcji dysonansu jest zmiana zachowania. Zmiana poglądów jest również długotrwała, lecz trudna do zastosowania.

Najczęściej posługujemy się jednak racjonalizacją.

3.2 Sposoby redukowania dysonansu podecyzyjnego

1.      Podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej

2.      Nawrócenie – przekonanie innych, by przyjęli nasze stanowisko

3.      Zniekształcenie – zmiana sposobu myślenia o dwóch obiektach – poznawcze oddalenie ich od siebie w umysłach ludzi

4.      Technika niskiej piłki – stosowana przez sprzedawców – decydujemy się na zakup towaru po atrakcyjnej cenie, lecz nagle okazuje się, że nastąpiła pomyłka i cena jest w rzeczywistości wyższa. Mimo kupujemy wybraną rzecz. Im ważniejsza i bardziej nieodwołalna decyzja, tym silniejsza potrzeba zredukowania dysonansu

5.      Uzasadnienie zewnętrzne – wyjaśnienie wskazuje przyczynę, która znajduje się poza osobą redukującą dysonans

6.      Uzasadnienie wewnętrzne – likwidacja dysonansu poprzez dokonanie jakiejś zmiany w sobie, zmniejszenie rozbieżności między elementami poznawczymi

4. Komunikacja interpersonalna

Komunikacja – wzajemna wymiana informacji przez partnerów interakcji o charakterze sprzężenia zwrotnego.

4.1.1. Funkcje komunikacji

I.                   R. B. Adler, G. Rodman

Zaspokojenie potrzeb:

1. 1. 1. Fizycznych – satysfakcjonujące komunikowanie się z innymi ludźmi stanowi niezbędny warunek zdrowia fizycznego. Izolacja społeczna może być przyczyną przedwczesnej śmierci
      2. Ego – komunikacja ułatwia określenie własnej tożsamości
      3. Społecznych – komunikacja umożliwia nawiązanie prawidłowych więzi społecznych i relacji interpersonalnych
      4. Praktycznych – proces komunikacji pozwala przekazywać i uzyskiwać informacje istotne dla sprawnego funkcjonowania

II.                Argyle

1.     możliwość zaspokojenia potrzeb biologicznych

2.     możliwość otrzymania pomocy, ochrony

3.     możliwość nawiązania ciepłych, przyjacielskich kontaktów, poczucia akceptacji społecznej

4.     możliwość przewodzenia innym, dominacji

5.     możliwość nawiązania bliskości fizycznej, intymnych interakcji z płcią przeciwną

6.     możliwość ranienia innych

7.     możliwość podtrzymania obrazu samego siebie

8.     inne motywacje, np. zdobycie pieniędzy

4.1.2 Poziomy komunikacji

1.     Fatyczny – swobodne rozmowy na nieistotne tematy; wolne od emocji; podejmujemy tematy bezpieczne, które nie budzą u nas lęku, poczucia zagrożenia i wstydu; rozmowa między ludźmi, którzy mało się znają

2.     Instrumentalny – rozmówcy przekazują sobie informacje i/lub instrukcje. Robią to w sposób wolny od emocji. Celem jest wywołanie pewnego zachowania u odbiorcy komunikatu

3.     Afektywny – ujawnienie poglądów, wartości, emocji. Ujawniają się tu osobiste cechy rozmówców

4.1.3 Cztery aspekty procesu komunikacji wg K. Deaux i L. Wrightsman

1.     Komunikacja jest tworzeniem wspólnego systemu społecznego – biorą w niej udział dwie, lub więcej osób, z których każda wnosi do tego procesu swoje własne oczekiwania, intencje, doświadczenia

2.     Komunikacja jest ciągle dziejącym się, dynamicznym systemem

3.     Istnieje komunikacja werbalna i niewerbalna

4.     Ważny jest także relacyjny komponent informacji, czyli nie to, co jest przekazywane, lecz również w jaki sposób

4.1.4 Schemat procesu komunikacji wg Jakobson

Kod – system zachowań, których znaczenie jest uzgodnione i podzielane przez pewną grupę społeczną.

Kanał – sposób, w jaki przekazywane są informacje

Szum informacyjny – wszelkie zniekształcenia procesu komunikacji. Mogą występować na poziomie nadawcy, odbiorcy i kanału

Rodzaje szumów:

1.     fizyczny – czynniki utrudniające nadawanie i odbiór informacji

2.     psychologiczny – wszelkie czynniki tkwiące w każdym z uczestników komunikacji obniżające sprawność nadawania i odbierania komunikatów

4.1.5 Bariery komunikacji

1.     brak zainteresowania odbiorcy komunikatem nadawcy

2.     używanie przez strony odmiennych kodów

3.     tendencja do oceniania rozmówcy

4.     chęć dominacji przez jednego z partnerów

5.     przekazywanie komunikatów sprzecznych

6.     brak zaufania między rozmówcami

wg. Heun i Heun:

1.     nieostrożność

2.     zniekształcenie motywu – odbiorca wybiórczo odbiera informacje (przyjmuje tylko te, które są zgodne z jego poglądami, a odrzuca wszystkie inne)

3.     nadmierne zaabsorbowanie sobą

4.     przejawianie zachowań obronnych

5.     brak zaufania

6.     nastawienie do nadawcy

7.     emocje wyrażane przez nadawcę

8.     różnice językowe

9.     różnice wieku, wykształcenia, doświadczenia itp.

10. niezgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych

4.1.6 Działania przeciwko barierom komunikacyjnym

1.     Parafraza – ujmowanie własnymi słowami, tego co powiedział partner. Funkcje parafrazy:

1. 1. Umożliwia zrozumienia intencji partnera
   2. Daje szanse, by nadawca usłyszał, co powiedział
   3. Daje czas na zastanowienie się co dalej
   4. Jest aktem uwagi
   5. Zachęca partnera do dalszej wypowiedzi
   6. Skłania osobę, którą parafrazujemy do wzięcia na siebie odpowiedzialności za rozmowę
   7. Kierunkuje rozmowę na właściwe tory

Parafraza plus – dodanie elementu, który bezpośrednio pobudza do szerszej wypowiedzi w pożądanym kierunku

2.     Akty uwagi:

1. 1. Zadawanie pytań
   2. Parafraza
   3. Mimika, dźwięki
   4. Rozwijanie tematu

3.     Odzwierciedlenie – mówimy komuś, jakie naszym zdaniem są jego uczucia

4.     Zadawanie pytań:

1. 1. Otwarte – prowokują do szerszych odpowiedzi (co? Kto? Jak? Dlaczego? Kiedy? Po co? Gdzie? Itp.)
   2. Zamknięte – odpowiedzią może być tylko „tak” lub „nie”
   3. Zanurzone – „ciekaw jestem...”, „ponieważ zależy mi na dobrym zrozumieniu, chciałbym wiedzieć...”

4.1.7 Komunikat

Dwie warstwy znaczeniowe:

1.     Poziom słów

2.     Poziom ukryty dotyczący uczuć i nastrojów nadawcy (metakomunikat)

Metakomunikaty- są głównie zawarte w wysokości dźwięku i modyfikacjach werbalnych

Informacja zwrotna – jest przekazaniem naszego ustosunkowania, co do zachowania innej osoby. Żeby była pomocna i bezpieczna musi spełniać szereg warunków:

1.     nie mów o osobie, ale o zachowaniu

2.     odróżniaj spostrzeżenia od wniosków

3.     dokonuj opisów, a nie ocen

4.     opisuj zachowania w kategoriach „mniej lub bardziej”, a nie „tak lub nie”

5.     skup się na zachowaniu w odniesieniu do kontrolnej sytuacji, najlepiej tu i teraz

6.     dziel się pomysłami i informacjami, a nie dawaj rad

7.     zajmij się badaniem możliwości, nie zostawaj przy gotowych odpowiedziach

8.     skup się na korzyści, jaką informacja może dać odbiorcy, a nie jaką da ci wyrzucenie jej z siebie

9.     ogranicz się do tej liczby informacji, której odbiorca jest w stanie przyjąć

10. uważaj na miejsce i czas – udzielać jak najprędzej, ale dopiero po tym jak opadną emocje

11. myśl o tym co zostało powiedziane, a nie dlaczego

4.2. Komunikacja niewerbalna

Jest to komunikacja bez użycia słów. Może być intencjonalna i nie intencjonalna.

Od werbalnej różni się tym, że:

-          przekazywane komunikaty bywają nieświadome

-          niektóre informacje zostają przekazane mimowolnie

-          komunikaty niewerbalne nie mają charakteru kodów

4.2.1. Funkcje komunikacji niewerbalnej (Argyle)

1.     Komunikowanie emocji

2.     Przenoszenie postaw

3.     Informowanie o cechach osobowości

4.     Wspomaganie komunikacji werbalnej

5.     Zastępuje mowę w sytuacji utrudnionego kontaktu słownego

4.2.2. Elementy komunikacji niewerbalnej:

I.                   Mowa ciała – pojawia się niezależnie od obecności drugiej osoby

1. 1. 1. Mimika twarzy /występują też mikroruchy mimiczne trudne zarówno do opanowania, jak i do dostrzeżenia
      2. Zmiany średnicy źrenicy – żeby je świadomie odczytać, trzeba znajdować się w odległości mniejszej niż 1,5 m od partnera, ale przy dalszej odległości odbieramy zmiany nieświadomie i dostosowujemy się do nich. Emocje pozytywne – rozszerzanie, emocje negatywne – zwężanie
      3. Pantomimika – sposób siedzenia, poruszania się, dynamika ruchów, dotyk
      4. Postawa ciała
      5. Zabarwienie skóry
      6. Wygląd – ubiór, fryzura, makijaż itp.
      7. Gesty:
      8. 1. emblematy – można jej jednoznacznie zastąpić komunikatem werbalnym, a ich znaczenie jest znane członkom danego społeczeństwa
         2. regulatory i ilustratory – ruchy obrazujące wypowiedź słowną, lub jej towarzyszące. Pozwalają uzyskać synchronię w trakcie komunikacji
         3. adaptery – pomagają przystosować się do konkretnej sytuacji, zwykle związane z opanowaniem negatywnych emocji

*Zalety gestykulacji:

-          pomaga mówiącemu wypowiedzieć się

-          pomaga odbiorcy zrozumieć przekaz

*Warunki, które musi spełniać gestykulacja:

-          zgodność z komunikatem werbalnym

-          musi być wykonywana na wysokości tułowia – powyżej pasa, ale poniżej szyi