Rozdział 13
Rozwój fizyczny i poznawczy we wczesnym okresie dorosłości
Okres dorosłości – podział:
- wczesny okres dorosłości: 20 - 40 lat (maksimum możliwości fizycznych i poznawczego funkcjonowania )
- środkowy okres dorosłości 40 – 60 lat (odzwierciedlenie zmiany ról w wieku ok 40 lat: szczytowy punkt kariery zawodowej, opuszczenie domu przez dzieci, świadomość pogorszenia sprawności fizycznej)
- późny okres dorosłości: pow. 60 lat
Dojrzewanie a starzenie się
starzenie się – nieuniknione zmiany fizyczne, wynikające z procesu dojrzewania
W jaki sposób badamy procesy fizycznego starzenia się?
Zmniejszenia wydolności serca, większe ryzyko wystąpienia schorzeń serca – dzieło starzenia czy wynik schorzeń organu...
schorzenia nie są częścią procesu starzenia, bo nie dotyczą wszystkich
efekty starzenia → badania na dorosłych wolnych od schorzeń
Pierwotny proces starzenia się – zmiany w organizmie związane z jego starzeniem się a nie spowodowane przez różnego rodzaj schorzenia, powolny, rozpoczyna się późno
Wtórny proces starzenia się - proces spowodowany działaniem środowiska, nawyków lub chorób, nie jest nieunikniony ani powszechny, możliwe jest cofnięcie niektórych zmian
Fizyczne funkcjonowanie organizmu
Wzrost fizyczny zakończony, wysoka forma fizyczna organizmu
20 – 30 lat:
- więcej tkanki mięśniowej
- najwyższa zawartość wapnia w tkance kostnej,
- lepszy wzrok, słuch, powonienie,
- lepsza zdolność pobierania tlenu,
- skuteczny system immunologiczny,
- silniejszy szybszy, szybciej regeneruje się po wysiłku fizycznym,
- lepsza zdolność przystosowywania do zmiennych warunków
bilans gerontologiczny (wymagania i sprawność) wraz z wiekiem zaczyna maleć [Alan Welford]
przykłady:
Serce i płuca
maksymalne zużycie tlenu – zdolność organizmu do pobierania i transportowania tlenu do różnych narządów; badane podczas ćwiczeń
→ obniżenie o ok 1% rocznie (35-40 r.ż.)
pojemność minutowa serca – ilość krwi wypływającej z serca (podczas wysiłku)
→ w okresie 25 – 60 r.ż. ograniczenie o 30 – 40%
ciśnienie krwi - ciśnienie skurczowe
→ najniższe 20-, 30-latkowie, potem rośnie (← utrata elastyczności naczyń krwionośnych)
Siła i szybkość
ogólna utrata prędkości i siły - najwyższa forma: 20-, 30-latkowie, później stopniowe obniżenie nawet u aktywnych fizycznie.
· wolniejsze przystosowanie wzroku do zmian natężenia światła,
· ogrzewanie po przemarznięciu,
· wydłużenie czasu reakcji,
· wolniejsze zapamiętywanie nazwisk,
powód: zmiany neuronalne: utrata dendrytów i zmniejszenie zdolności przewodzenia impulsów,
Zdolność rozrodcza
Kobiety
zdolność poczęcia – największa: okolice 20 roku życia, wzrasta także bezpłodność (niezdolność poczęcia przez przynajmniej rok współżycia bez zastosowanie środków antykoncepcyjnych)
20-24: 7%
30-34: 15%
35-39: 28%
przyczyny:
- problemy z jajeczkowaniem,
- zapalenie śluzówki macicy,
- prawdopodobieństwo zarażenia się chorobami przenoszonymi drogą płciową (wydłużenie okresu współżycia)
Mężczyźni
zdolność do zaplemnienia spada dopiero ok 40 roku życia, są płodni przez całe życie
Działanie układu odpornościowego
Zmiany w grasicy odpowiedzialnej za przemianę a przez szpik kostny komórek T w limfocyty
→ wytwarzanie mniejszej ilości przeciwciał i wzrost podatności na choroby
Nie wiadomo wtórny czy pierwotny proces starzenia się
→ zmienia się na starość, ale układ immunologiczny jest czuły na stres psychiczny i depresję,
Zdrowie fizyczne i zachorowalność
Umiera więcej starszych niż młodych (na 1000)
· częstotliwość przewlekłych chorób i niedyspozycji rośnie w wieku średnim i starczym
· stres jako przyczyna szybszego starzenia
Odstępstwa od ogólnych wzorców
młodzi częściej cierpią na ostre schorzenia: choroby i infekcje
częściej u młodych: nadużywanie alkoholu i narkotyków, choroby przenoszone drogą płciową , ryzykowne zachowania seksualne (częściej u mężczyzn)
Zdrowie psychiczne
ryzyko wystąpienia zaburzeń emocjonalnych, lęków wyższe: 25 – 44 r.ż.
← wysokie oczekiwania otoczenia,
← wysoki poziom konfliktu i obciążenia roli,
Funkcjonowanie poznawcze
IQ
stały poziom 20 – 60 (ulegają osłabieniu tylko na najwyższym poziomie wymagań intelektualnych), potem zaczyna spadać
Inteligencja skrystalizowana – zależna od edukacji i doświadczenia: słownictwo, zdolność czytania i zrozumienia informacji gazetowych, zdolność oceniania doświadczenia, umiejętności techniczne wyniesione z pracy czy życia codziennego, utrzymuje się na stałym poziomie
Inteligencja płynna – podstawowe zdolności związane ze skutecznym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego niż ze doświadczeniem, stopniowe osłabienie w okresie 35-40 r.ż. (zmniejsza się też całkowity rozmiar mózgu)
Pamięć
· wczesna dorosłość: stały poziom;
· wiek średni : pewne utrata;
· wiek podeszły: znaczna utrata
· pamięć krótkotrwała → zanik z wiekiem
· pamięć długoterminowa → pogorszenie i upośledzenie
Zmiany w strukturach poznawczych
myślenie postformalne (przystosowanie się do nowego zestawu zadań poznawczych)
1. myślenie specjalistyczne, myślenie pragmatyczne: rozwiązywanie problemów dotyczących pełnionej roli społecznej lub wykonywanej pracy, Labouvie-Vief: odwrócenie od czysto logicznego, analitycznego podejścia w kierunku bardziej otwartego, głębszego trybu pojmowania, w którym mamy do czynienia z mitami, metaforami i paradoksem zamiast konkretów,
2. myśl dialektyczna (Michael Basseches) „zakłada wysiłek odnajdywania ustalonej rzeczywistości – elementów podstawowych i niezmiennych praw – o tyle myśl dialektyczna próbuje opisać fundamentalne procesy zmian i dynamikę związków, w wyniku których te zachodzą) nie następuje odrzucenie zdolności myślenia formalnego, wiele problemów: np. adopcja dziecka wymaga innego typu myślenia niż formalne.
3. P. Arlin, etapy:
1. stadium operacji formalnych Piadgeta – etap rozwiązywania problemów
2. wyszukiwanie problemów → kreatywność (radzenie sobie z problemami nie mającymi wyraźnego rozwiązania lub wiele rozwiązań) [osiągany przez niewielką liczbę dorosłych]
Model poznawczego i fizycznego starzenia się
Nancy Deney: przedstawienie zmian za pomocą wykresu → krzywa zaniku kompetencji
umiejętności wytrenowane – wyższy poziom osiągnięć szczytowych (zapamiętanie szczegółów artykułu prasowego)
umiejętności niewytrenowane – niższy poziom osiągnięć szczytowych (zapamiętanie listy nazwisk)
Umiejętności niewytrenowane można zwiększyć w każdym wieku za pomocą programu ćwiczeń, jednak maksymalny poziom jaki możemy osiągnąć obniża się z wiekiem
Różnice indywidualne
Nawyki zdrowotne i ich długoterminowe skutki
Wpływają
· waga ciała → długowieczność
· ćwiczenia fizyczne → obniżenie ryzyka śmierci
Zmiana złych nawyków w każdym wieku prowadzi do obniżenia ryzyka zgonu do porównywalnego do osób nieposiadających tych nawyków.
Inne czynniki osobowe mające wpływa na zdrowie i zdolności poznawcze
· negatywne : Stres → obniżenie odporności → ryzyko wzrostu zachorowań
· pozytywne: wsparcie społeczne, poczucie kontroli nad własnym życiem
Wsparcie społeczne
· wysoka sieć kontaktów społecznych (subiektywne poczucie posiadania wsparcia) → mniejsze ryzyko zachorowania, śmierci, depresji,
· mniejsze doświadczanie stresu (wsparcie buforuje negatywne skutki stresu)
* szczególnie istotne na początku okresu dorosłego
Poczucie kontroli
1. autoskuteczność (Bandura): przekonanie o własnej zdolności wykonywania pewnych czynności lub sprawowania władzy nad własnym zachowaniem albo otoczeniem, osiągnięcie pewnego celu lub mocy sprawczej,
2. locus kontroli (Rotter)
orientacja wewnętrzna → wszystko, co się przytrafia wynika z własnego działania
orientacja zewnętrzna → brak wspływu jednostki na to, co się jej przydarza wraz z wiekiem orientacja staje się coraz bardziej zewnętrzna
3. optymizm bezradności (M. Seligman)
pesymista z poczuciem bezradności: brak szczęścia ma trwały charakter, wpływa na wszystkie aspekty życia, jest spowodowany własnym działaniem, poddaje się
optymista z poczuciem bezradności: niepowodzenia są chwilowe, wynikają z niesprzyjających okoliczności, szuka rozwiązania, porażka jest wyzwaniem
niskie poczucie autoskuteczności lub pesymizm → większe ryzyko chorób i depresji
Z życia wzięte : Wiek a szczytowe osiągnięcia sportowe
Wniosek: największe osiągnięcia sportowe możliwe są na początku dorosłego życia
pływacy: kobiety ok 17 roku życia
mężczyźni ok 19 roku życia
golfiści ok 30 r.ż.
Biegacze ok 25 r.ż. (im dłuższy dystans tym późniejszy szczyt formy)
Ciało ludzkie jest podatne na trenowanie w każdym wieku, ale i tak najlepsze wyniki w różnych przedziałów wiekowych są coraz słabsze.
Doniesienia z badań: Ciągłość wyników ilorazu inteligencji w wieku dorosłym
IQ jednostki utrzymuje się na mniej więcej tym samym poziomie
Jednak poziom IQ nie jest stały, zdarzają się osoby, których IQ rośnie (małżonkowie osób o IQ wyższym o przynajmniej 10 pkt od siebie) i spada (nadużywające alkoholu, po wycieńczających chorobach)
Z życia wzięte: Natychmiastowa zmiana nawyków zdrowotnych
Rady Helenki:
1. Rzuć palenie
2. Ćwicz, ćwicz i jeszcze raz ćwicz
3. Stosuj dietę nisko-tłuszczową
4. Zażywaj odpowiednią ilość wapnia
Rozdział 14
Rozwój społeczny i rozwój osobowości we wczesnym okresie dorosłości
Wyprowadzka z domu rodzinnego
← zawarcie związku małżeńskiego, studia , praca
Przywiązanie do rodziców
...
Smazona_Cebulka