PRAWO ROLNE
1. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa rolnego
DEFINICJA STATYCZNA
Prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji rolnej i rynku rolnego, a także związane z kształtowaniem większej przestrzeni produkcyjnej i osadniczej oraz oprzyrządowaniem socjalno – ubezpieczeniowym rolnika..
DEFINICJA DYNAMICZNA
Zespół instytucji i rozwiązań prawnych o charakterze szczególnym ze względu na specyfikę rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki, które tworzą ramy prawne, strukturalne i techniczne dla prowadzenia działalności produkcyjnej i obrotu produktami rolnymi.
DZIAŁY PRAWA ROLNEGO
Legislacja - dotyczy struktur agrarnych, pozycji prawnej rolnika, poszczególnych grup producentów rolnych oraz reglamentacji technicznych aspektów działalności rolniczej. Jest to domena ustawodawstwa krajowego.
Struktura agrarna: - system własności gospodarstw rolnych w danym kraju,
- stan rolniczych jednostek produkcyjnych,
- zespół powiązanych ze sobą instytucji ( ustrój rolny, struktura produkcji, struktura usług dla rolnika).
Przetwarzanie gotowych płodów rolnych – jest to domena zarówno ustawodawstwa krajowego, jak i europejskiego. Dotyczy nie produkcji, lecz przetwarzania. Produkt rolny jest podstawą dla produkcji rolniczej a oprzyrządowaniem prawnym tego procesu jest prawo rolne, natomiast ten dział to prawo żywnościowe, dla którego produkt rolny jest produktem wyjściowym dla produkcji żywności.
Organizacja rynków rolnych – jest to cały system instytucji oddziałujących na obrót produktami rolnymi. Na ten dział w pełni oddziałuje europejskie ustawodawstwo rolne.
ŹRÓDŁA PRAWA ROLNEGO
Przepisy prawa rolnego z uwagi na jego zakres przedmiotowy są bardzo obszerne i rozproszone w wielu aktach prawnych. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej źródła prawa rolnego stały się jeszcze bardziej rozbudowane. Obszerne instrumentarium prawa wspólnotowego artykułuje Wspólna Politykę Rolną, co wymaga od krajowego ustawodawstwa stosowania odpowiednich zasad polityki legislacyjnej i techniki prawodawczej przy implementacji wspólnotowego prawa rolnego do prawa krajowego.
Oprócz wielu obecnie obowiązujących krajowych aktów prawnych tworzących źródła prawa rolnego, szczególna uwagę należy zwrócić na wydane po II wojnie światowej dekrety PKWN. Uregulowania po 1989 wywołują wiele wątpliwości, co do ich legalności, aktualnej skuteczności jako źródła prawa rolnego. Ocena skuteczności tych aktów należy do TK, sądów powszechnych oraz SN.
Wśród krajowych aktów prawnych należy wyróżnić:
- Konstytucję z 2 kwietnia 1997 roku, stanowiącą w art. 23, iż podstawą ustroju rolnego są rodzinne gospodarstwa rolne;
- ratyfikowane umowy międzynarodowe (np. Konwencja nr 141 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca organizacji pracowników rolnych systemie ich roli w rozwoju gospodarczym systemie społecznym, gwarantująca rolnikom indywidualnym prawo zrzeszania się w związkach zawodowych);
- skodyfikowane akty prawne, np. KC;
- ustawy szczególne;
- rozporządzenia;
- akty prawa miejscowego;
- statuty, regulaminy organizacji rolniczych.
W systemie prawa Wspólnot Europejskich katalog aktów prawnych tworzących źródła prawa rolnego można wskazać następujące akty:
- traktaty i zrównane z nimi rangą prawna inne akty ustanowione przez państwa członkowskie UE;
- akty prawne stanowione przez organy Wspólnot Europejskich oraz Europejski Bank Centralny, należące do kategorii prawa wtórnego;
- umowy międzynarodowe;
- zasady prawne Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.
Normy wspólnotowego prawa rolnego zawarte w prawie pierwotnym maja moc wiążącą i wywołują skutek bezpośredni.
2. Własność rolnicza i jej funkcje
Cechami wspólnymi własności wg. prawa cywilnego oraz wg. prawa rolnego to, że:
1. jest to prawo wyrażające najszerszy zakres stosunku podmiotu do dóbr materialnych,
2. jest to prawo charakteryzujące się szczególną elastycznością, należy więc rozumieć, że gdy tylko odpadnie którekolwiek z ograniczeń prawa własności, automatycznie powraca ono do poprzedniego, szerokiego zakresu treściowego.
Są to dwie cechy uniwersalne, które dają się odnieść do wszelkich kategorii własności.
Prawo cywilne reguluje przede wszystkim prawa do poszczególnych rzeczy. Tymczasem specyficzne cechy własności rolnej ujawniają się wówczas, gdy stanowi ona swoiste mienie, jakie składa się na zorganizowaną całość gospodarczą, którą jest gospodarstwo rolne. Nawet szczególny reżim nieruchomości rolnej występuje dopiero wówczas, gdy wchodzą one w skład gospodarstwa rolnego lub mogą doń wchodzić potencjalnie.
Własność rolnicza powinna być rozumiana przede wszystkim jako mienie zorganizowane w ramach gospodarstwa rolnego.
Do materii prawno rolnej należą 2 zagadnienia:
1. pojęcie nieruchomości rolnej, będącej przedmiotem obrotu art. 46 KC
Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.
Definicja jest uregulowana przepisem ustawowym a nie ma rozporządzenia wykonawczego co może być uznane za wyraz stabilizowania własności.
Nieruchomościami rolnymi są te , które rzeczywiście lub potencjalnie mogą służyć celom działalności wytwórczej w rolnictwie. Utrata rolnego charakteru przez nieruchomość rolna następuje na skutek wydania ostatecznej decyzji o wyłączeniu jej z produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele nie związane z działalnością wytwórczą w rolnictwie.
2. zbycie udziału we współwłasności nieruchomości art. 166§1 KC
Art. 198kc;
„Każdy współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli".
Prawo to doznaje ograniczeń w razie sprzedaży udziału we współwłasności nieruchomości rolnej , gdyż pozostałym współwłaścicielom służy prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Zgodnie z regułami wykonywania prawa pierwokupu umowa sprzedaży może być sporządzona jedynie warunkowo. O treści tej umowy należy zawiadomić współwłaścicieli uprawnionych do prawa pierwokupu. Mają oni miesięczny termin do złożenia oświadczenia. Dopiero po upływie tego terminu lub gdy współwłaściciele wyraźnie się zrzekną prawa pierwokupu można dokonać definitywnego przeniesienia własności udziału lub części tego udziału. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy:
1. współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział we współwłasności wraz z tym gospodarstwem
2. gdy nabywcą jest inny współwłaściciel lub osoba , która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedawcy.
Prawo pierwokupu przysługuje wyłącznie przy sprzedaży udziału. Nowela lipcowa - zniesienie norm obszarowych, kwalifikacji rolniczych.
Prawne formy nabywania własności
· dziedziczenie
· umowa kupna sprzedaży
· umowa darowizny
· dzierżawa z opcją kupna dotycząca tylko gruntów SP
· Umowa dożywocia
· Zasiedzenie
· Można było stać się właścicielem w trybie ustawy uwłaszczenia z 1971r.
· Decyzją administracyjną, a obecnie orzeczeniem sądowym
· Dzierżawa
Formy władania
· Własność
· Użytkowanie wieczyste
Dokumenty legitymujące władanie ziemią:
· Wpis w księgach wieczystych
· Decyzje adm.- jako tytuł nabycia w drodze uwłaszczenia
· Akty nadania ziemi
· Nieodpłatne przekazanie ziemi w związku z przejęciem gosp. rolnych na SP za świadczenia emerytalno- rentowe
· Umowa jako tytuł nabycia własności
· Orzeczenie sądowe jako tytuł nabycia nieruchomości rolnych ( np. w drodze spadku )
Zasady obrotu własnościowego
· Art. 157§1 KC Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu; jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności nieruchomości ( art. 157§ 2 KC)
· Art. 158 KC – umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności
3. Podaj definicje legalne gospodarstwa rolnego
Definicje legalne możemy odnaleźć w:
- ustawa o podatku rolnym (definicja przedmiotowa):
Gospodarstwo rolne obejmuje grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne oraz grunty zalesione i zakrzewione na użytkach rolnych o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, które stanowią własność lub znajdują się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej - w tym spółki – nieposiadającej osobowości prawnej.
- ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników ( definicja funkcjonalna):
Gospodarstwo rolne to każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej.
Działalność rolnicza to działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.
- Kodeks cywilny (definicja mieszana):
Gospodarstwem rolnym są grunty rolne wraz z leśnymi, urządzeniami, budynkami lub ich częściami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Grunty rolne (nieruchomości rolne) to nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej, nie wyłączając sadowniczej, ogrodniczej i rybnej.
4. Gospodarstwo rolne a przedsiębiorstwo rolne
W polskim ustawodawstwie nie występuje kategoria prawna przedsiębiorstwa rolnego, lecz jednak można mówić o procesie kształtowania się jej. W ustawie o swobodzie działalności gospodarczej zawarta jest definicja działalności gospodarczej jako działalności zarobkowej, a także zawodowej (m.in. wytwórczej, handlowej, budowlanej) wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły. Z prowadzeniem tej działalności, we własnym imieniu, związana jest kwalifikacja przedsiębiorcy. Niewątpliwie prowadzenie gospodarstwa rolnego może podpadać pod takie określenie działalności gospodarczej, a temu, kto zawodowo i we własnym imieniu tę działalność podejmuje i wykonuje, można przypisać miano przedsiębiorcy. Jednakże mimo szerokiego ujęcia zakresu regulacji przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa, a także wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawianie namiotów, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.
Wyłączenie stosowania omawianej ustawy w odniesieniu do działalności wytwórczej w rolnictwie można wytłumaczyć nawiązaniem przez ustawodawcę do tradycyjnych rozwiązań, a także określeniem przedmiotu regulacji. Jest to zrozumiałe, gdyż zadania organów administracji publicznej w stosunku do rolnictwa określają inne akty prawne.
Natomiast ustawa o podatku od towarów usług z 11 marca 2004 roku jako podatników traktuje podmioty prowadzące działalność gospodarcza, w tym rolników, w czym można widzieć przejaw zbliżenia prawnego statusu działalności rolniczej do innej działalności zarobkowej. Ponadto gospodarstwa rolne mogą być prowadzone również w formie spółki jawnej i komandytowej, w związku ze zniesieniem przez nowy kodeks spółek handlowych szczególnej regulacji dotyczącej spółek prowadzących gospodarstwa rolne.
Widoczna jest zatem, ewolucja regulacji prawnej od gospodarstwa rolnego do przedsiębiorstwa i kształtowanie się niektórych elementów właściwych dla prawnej kategorii przedsiębiorstwa rolnego.
5. Obrót nieruchomościami rolnymi (pojęcie, rodzaje i zasady)
Przez obrót nieruchomościami rolnymi należy rozumieć zmianę właściciela dokonaną w drodze czynności prawnej.
Przeniesienie własności nieruchomości może nastąpić :
· w tzw. obrocie powszechnym, czyli na podstawie przepisów K.C.
· na gruncie uregulowań szczególnych- dotyczy zwłaszcza zmiany właściciela nieruchomości rolnej ,stanowiącej własność Skarbu państwa bądź w zamian za świadczenie emerytalno-rentowe
· zmiana własności dokonana w drodze sądowego zniesienia współwłasności
Od 1990 obowiązuje zasada swobody w przenoszeniu własności.
Uchylenie z dniem l .10.1990 r. przepisów ograniczających obrót nieruchomościami i spowodowało całkowitą swobodę w przeniesieniu własności nieruchomości rolnych Inter vivos. Zmiany te uzasadniano nową filozofią swobody działalności gospodarczej, ochrony własności i dziedziczenia wyrażone w przepisach art. 6 i 7 Konstytucji RP. Wprowadzenie zupełnego liberalizmu— bez zachowania ze strony państwa jakiejkolwiek kontroli co do zachodzących zmian strukturalnych gosp. rolnych w zakresie ochrony własności rolniczej jako kompleksu określonego majątku służącego produkcji rolnej łączonej z zapewnieniem warsztatu pracy dla rolnika i jego rodziny- jest przeciwne współczesnym tendencjom prawa państw Unii Europejskiej, których ustawodawstwo odnoszące się do obrotu nieruchomościami rolnymi i leśnymi (w różnym zakresie) pozostaje pod ścisłą reglamentacją zarówno co do struktur obszarowych, jak i kwalifikacji zawodowych nabywcy nieruchomości rolnej ( leśnej).
Wyrazem tej liberalizacji jest także orzecznictwo Sądu Najwyższego, które uznaje, że wprowadzony od l października 1990 r. brak w tej mierze restrykcji sprawia, iż czynność prawna dotycząca obrotu gruntami rolnymi nie może być zakwalifikowana jako na nawet wtedy, gdy prowadzi do niekorzystnego podziału tych gruntów z punktu widzenia
Wprowadzenie z dn. 1.10.1990 r. Do KC ustawowej definicji nieruchomości rolnej (art. 461) niewiele zmieniło odnośnie obrotu powszechnego. Ustawodawca położył nacisk na sama przydatność do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie. Nieruchomość rolna jest składnikiem gospodarstwa rolnego- w praktyce obrotu tymi nieruchomościami notariusz sporządza np. umowę sprzedaży, darowizny poprzestaje na zapewnieniu stron stawiających, iż przedmiotem rozporządzenia jest nieruchomość rolna, oraz na wypisie z rejestru gruntów. Kryterium przeznaczenia oraz gospodarczy, produkcyjny potencjał nieruchomości rolnej decyduje o jej wyodrębnieniu, a nie okoliczności ,że w skład działki lub działek wchodzą obok gruntów rolnych także nieużytki.
Od chwili uchylenia art. 163 KC bez znaczenia był obszar dla przyjęcia ze dana nieruchomość miała charakter rolny. Oznaczało to, iż przedmiotem rozporządzenia mogła być nieruchomość rolna o każdej powierzchni.
Dn.1.10.1990r. wprowadzono również ustawową def. gosp. rolnego (553KC). Jednak na gruncie prawa brak jest jednolitej def. Wymieniony zakres składników w art. 553 KC nie mam charakteru wyczerpującego. Obecna def. zawarta w KC wymaga interpretacji i stosowania z uwzględnieniem szczególnych cech danego stosunku Pr., do którego def. ma zastosowanie.
Przedmiotem obrotu jest nieruchomość rolna wraz z częściami składowymi i przynależnościami , a nie gosp. rolne jako całość.
6. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego
Klasyfikacja ograniczeń:
I .obrót Inter viovos
ograniczenia zostały zniesione ustawą z 28.07.1990 r. z wyjątkiem:
1. art. 166 KC- zbycie udziału we współwłasności nieruchomości rolnej, w razie zbycia-prawo pierwokupu przysługuje pozostałym współwłaścicielom( tylko wtedy gdy prowadzą gosp. rolne na gruncie wspólnym
3 wyłączenia:
a) gdy współ. prowadzący jednocześnie gosp. rolne sprzedaje swój udział wraz z tym gospodarstwem
b) gdy nabywcą udziału jest inny współwłaściciel
c) gdy nabywcą udziału jest osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo rolne po sprzedawcy ( spadkobierca ustawowy)
2. zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej i gospodarstwa rolnego wyłącznie w drodze orzeczenia sądowego – art. 213 i nast.
3. ograniczenia dotyczyły działu sądowego spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne art. 1070 KC w związku z art. 213 i nast.
4. umowa dzierżawy z art. 652 § 2KC
5. Wyjątki w swobodnym obrocie gruntami w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego dotyczą głownie nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców, ale nie mają one charakteru dyskryminacyjnego, ponieważ z punktu widzenia formalnoprawnego traktują obywateli innych państw członkowskich na równi z własnymi obywateli.
Podstawę nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców stanowi dyrektywa EWG z 24 czerwca 1988r. wraz z Aneksem nr 1, w którym określono rodzaje transakcji objętych liberalizacją w ramach przepływu kapitału. Wśród nich wymienia się „zakup i sprzedaż nieruchomości”.
Utrzymanie na gruncie prawa polskiego odrębności w zakresie nabycia nieruchomości rolnych przez cudzoziemców, w tym także z EOG, wynika z ogólnej zasady tzw. prawa obcych. Co do nieruchomości położonych w Polsce, zgodnie z art. 24 §1 p.p.m. własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.
Nabycie nieruchomości rolnej położonej w Polsce o powierzchni przekraczającej 1ha oraz położonej w strefie nadgranicznej wymaga uzyskania zezwolenia (decyzji adm.) wydanego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie minister właściwy do spraw rozwoju wsi.
Jeżeli cudzoziemiec, który nabył wchodzącą w skład spadku nieruchomość na podstawie testamentu, nie uzyska zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych na podstawie wniosku złożonego w ciągu dwóch lat od dnia otwarcia spadku, prawo własności lub prawo użytkowania wieczystego nabywają osoby, które byłyby powołane do spadku z ustawy.
Uzyskanie zezwolenia przez cudzoziemców będąc...
jas_pik