Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA
Socjologia to jeden ze sposobów poznania życia ludzkiego. Dlaczego ludzie tworzą grupy, wspólnoty i społeczeństwa, czemu jednoczą się w trakcie pracy, czemu niektórzy są bogaci, a niektórzy biedni, z jakiego powodu ludzie żenią się i rozwodzą, czemu ludzie przestrzegają pewnych reguł w swoich działaniach, wierzą w coś, cenią coś, a coś potępiają, czemu prowadzone są wojny i wybuchają rewolucje, czemu rodzice uczą swoje dzieci, aby te zachowywały się w określony sposób – na te i wiele innych pytań dotyczących tego, co się dzieje z ludźmi w społeczeństwie, próbuje odpowiedzieć socjologia.
Socjologia należy do grupy nauk społecznych, która w sposób naukowy bada społeczeństwo i stosunki społeczne.
Podmiotem socjologii, to znaczy tym, co interesuje socjologię w tak złożonym przedmiocie jakim jest społeczeństwo jest całokształt stosunków społecznych na konkretnym etapie rozwoju społecznego.
W „Międzynarodowej Encyklopedii Nauk Społecznych” przedmiot badań socjologicznych jest definiowany jako poznanie zbiorowości i grup społecznych, instytucji i organizacji, jak również przyczyn i skutków zmian zachodzących w nich.
Opisując przedmiot socjologii w sposób bardziej szczegółowy, można powiedzieć, że socjologia bada stosunki pomiędzy jednostkami i grupami oraz miejsce jakie zajmują one w społeczeństwie, tj. struktury społeczne. Socjologia bada instytucje i organizacje społeczne, ich elementy i warunki funkcjonowania, jak również procesy społeczne, związane z dynamiką rozwoju społeczeństwa i obejmujące różne aspekty działalności ludzkiej.
Społeczeństwo jako całościowa społeczna rzeczywistość
Całościowy rozwój i funkcjonowanie społeczeństwa
Rzeczywistość empiryczna
Przedmiot socjologii
Przejawy społecznych zjawisk
Relacje społeczne
Organizacje społeczne
Wspólnoty społeczne
Procesy społeczne
Instytucje społeczne
Podmioty społeczne
Rys. 1 Struktura zainteresowań socjologii
Wg określenia polskiego socjologa Jana Szczepańskiego „przedmiotem badań socjologii są: zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia ludzi, struktury różnych form zbiorowości ludzkich, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie; siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia zachodzące w zbiorowościach”.
2. POWSTANIE I ROZWÓJ SOCJOLOGII.
Socjologia jest nauką młodą. Powstała półtora wieku temu.
W starożytności powstały pierwsze w dziejach europejskiej myśli teorie społeczeństwa. Autorami najbardziej znanych koncepcji byli Platon i Arystoteles. – starożytni greccy filozofowie V i IV wieku przed naszą erą.
Poglądy społeczne Platona znajdują odzwierciedlenie w dialogu „Państwo”. U podstaw budowy idealnego państwa wg Platona leży zasada podziału pracy. Społeczeństwo znajduje się w stanie chaosu, zanim nie będzie ustanowiony taki porządek, w którym obywatel wykonuje swoje obowiązki i nie ingeruje w sprawy innych obywateli. W nauce Platona są zalążki tego, co będzie w przyszłości stanowić przedmiot socjologii – formy i sposoby współdziałania ludzi, którzy wszyscy razem tworzą społeczeństwo. Platon uważa, że powstanie społeczeństwa czy państwa – które to pojęcia są dla niego tożsame – zaczyna się od przestrzeni ludzkiego współdziałania.
Po wyodrębnieniu typów politycznego państwa Platon wyciąga wniosek, że główną przyczyną zepsucia społeczeństwa i ustroju państwa jest chciwość i jej zgubny wpływ na ludzi. Społeczno-polityczne formy przekształcają się w swoje przeciwieństwo. Dzieje się tak przede wszystkim w wyniku działań tych czy innych grup społecznych burzących istniejący tryb rządów.
Jeszcze bliższa socjologii jest analiza jakiej dokonał Arystoteles w swoim dziele „Polityka”. Wg Arystotelesa fundament porządku społecznego stanowi średnia klasa, niedoskonałość społeczeństwa należy korygować moralnym doskonaleniem ludzi, a nie jednakowym rozdziałem dóbr.
W epoce Odrodzenia pojawiła się nowa wiedza o życiu społeczeństwa. Erazm z Rotterdamu, Tomasz Morus, Mikołaj Machiavelli, Michael Montaigne rozpatrując problematykę stosunków międzyludzkich, porządku społecznego, zasad moralnych, próbowali stworzyć model społeczeństwa idealnego. Pod koniec epoki Oświecenia w sposób zasadniczy zmieniają się poglądy na społeczeństwo i miejsce człowieka w nim. Przyczynia się do tego intensywny rozwój produkcji i innych dziedzin życia społecznego oraz coraz bardziej złożony charakter stosunków międzyludzkich. Stopniowo kształtuje się potrzeba poznania problemów społecznych co można rozpatrywać jako zwiastun socjologii.
W XVIII wieku francuski myśliciel Charles Louis Montesquieu (Monteskiusz 1689 – 1755) w swoim głównym dziele „O duchu praw” zaproponował nową wizję natury praw rządzących życiem społecznym. Usiłował on wytłumaczyć naturę człowieka za pomocą zewnętrznych czynników bytu ludzkiego. Rozwój życia społecznego wg Monteskiusza zależy nie tyle od czysto przyrodniczych warunków ile od procesów ekonomicznych, prawnych i politycznych. W dziełach Monteskiusza teoretyczne idee dotyczące bytu społecznego są podbudowane bogatym materiałem empirycznym.
Francuscy myśliciele Jean Jacques (1712 – 1778), Claude Henri de Saint – Simon (1760 – 1825) przeanalizowali rzeczywistą sytuację społeczno-polityczną, sformułowali podstawy funkcjonowania społeczeństwa, podkreślili rolę jednostki jako aktywnego uczestnika procesu dziejowego.
W Rosji do prekursorów socjologii zalicza się P. Czadajewskiego (1794-1856), który sformułował program rosyjskiej myśli społecznej i dał impuls socjologicznym badaniom w Rosji.
W Polsce do prekursorów należy Józef Supiński (1804 – 1893).
Termin socjologia, który oznacza naukę o społeczeństwie po raz pierwszy wprowadził francuski filozof August Comte (1798 – 1857). Dążył on do tego, żeby nowa nauka o społeczeństwie stała się podobna do fizyki, nazywając ją pierwotnie „fizyką społeczną”. Kontrował własną teorię socjologiczną jako „statystykę społeczną” i „dynamikę społeczną”. Comte jest znany jako twórca pozytywistycznej socjologii. Definiował to, co pozytywistyczne jako naukową, pozytywną wiedzę u postaw której leży obserwacja i eksperyment, wiedzę dostępną i pożyteczną dla ludzkości. Comte głosił ideał porządku i postępu. Przez porządek rozumiał – symetrię i równowagę elementów strukturalnych społeczeństwa, zaś postęp traktował jako wykorzystanie wiedzy o społeczeństwie w celu rozwiązywania konkretnych problemów. Państwo jest wg niego strażnikiem porządku publicznego. przestrzeganie porządku publicznego, podporządkowanie się państwu i jego prawu uważał za święty obowiązek każdego obywatela. Comte po raz pierwszy uzasadnił konieczność naukowego badania społeczeństwa w ramach jednej nauki i poruszył kwestię badań empirycznych w socjologii.
Angielski uczony Herbert Spencer (1820 – 1903) rozpatrywał społeczeństwo analogicznie do biologicznego organizmu. Podobnie jak Karol Darwin Spencer podtrzymywał teorię „naturalnego doboru” w stosunku do życia społecznego, zgodnie z którą spośród ludzi zostają przy życiu najbardziej dostosowane jednostki.
Niemiecki uczony Karol Marks (1818 – 1883) jest autorem koncepcji formacji społecznej na podstawie materialistycznego ujęcia historii. Marks rozpatrywał społeczeństwo jako organizm społeczny, jako jednolity system społeczny, jako obiektywną samorozwijającą się rzeczywistość, uznając oddziaływanie wielu czynników na rozwój społeczeństwa. Przeanalizował społeczeństwo przez pryzmat warunków życia ludzi. Wspólnie z Fryderykiem Engelsem jako jeden z pierwszych wykorzystał empiryczne badania socjologiczne w pracach teoretycznych – „Ankieta dla robotników”, „Sytuacja klasy robotniczej w Anglii”.
Za jedną z najbardziej wpływowych postaci w socjologii uznaje się francuskiego uczonego Emila Durkheima (1858 – 1917). Jego dzieła do dnia dzisiejszego wywierają szczególny wpływ na rozwój socjologii. W swojej pracy „Zasady metody socjologicznej” wysunął tezę, że fakty społeczne należy rozpatrywać jak rzeczy. Czynniki społeczne (rzeczy) istnieją poza człowiekiem i zmuszają go do działania. Rzeczywistość społeczna wg Durkheima jest najwyższą rzeczywistością. Uważał, że siłą, która łączy ludzi w społeczeństwie jest podział pracy społecznej. Podział pracy w sposób naturalny prowadzi do solidarności.
Durkheim wysunął problem tego, co normalne i tego co patologiczne w rozwoju społeczeństwa. Przez pojęcie „anomia” rozumie on taki stan społeczeństwa, który charakteryzuje się brakiem precyzyjnej regulacji moralnej zachowań jednostki.
Niemiecki socjolog Max Weber (1864 – 1920) jest twórcą socjologii „rozumiejącej” i teorii działań społecznych. Weber wychodzi z założenia, że socjologia powinna uwzględniać nie tylko obiektywne lecz i subiektywne aspekty zjawisk społecznych to jest motywacje, potrzeby i cele działalności ludzkiej. Socjolog powinien zrozumieć sens i znaczenie działań ludzkich. Weber szczególnie podkreślał konieczność badań zachowań jednostki i znaczenia, jakie ludzie nadają swoim działaniom i działaniom innych ludzi. W rzeczywistości społecznej upatrywał przyczyn i skutków skomplikowanych stosunków międzyludzkich.
Socjologia wg Webera jest rozumiejąca, ponieważ bada zachowania jednostki, która nadaje swoim działaniom sens. Działanie człowieka nabiera cech społecznych pod warunkiem, że zawiera dwa aspekty:
- subiektywną motywację jednostki i
- orientację na inną osobę lub osoby.
Trzonem Weberowskiej socjologii jest idea racjonalności. Uzasadnił możliwość maksymalnego racjonalnego zachowania, które występuje we wszystkich dziedzinach stosunków międzyludzkich. Idea racjonalności znalazła powszechne zastosowanie w praktyce, jej modyfikacje można odnaleźć w teorii zarządzania i menagemencie.
Weber stworzył bazę współczesnej teorii stratyfikacji społecznej. Stratyfikacja społeczna to podział na warstwy (wyższa, średnia i niższa). Zgodnie z Weberem przynależność człowieka do tej czy inne warstwy społecznej uzależniona jest od jego stanu zamożności, władzy i prestiżu.
Współczesną socjologię (od lat dwudziestych XX wieku do dnia dzisiejszego) cechuje przede wszystkim rozpowszechnienie wiedzy socjologicznej wszerz i w głąb. Socjologia rozpowszechniła się stopniowo na cały świat i obecnie nie ma kraju, w którym by jej nie było.
3. HUMANISTYCZNA ORIENTACJA W SOCJOLOGII (F. ZNANIECKI).
4. FUNKCJE SOCJOLOGII.
Współcześnie można wymienić cztery podstawowe funkcje socjologii:
- teoretyczno-poznawczą;
- praktyczną;
- prognostyczną;
- zarządzającą.
Teoretyczno-poznawcza funkcja zakłada zwiększenie, konkretyzację i odnowienie wiedzy o współczesnym społeczeństwie, jego strukturze, instytucjach i procesach społecznych, podstawowych tendencjach, drogach, formach i mechanizmach jego funkcjonowania, jego zmianach i rozwoju.
Funkcja praktyczna polega na tym, że dorobek socjologii zdolny jest do wywarcia pozytywnego wpływu na rozwój społeczeństwa. Nawet ten fakt, że te albo inne zjawiska społeczne są przedmiotem zainteresowań socjologów, zmusza społeczeństwo do zwrócenia się w stronę tych problemów, przystąpienia do ich praktycznego rozwiązania.
Funkcja prognostyczna związana jest z uzasadnieniem prognoz naukowych o tendencjach rozwoju procesów społecznych w przyszłości. Badają różnorodne problemy socjologia dąży do opracowania optymalnych dróg ich rozwiązania, naświetlenia perspektywy i możliwych wyników. Bez tego również teoretyczno-poznawcza funkcja nie będzie ułomna.
Funkcja zarządzania w sposób bezpośredni związana jest z udziałem socjologów w procesach zarządzania i przekształceń. Istota tej funkcji polega na tym, że wnioski, rekomendacje, propozycje socjologa, jego oceny stanu przedmiotu społecznego, niedociągnięć i odchyleń w funkcjonowaniu instytucji społecznych leżą u podstaw opracowania i podjęcia decyzji. Wyniki badań socjologicznych są bazą społeczno-informacyjną, w oparciu o którą realizowana jest skuteczna polityka w różnych sferach.
5. ZASADY POZNANIA SOCJOLOGICZNEGO.
Na socjologiczną metodę składa się całokształt zasad, którymi kieruje się ta nauka w gromadzeniu wiedzy o społeczeństwie.
Zasada empiryzmu (doświadczenia) – oznacza ona, że w trakcie badań rzeczywistości społecznej kryterium prawdziwości gromadzonych faktów jest ich empiryczne sprawdzanie tj. doświadczenie. W ramach badań empirycznych wykorzystywane są różnorodne metody: obserwacja, ankietowanie, analiza dokumentów, eksperyment.
Zasada interpretacji czyli teoretycznego uzasadnienia otrzymywanych danych empirycznych.
Trzecia zasada socjologiczna polega na neutralności wartościowania, tj. niezależności od ideologicznych i moralnych oddziaływań.
6. SOCJOLOGIA I INNE NAUKI SPOŁECZNE.
Na nauki społeczne składa się całokształt dyscyplin, które zajmują się systematycznym badaniem zjawisk społecznych. Do nich zaliczamy filozofię społeczną, nauki polityczne, ekonomię i prawo, antropologię, etnografię, demografię, psychologię, socjologię.
Stanisław Kosiński wyróżnił dwa etapy kształtowania się socjologii jak i innych nauk społecznych:
1. przednaukowy czyli inkubacyjny – obejmujący prapoczątki i formowanie się podstaw socjologii aż do uzyskania statusu dyscypliny naukowej;
2. naukowy – rozpoczęty formalnymi narodzinami socjologii – obejmuje jej rozwój, cechujący się postępującą instytucjonalizacją i specjalizacją oraz kumulowaniem wiedzy teoretyczno-metodologicznej i empirycznej, dotyczącej różnych segmentów rzeczywistości społecznej.
Profesor Neil J. Smelser podzielił świat na trzy grupy czynników:
- biologiczne – oddech, odżywianie się, sen;
- psychologiczne – miłość, nienawiść;
- socjologiczne – związane są ze stosunkami społecznymi i społeczeństwem.
-
Najściślejsze powiązania ukształtowały się pomiędzy FILOZOFIĄ I SOCJOLOGIĄ. Wspólną cechą socjologii i filozofii społecznej jest to, że obie nauki rozpatrują społeczeństwo jako całość, jako system. Zbieżność podejść warunkuje szczególnie ścisłe powiązanie socjologii i filozofii społecznej. Filozofia społeczna rozpatruje społeczeństwo jako szczególną część wszechświata, tj. w bardziej szerokim rozumieniu. Opisuje społeczeństwo za pomocą najbardziej ogólnych pojęć i prawidłowości, pretenduje do wszechogarniającej syntezy uniwersalnych praw bytu i myślenia. Filozofia to jednolity światopogląd i kompas życia wewnętrznego człowieka. Socjologia zaś rozpatruje społeczeństwo używają bardziej specyficznych pojęć i porównuje z empirycznie sprawdzalnymi faktami.
SOCJOLOGIĘ I NAUKI POLITYCZNE nazywane politologią łączy:
- po pierwsze, to, iż badane przez nie przedmioty są ściśle powiązane i zależą od siebie, dlatego, że polityka jest organizacyjną i regulacyjno-kontrolną sferą działania społecznego. Znajduje się ona w szeregu takich samych podstawowych sfer: gospodarczej, ideologicznej, prawnej, kulturalnej, religijnej. Polityka przejawia się we wszystkich sferach życia społecznego, określa i ukierunkowuje ich współdziałanie. Polityka nadaje kierunek życiu, i działalności grup społecznych, klas, narodów, ludów i determinuje w większym stopniu rozwój społeczeństwa jako całości;
- po drugie, zbiorowości, instytucje i organizacje społeczne należą do najważniejszych przedmiotów i podmiotów polityki. Polityka wynika z zainteresowań, poglądów, przekonań, panujących nastrojów, ideologii jako uświadomienie zadań i celów społeczeństwa. Działalność polityczna jest jedną z podstawowych form funkcjonowania ludzi mających odpowiednie zachowanie, nastrój, oczekiwania;
- po trzecie, wzajemne oddziaływanie socjologii i nauk politycznych zaowocowało powstaniem nowej specjalnej teorii socjologicznej – socjologii polityki. Socjologia polityki bada politykę w kontekście i przez pryzmat analizy społeczeństwa, w tym złożoność struktur społecznych; nieformalnych instytucji społecznych, opinii społecznej i zachowań oraz całokształtu procesów społecznych.
Pomiędzy socjologią i politologią istnieją pewne różnice, które są uwarunkowane tym, że każda z tych nauk ma własny przedmiot badań. Socjologia bada rzeczywistość społeczną. Politologia – życie polityczne społeczeństwa, tzn. jak ludzie dochodzą do władzy i posługują się nią oraz jaki podział władzy w społeczeństwie. Ponadto każda z tych nauk, zgodnie z własnym przedmiotem i metodą badań, ma swoiste podejście do tych samych zjawisk społecznych.
SOCJOLOGIA I PSYCHOLOGIA:
Socjologia skupia się na poznaniu społeczeństwa w całości i całokształcie stosunków społecznych istniejących w nim, psychologia zaś zajmuje się badaniem wewnętrznych subiektywnych przeżyć jednostki pobudzających ją do tego czy innego zachowania. Pitrima Sorokina powiedział, że jeżeli zachowania ludzkie analizowane są na podstawie badań jego instynktów, pragnień, woli, temperamentu, to mamy do czynienia z badaniem psychologicznym, natomiast, gdy badacz bierze pod uwagę parametry społeczne człowieka, jego status, tradycje, obyczaje, przeprowadza on badania socjologiczne.
EKONOMIA A SOCJOLOGIA:
Ekonomia skupia się na poznaniu sfery produkcji materialnej, rynku, działalności organizacji finansowych, działalności organizacji finansowych, działalności gospodarczej ludzi. Ekonomia bada wewnętrzne specyficzne prawa sfery ekonomicznej. Ekonomię interesują w pierwszej kolejności relacje między włożonymi środkami w produkcję a zyskiem, między kosztami produkcji i efektywnością działalności człowieka. W stosunku do nauk ekonomicznych socjologia jest bardziej ogólną nauką rozpatrującą tę sferę jako jeden z podsystemów na równi z politycznym, kulturowym, edukacyjnym i innymi podsystemami społecznymi.
Podsumowanie:
- głównym zagadnieniem są nie różnice czy podobieństwa lecz wzajemne powiązania i częściowe wzajemne przenikanie się socjologii i innych nauk społecznych przy zachowaniu granic przedmiotów badań tych nauk;
- socjologia jest ogólną teorią społeczeństwa. Bada prawidłowości i tendencje funkcjonowania społeczeństwa w jego podsystemach. Socjologia pozwala lepiej zrozumieć badane zjawiska.
- wspólne zainteresowania socjologii i innych nauk społecznych znajdują potwierdzenie w powstaniu nauk międzydyscyplinarnych – psychologii społecznej, socjologii ekonomicznej, socjologii polityki, itd.;
7. TYPY BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH.
Mamy trzy typy badań socjologicznych: eksploracyjne (rozpoznawcze), opisujące i analityczne. Charakter badań zależy od celu i zadań, od głębokości, wielkości i złożoności wymaganej analizy.
BADANIA EKSPLORACYJNE są najprostszym rodzajem badań socjologicznych. Treść ich zadań jest ograniczona, obejmują one nieduże zbiorowości. Program i metodykę cechuje prostota. Badania rozpoznawcze często są etapem głębszych i obszerniejszych badań.
Odmianą tych badań jest wywiad ekspresowy (sondaż diagnostyczny). Z reguły stosuje się go w celu otrzymania operatywnej informacji o konkretnym fakcie, wydarzeniu, zjawisku np. sondażu opinii społecznej w trakcie kampanii wyborczej. Za pomocą takich badań można ustalić stopień zadowolenia audytorium z wysłuchanego wykładu.
BADANIA OPISOWE zakładają głębszą analizę socjologiczną. przedmiotem badań w tym wypadku jest duża zbiorowość ludzka. Z reguły zadanie polega na opisie stanu różnych procesów, zjawisk, opinii społecznej, innymi słowy chodzi o socjologiczną fotografię badanego zjawiska, np. przedmiotem badań może być załoga, którą da się podzielić na grupy robotników, pracowników umysłowych, menedżerów itd. mających różny poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, różny staż pracy i różne inne cechy społeczno-demograficzne (płeć, wiek, stan cywilny).
BADANIA ANALITYCZNE to najbardziej skomplikowany, złożony rodzaj badań socjologicznych. Do zadań analitycznych można dodać wykrywanie przyczyn warunkujących pewien lub inny stan i właściwości badanego zjawiska, jego dynamikę, tendencję, itp. Badania te mają charakter kompleksowy w zakresie gromadzenia informacji i analizy wskaźników.
Odmianą badań analitycznych jest eksperyment społeczny. J...
olkaa2108