6_Teresa Kaczmarek.pdf

Teresa Kaczmarek,

Maÿgorzata DĨbrowska, Zofia Pakuÿa

Terapia interakcji: rodzic Ï dziecko

(z doŁwiadczeķ OŁrodka Wczesnej Interwencji w Warszawie)

Od wielu lat prowadzimy w OĻrodku Wczesnej Interwencji w Warszawie

dziaþalnoĻę konsultacyjnĢ dla rodzin dzieci z upoĻledzeniem umysþowym.

OpiekĢ OĻrodka objħte sĢ dzieci w wieku od 0 do 7 lat. Podczas wizyt kaŇde z

nich jest konsultowane przez lekarza (psychiatrħ lub neurologa), psychologa,

specjalistħ usprawniania ruchowego i logopedħ.

Z doĻwiadczeı naszych wynika jednak, Ňe nie dla wszystkich rodzin po-

radnictwo jest skutecznĢ formĢ pomocy. Niektrzy rodzice, pomimo, Ňe posia-

dajĢ silnĢ motywacjħ do pracy z dzieckiem i nie kwestionujĢ otrzymywanych

zaleceı, zgþaszajĢ trudnoĻci w ich realizacji. Dla tych (przede wszyst-

kim) rodzin zespþ nasz zorganizowaþ spotkania terapeutyczne, ktrych celem jest

stwarzanie optymalnych warunkw stymulacji rozwoju dziecka w ukþadzie:

árodzic Î dzieckoÑ. DoĻwiadczenia w zakresie tej formy pomocy rodzinom

dzieci specjalnej troski, dotyczĢce ogþem 45 rodzin, prowadzonej w okresie

trzech lat, pozwoliþy nam na sformuþowanie zaþoŇeı teoretycznych i zasad or-

ganizacyjnych proponowanej przez nas terapii.

Jako podstawowe, przyjmujemy nastħpujĢce zaþoŇenia:

1. Rozwj poznawczy dziecka jest procesem integralnie zwiĢzanym z ksztaþ-

towaniem siħ jego zdolnoĻci i (gotowoĻci) do komunikowania siħ z dorosþy-

mi opiekunami (przede wszystkim z matkĢ). Przebieg tych procesw w de-

cydujĢcym stopniu determinowany jest jakoĻciĢ interakcji árodzic Î

dzieckoÑ. Zgodnie z wiedzĢ z zakresu psychologii rozwojowej, obaj part-

nerzy w diadzie (i dziecko, i rodzic), od najwczeĻniejszego okresu Ňycia

dziecka, wyposaŇeni sĢ w bogaty repertuar reakcji ukierunkowanych na

wzajemne ánadawanieÑ i áodbirÑ sygnaþw, ktre dziħki znaczeniu, jakie

nadajĢ im doroĻli, z czasem nabierajĢ znaczenia komunikatw. JakoĻę in-

terakcji dziecka z rodzicami nie tylko stanowi czynnik decydujĢcy o jego

umiejħtnoĻci nawiĢzywania i utrzymania kontaktu z innymi ludŅmi w pŅ-

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

niejszych okresach Ňycia, jest takŇe czynnikiem okreĻlajĢcym jego szanse

na wykorzystanie potencjaþu rozwojowego we wszystkich sferach funkcjo-

nowania. PrzekonujĢ o tym liczne doniesienia w literaturze psychologicz-

nej na temat skutkw deprywacji opieki macierzyıskiej we wczesnych

okresach Ňycia dziecka oraz studia teoretyczne nad procesem ksztaþtowania

siħ i znaczeniem wiħzi dziecka z matkĢ.

2. Diady, w ktrych jednym z partnerw jest dziecko z diagnozĢ upoĻledzenia

rozwoju, sĢ Î naszym zdaniem Î szczeglnie naraŇone na dziaþanie czynni-

kw zakþcajĢcych przebieg procesu interakcji. Wymienię tu moŇna dwa

zasadnicze Ņrdþa wystħpowania czynnikw zakþcajĢcych:

Î dysfunkcje C.U.N. wystħpujĢce w populacji dzieci z diagnozĢ poĻle-

dzenia sĢ czħsto przyczynĢ osþabienia zdolnoĻci i gotowoĻci dziecka do

ánadawaniaÑ i áodbioruÑ sygnaþw spoþecznych. Powoduje to trudnĢ sytu-

acjħ dla rodzicw, ktrzy, dysponujĢc ánormalnymÑ repertuarem reakcji

umoŇliwiajĢcych wchodzenie w interakcjħ i komunikowanie siħ, wobec

wþasnego dziecka czujĢ siħ bezradni i ánieadekwatnieÑ reagujĢcy. Sytuacja

ta w skrajnych przypadkach doprowadzię moŇe do wycofania siħ partne-

rw (dziecka i rodzica) z prb komunikowania siħ w procesie interakcji;

Î diagnoza upoĻledzenia dziecka wiĢŇe siħ na ogþ z traumatycznymi

przeŇyciami rodzicw. PrzeŇyciom tym towarzyszĢ negatywne, czħsto

sprzeczne ze sobĢ uczucia Î np. silnemu lħkowi rodzicw o moŇliwoĻę

utrzymania dziecka przy Ňyciu towarzyszĢ: poczucie rozczarowania dziec-

kiem, uczucie krzywdy, niesprawiedliwoĻci itp. Ten wyjĢtkowo nie sprzy-

jajĢcy klimat uczuciowy moŇe powaŇnie zakþcaę przebieg interakcji miħ-

dzy rodzicami i dzieckiem nawet wtedy, gdy stan dziecka nie powoduje

osþabienia u niego zdolnoĻci i gotowoĻci do komunikowania siħ (np. w

przypadku dziecka z Zespoþem Downa, upoĻledzonego w stopniu lekkim).

Wystħpowanie tych czynnikw nie tylko zaburza sam proces interakcji i

poĻrednio obniŇa szanse dziecka na wykorzystanie potencjaþu rozwojowe-

go. MoŇe ono takŇe staę siħ przyczynĢ wystħpowania u dziecka dodatko-

wych symptomw: zaburzeı nerwicowych, zaburzeı osobowoĻci utrud-

niajĢcych przystosowanie spoþeczne.

Opracowana przez nas metoda przeznaczona jest dla dzieci w wieku od 2

do 6 lat. Zakþadamy, Ňe w tym okresie problem komunikacji dziecka z dorosþy-

mi partnerami interakcji nabiera szczeglnego znaczenia. WiĢŇe siħ to z poja-

wieniem siħ w tym czasie oczekiwaı dorosþych na kooperacjħ z jego strony i ze

stopniowym wzrostem gotowoĻci dziecka do dostosowywania siħ do wymagaı

dorosþych jako partnerw interakcji. Rodzicw nie satysfakcjonuje juŇ kontakt

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

z dzieckiem oparty na umiejħtnoĻci dostosowywania siħ do potrzeb dziecka w

zakresie rodzaju wsplnej aktywnoĻci Î czasowej organizacji wymiany zacho-

waı i jħzyka, jakim siħ posþugujĢ. Przedmiotem diagnozy i oddziaþywania tera-

peutycznego w opracowanej przez nas metodzie jest diada árodzic Î dzieckoÑ i

procesy interakcji i komunikacji w niej zachodzĢce. Polega ona na bezpo-

Ļredniej ingerencji terapeutycznej w proces interakcji miħdzy rodzicem a

dzieckiem.

1. Jeden cykl terapeutyczny trwa 9 miesiħcy. Spotkania odbywajĢ siħ jeden

raz w tygodniu. KaŇde spotkanie trwa 2 godz. 45 minut.

2. W jednym cyklu uczestniczy 15 rodzin.

3. Pracujemy w maþych grupach obejmujĢcych 5 diad: árodzic Î dzieckoÑ.

4. Podczas spotkania kaŇda z maþych grup uczestniczy w trzech rodzajach

zajħę: zajħciach plastycznych, ruchowych i zabawie (grupy zmieniajĢ siħ

na zasadzie rotacji).

5. KaŇdy rodzaj zajħę trwa ok. 40 minut.

6. Zajħcia plastyczne i zabawa prowadzone sĢ przez psychologw, zajħcia

ruchowe Î przez specjalistħ usprawniania ruchowego.

7. Podziaþ na grupy dokonywany jest na podstawie wczeĻniej przeprowadzo-

nej wstħpnej oceny funkcjonowania poszczeglnych dzieci i rodzaju

szczeglnych problemw wystħpujĢcych w kontakcie: árodzic Î dzieckoÑ.

Praca nad procesami interakcji i komunikacji w diadach: árodzic Î dziec-

koÑ przebiega w trzech pþaszczyznach:

1. Praca nad strukturĢ i czasowĢ organizacjĢ interakcji, obejmujĢca:

- nadawanie charakteru dialogu wymianie zachowaı miħdzy partne-

rami, ze szczeglnym uwzglħdnieniem znaczenia doĻwiadczania przez

partnerw powodzenia na niewerbalnym jej poziomie (dialog poprzez

naprzemienne dziaþanie na przedmiotach, z jasnym okreĻleniem

wsplnego lub odrħbnych pl dziaþania i ujednoliceniem jħzyka).

2. Praca nad umiejħtnoĻciĢ nadawania zachowaniom partnerw znaczenia

wzajemnie do siebie adresowanych i odbieranych komunikatw, obejmujĢ-

ca:

ţ stwarzanie rodzicom okazji do interpretacji zachowaı dzieci w kutego-

riach wyraŇanych przez nie potrzeb i stanw emocjonalnych, ze szcze-

glnym uwzglħdnieniem tych, ktre wiĢŇĢ siħ z kontaktem dziecka z

rodzicami,

ţ uwraŇliwianie rodzicw na znaczenie kontaktw niewerbalnych,

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

ţ umiejħtnoĻę dostrzegania gotowoĻci dziecka do adresowania Zacho-

waı do dorosþych partnerw,

ţ stwarzanie rodzicom okazji do uzyskiwania stopniowo coraz wiħksze-

go wglĢdu w jakoĻę i charakter wþasnych komunikatw, adresowanych

do dzieci, ze szczeglnym uwzglħdnieniem ujednolicania ich na po-

ziomie werbalnym i niewerbalnym,

ţ stwarzanie rodzicom okazji do konfrontacji z procesami zakþcajĢcymi

áodbirÑ zachowaı dzieci (np. z dziaþaniem mechanizmu projekcji,

zaprzeczania, racjonalizacji),

ţ wzbudzanie u rodzicw gotowoĻci do empatii (praca nad tym, co w

zachowaniu dzieci moŇna interpretowaę odwoþujĢc siħ do doĻwiad-

czeı wþasnych, a co jest specyficzne dla dzieciħcego odbioru rzeczy-

wistoĻci; uwraŇliwianie na indywidualny charakter przeŇyę dzieci, z

uwzglħdnieniem ich specyficznych trudnoĻci zwiĢzanych z upoĻledze-

niem itp.).

3. Praca nad stwarzaniem optymalnego klimatu wspþpracy z dzieckiem w sytuacjach

o charakterze zadaniowym, obejmujĢca:

ţ koncentracjħ uwagi rodzicw na przebiegu interakcji (a nie tylko na

samej ocenie moŇliwoĻci dziecka i sprawdzaniu efektw jego dziaþania),

ţ wspieranie ich nastawienia na wspþdziaþanie z dzieckiem w sytu-

acjach zadaniowych, tak aby z jednej strony nie pozostawiaę dziecka

ásam na samÑ z zadaniem, zwþaszcza wtedy gdy sprawia mu ono trud-

noĻci, a jednoczeĻnie nie ograniczaę jego aktywnoĻci na zasadzie:

ázrobiħ to lepiej od ciebieÑ,

ţ trening umiejħtnoĻci dawania dziecku wsparcia emocjonalnego w sy-

tuacjach zadaniowych, wymagajĢcej przekazywania mu na rŇnych

pþaszczyznach kontaktu komunikatw: ájestem z tobĢÑ, a nie: ájestem

przeciwko tobieÑ (w czasie zajħę sporo uwagi poĻwiħca siħ wiħc anali-

zie komunikatw obu rodzajw).

Jak juŇ wspomniano, terapia ukierunkowana jest na bezpoĻredniĢ ingerent-

cje w przebieg procesu interakcji: árodzic Î dzieckoÑ. Proponowana przez nas

praca w maþych grupach pozwala na wykorzystywanie nastħpujĢcych ukþadw

interakcyjnych:

ţ rodzic w parze z wþasnym dzieckiem,

ţ rodzic w parze z obcym dzieckiem,

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

ţ rodzice wraz z dzieckiem w grupie (np. sytuacja wsplnego zamalo-

wywania duŇej pþaszczyzny farbami),

ţ dzieci w grupie bez udziaþu rodzicw, rodzice obserwujĢ jedynie

zachowania dzieci i analizujĢ np. gotowoĻę dziecka do przekazywania

matce (nie zaangaŇowanej w tħ samĢ co ono aktywnoĻę) komunikatw

o potrzebie jej bliskoĻci, jego chħę dzielenia siħ z matkĢ sukcesami,

jego umiejħtnoĻę zwracania siħ do matki w sytuacjach, gdy napotyka

jakieĻ trudnoĻci itp.).

Z naszych doĻwiadczeı wynika, iŇ stosowanie ukþadu: rodzic w parze z

obcym dzieckiem Î jest szczeglnie cennym dla nich doĻwiadczeniem. Rodzic

z wþasnym dzieckiem funkcjonuje zazwyczaj na zasadzie pewnych schematw

wchodzenia w kontakt, rozwijania zabawy i wykonywania zadaı.

Podobnie dziecko w parze z wþasnym rodzicem uruchamia pewien utrwalony schemat

zachowania, uŇywanych Ļrodkw wyrazu itp. Te schematy sĢ na ogþ trudne do

przezwyciħŇenia (a nie zawsze sĢ korzystne). Obcy partner zmusza kaŇdĢ ze

stron do poszukiwania nowych rozwiĢzaı, ktre mogĢ okazaę siħ dla nich

wartoĻciowe. DoĻwiadczenie powodzenia w kontakcie z obcym dzieckiem czħ-

sto podnosi u rodzicw poczucie kompetencji, natomiast moŇliwoĻę obserwo-

wania wþasnego dziecka w diadzie z innym dorosþym pozwala im docenię takŇe

kompetencje komunikacyjne dziecka. To doĻwiadczenie stanowi na ogþ punkt

wyjĻcia do przeorganizowania myĻlenia rodzicw z: áz moim dzieckiem trudno

w ogle wspþpracowaęÑ lub: ánie potrafiħ poradzię sobie ze zorganizowaniem

sensownej zabawy mojemu dzieckuÑ na myĻlenie w kategoriach: áw naszym

ukþadzie coĻ jest nie takÑ, co decyduje o powstaniu wsplnej dla rodzicw i

psychologa pþaszczyzny pracy Î cel terapii staje siħ jasny takŇe dla rodzicw.

1. Terapeuta zachowuje wobec omawianych z rodzicami problemw postawħ

nieoceniajĢca i przestrzega reguþ postħpowania terapeutycznego stosowa-

nych w terapii grupowej (stwarza przede wszystkim klimat sprzyjajĢcy

moŇliwie samodzielnej pracy grupy ukierunkowanej na analizħ tego, co

dzieje siħ átu i terazÑ.

2. Zadaniem terapeuty jest taki dobr proponowanych dzieciom i rodzicom

form aktywnoĻci, aby jednoczeĻnie sþuŇyþy one wþaĻciwie prowadzonej

stymulacji rozwoju dzieci i mogþy stanowię moŇliwie dogodny materiaþ do

pracy nad procesami interakcji i komunikacji (np. proponuje malowanie

palcami Î technikħ czħsto wykorzystywana w pracy z maþymi dzieęmi z

upoĻledzeniem, formuþuje zadanie dla par: malujemy siedzĢc naprzeciw

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: