4_Jolanta Białoskórska.pdf

Jolanta Biaÿoskrska

Diagnoza i usprawnianie

funkcjonowania wzrokowego

w pierwszym roku ōycia dziecka

Noworodek widzi, korzysta ze swojego wzroku podczas krtkich okresw

czuwania. Widzenie, tak jak wszystkie procesy poznawcze, rozwija siħ. PoczĢt-

kowo dziecko potrafi zauwaŇyę bodziec, potem zatrzymaę na nim wzrok, a

jeszcze pŅniej siħgnĢę po przedmiot rħkĢ i manipulowaę nim pod kontrolĢ wzroku.

Wymienione funkcje wzrokowe powinny rozwinĢę siħ u dziecka do koıca

pierwszego roku Ňycia. PŅniej, gdy dziecko zacznie przeŇywaę intensywny

rozwj ruchowy i skoncentruje siħ na chodzeniu, bardzo trudno bħdzie nam

wþĢczyę do znanych mu sposobw poznawania Ļwiat (sþuch, wħch, dotyk,

smak) poznawanie przy pomocy osþabionego wzroku.

Niemowlħta, u ktrych wystħpuje powaŇne osþabienie widzenia, opŅnie-

nie w rozwoju widzenia lub opŅnienie w oglnym rozwoju psychoruchowym,

mogĢ nie zdawaę sobie sprawy ze swoich moŇliwoĻci wzrokowych. BodŅce

wzrokowe dostarczane przez otoczenie sĢ dla takiego dziecka najczħĻciej nie

wystarczajĢce. Dopiero zwiħkszenie kontrastw, zmniejszenie odlegþoĻci, do-

danie dodatkowego oĻwietlenia, wprowadzenie odblaskw, lampy fluorescen-

cyjnej, podĻwietlanych obiektw, Ļwiateþ, moŇe zachħcię malucha do patrzenia.

PoczĢtkowo jego reakcje wzrokowe mogĢ byę trudne do odczytania. WaŇnĢ

rolħ w procesie diagnozy odgrywa obserwacja zachowaı dziecka. Odwrcenie

gþowy, uĻmiech, przyspieszony oddech, szersze otwieranie oczu, uspokojenie,

pobudzenie, unoszenie brwi, mogĢ Ļwiadczyę o reakcji na bodziec wzrokowy.

Jednym z pierwszych sygnaþw ĻwiadczĢcych o problemach z widzeniem

bħdzie brak reakcji na twarz mamy znajdujĢcej siħ w odlegþoĻci okoþo 20 cm od

dziecka. Noworodek z osþabionĢ ostroĻciĢ widzenia, osþabionĢ wraŇliwoĻciĢ na

kontrast bħdzie miaþ kþopoty z zauwaŇeniem jasnej twarzy mamy. Trochħ þa-

twiej jest zauwaŇyę jasnĢ twarz otoczonĢ ciemnymi wþosami, oĻwietlonĢ do-

datkowym Ļwiatþem np. latarki. Czħsto w nawiĢzaniu kontaktu wzrokowego z

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

dzieckiem pomaga ostry, wyrazisty makijaŇ, zawiĢzanie na gþowie chusty w

kontrastowe wzory, np. biaþo-czarne pasy, szachownica, kropki.

Proszħ nie obawiaę siħ, Ňe specjalnie umalowana i przystrojona mama nie

zostanie rozpoznana. Dziecko zna gþos, dotyk, zapach matki. Teraz, przy zasto-

sowaniu komfortowych warunkw do patrzenia, bħdzie mogþo ja zobaczyę,

obserwowaę, naĻladowaę mimikħ, zachwycię siħ niĢ.

JeŇeli nie uzyskamy reakcji ze strony dziecka, sprbujmy przesunĢę twarz

w inny obszar pola widzenia. Zmieniajmy pozycjħ swojĢ i dziecka, pokazujmy

mu moŇliwoĻci patrzenia pod rŇnym kĢtem. Byę moŇe istnieje ograniczenie

pola widzenia, noworodek widzi tylko fragmenty caþoĻci, widzi bokami, grĢ,

doþem lub ma zawħŇone pole widzenia do obszaru centralnego. Prbujmy zna-

leŅę najodpowiedniejszy sposb patrzenia, taki, ktry pozwoli mu zobaczyę

przesuwajĢcĢ siħ twarz i podĢŇyę za niĢ wzrokiem.

Kolejnym sygnaþem ĻwiadczĢcym o problemach w funkcjonowaniu wzro-

kowym bħdzie brak zainteresowania wþasnymi rĢczkami i nŇkami. Dzieci z

osþabionym widzeniem majĢ problemy z uĻwiadomieniem sobie schematu ciaþa.

JeŇeli dodatkowo istniejĢ u dziecka problemy neurologiczne, rŇnego rodzaju

poraŇenia, brak czucia jakiejĻ czħĻci ciaþa, to bez naszej pomocy najprawdopo-

dobniej nie poradzi sobie ono z trudnoĻciami w percepcji wþasnego ciaþa.

ZaþŇmy dziecku na dþonie i stopy kolorowe, kontrastowe bransoletki.

PodnoĻmy jego rħce i nogi tak, aby niemowlħ mogþo je zobaczyę. Pomocne jest

wþĢczenie do tej zabawy bodŅca dŅwiħkowego, np. maþego dzwonka przycze-

pionego do bransoletki. Dziaþamy wtedy þĢczĢc ze sobĢ kilka zmysþw: czujesz

dotyk, sþyszysz dŅwiħk, widzisz dþonie, stopy, czujesz, jak nimi poruszasz. Bez

tego etapu trudno bħdzie dziecku uĻwiadomię sobie rolħ wþasnego ciaþa, wþa-

snych rĢk, siħgaę nimi po zabawki, a w przyszþoĻci manipulowaę obiektami pod

kontrolĢ wzroku. Niemowlħ musi nabraę nawyku patrzenia na to, co robiĢ jego

rħce.

StosujĢc kontrasty (jasne tþo Î ciemna zabawka, ciemne tþo Î jasna zabaw-

ka) i dodatkowe oĻwietlenie pomagamy dziecku zobaczyę przedmiot. Prezen-

tujemy go w rŇnych obszarach pola widzenia, w rŇnej odlegþoĻci od oka,

pokazujemy dwa podobne obiekty i staramy siħ sprowokowaę przerzucanie

spojrzenia z jednego na drugi, nastħpnie zbliŇamy oba do Ļrodkowej czħĻci pola

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

widzenia (linia nosa). Obserwujemy przy tym ruchy gaþek ocznych. Pomagamy

dziecku uchwycię przedmiot, wziĢę go w obie dþonie w linii Ļrodkowej ciaþa,

przeþoŇyę go z rħki do rħki. Sprawdzamy w czasie tych zabaw, czy dziecko

Ļledzi wzrokiem wykonywanĢ czynnoĻę.

Bardzo waŇne jest, aby sþabowidzĢce niemowlħ zrozumiaþo i przyswoiþo

sobie nastħpujĢcy schemat: zobaczyþem coĻ, wyciĢgnĢþem po to rħkħ, widzħ

rħkħ, siħgam rħkĢ po obiekt, widzħ, jak to robiħ, trzymam-patrzħ, manipulujħ-

patrzħ.

Kontrola wzrokowa jest konieczna podczas zabawy i podczas czynnoĻci

pielħgnacyjnych oraz w trakcie jedzenia. To, co dzieje siħ z dzieckiem, niech

dzieje siħ z udziaþem jego wzroku. Podczas ubierania i rozbierania moŇemy mu

pokazywaę Ļpioszki i kaftaniki we wzory stymulujĢce wzrok (jasno-ciemne

pasy, kratki, zygzaki).

W czasie kĢpieli moŇemy powrzucaę do wody kolorowe zabawki i pozwo-

lię, aby dziecko je wyjawiaþo. W przypadku dzieci leŇĢcych w wannie, moŇna

zawiesię na sznurkach od bielizny lub przykleię na suficie folie odblaskowe.

Myjka, ktrĢ myjemy malucha, moŇe byę nie tylko bodŅcem dotykowym. JeŇeli

jej kolor bħdzie kontrastowaþ z kolorem ciaþa, byę moŇe uda siħ jĢ zobaczyę.

Podczas jedzenia pokazujemy dziecku, co je i z czego je. Butelkħ, kube-

czek moŇemy wþoŇyę w pokrowiec w biaþo-czarne paski. BiaþĢ kaszkħ spr-

bujmy podawaę z czarnej miseczki, czekoladowy budyı z biaþej. Zainteresujmy

niemowlaka bþyszczĢcĢ þyŇeczkĢ.

Wielu z naszych podopiecznych uczestniczy w rehabilitacji ruchowej. SĢ

to najczħĻciej ęwiczenia przeprowadzane codziennie i stanowiĢce w Ňyciu

dziecka staþy program. Podczas ęwiczeı dobrze jest wprowadzię komfortowe

warunki patrzenia, aby maluch mgþ zobaczyę, co dzieje siħ z jego ciaþem, ma-

tĢ, piþkĢ, waþkiem, na ktrych leŇy. W czasie tych zajħę dobrze sprawdzajĢ siħ

kolorowe maty uszyte z jasnych i ciemnych kawaþkw materiaþu o rŇnorodnej

fakturze, pokrowce na piþki i waþki wykonane z podobnych materiaþw. Naj-

proĻciej jest poþoŇyę jasny waþek, piþkħ na ciemnym kawaþku materiaþu lub

odwrotnie, ciemny waþek, piþkħ na jasnym materiale.

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Niemowlħta z osþabionym wzrokiem majĢ zazwyczaj ograniczony zasiħg

widzenia, czyli widzĢ jedynie na pewnĢ niewielkĢ odlegþoĻę. Wszystko, co

znajduje siħ poza zasiħgiem wzroku, jest wielkĢ niewiadomĢ. Taka niewiadoma

moŇe budzię niepewnoĻę, lħk.

NajbliŇszĢ przestrzeı dziecko moŇe poznawaę dotykiem. Bħdzie to np. þ-

Ňeczko. Maluch nauczy siħ, Ňe wyciĢgniħta w bok rħka trafi na szczebelki, w

grħ Î na sznurek z zabawkami. JeŇeli zastosujemy punktowe Ļwiatþa w rŇ-

nych miejscach þŇeczka, folie odblaskowe, zabawki w kontrastowych kolo-

rach, to do dotykowej orientacji w maþej przestrzeni dodamy orientacjħ za po-

mocĢ wzroku.

PoczĢtkowo obiekty te powinny mieę swoje staþe miejsce. Z czasem, gdy

zobaczymy, Ňe dziecko jest znudzone, sprbujmy utrudnię mu zadanie, pozmie-

niajmy zabawki zostawiajĢc jedynie po jednym punkcie orientacyjnym.

Najþatwiej jest ograniczyę przestrzeı w þŇeczku lub w wzku. MoŇna teŇ

skonstruowaę tak zwany "maþy domek". Jest to pudþo rozmiarami odpowiada-

jĢce rozmiarom dziecka. NajwaŇniejsze jest, aby maluch mgþ dotknĢę wszyst-

kich Ļcian pudþa wyciĢgniħtĢ rħkĢ lub nogĢ. W domku zawieszamy kolorowe

zabawki, naklejamy folie odblaskowe, kolorowe materiaþy o rŇnorodnej faktu-

rze. PoniewaŇ w pudeþku panuje pþmrok, wskazane jest podanie dodatkowego

oĻwietlenia z lampki lub latarki. Pozwoli to na lepsze wykorzystanie moŇliwo-

Ļci wzrokowych dziecka.

Przestrzeı ámaþego domkuÑ moŇna poznaę dokþadnie, moŇna go przenosię

w rŇne miejsca. Dziħki temu niemowlħ nawet w obcym pomieszczeniu bħdzie

czuþo siħ spokojnie i bezpiecznie. Gdy dziecko nie bħdzie czuþo lħku przed ota-

czajĢcym je (na razie tym najbliŇszym) Ļwiatem, poczuje przyjemnoĻę w po-

znawaniu go, o wiele chħtniej zacznie poruszaę siħ w duŇej przestrzeni. Pamiħ-

tajmy, Ňe raczkujĢce, chodzĢce dziecko sþabowidzĢce nie widzi duŇej

przestrzeni tak jak my. Nie widzi tego, co znajduje siħ na przeciwlegþej Ļcianie

pokoju, nie widzi sufitu, nie widzi z wzka osb i samochodw mijanych pod-

czas spacerw. Czħsto musi podejĻę bardzo blisko, aby zauwaŇyę koniec dywa-

nu, stþ, drzwi. W poznawaniu duŇej przestrzeni moŇemy mu pomc wprowa-

dzajĢc kontrasty. naklejenie jasnej taĻmy na brzegu stoþu, poþoŇenie ciemnego

dywanu na jasnej podþodze, pomalowanie na czarno framugi drzwi, wprowa-

dzenie dodatkowego oĻwietlenia w rogach pokoju. Wszystkie te zabiegi mogĢ

uþatwię orientacjħ w duŇej przestrzeni. Gdy dodamy do nich komentarz sþowny,

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

istnieje duŇa szansa, Ňe dziecko zacznie zauwaŇaę obiekty znajdujĢce siħ dalej

niŇ wyciĢgniħcie rħki.

MoŇliwoĻci usprawniania widzenia jest wiele. Zabiegi usprawniajĢce rŇne

poziomy funkcjonowania wzrokowego naleŇy przeprowadzaę w rŇnych sytu-

acjach Ňycia codziennego i podczas zabawy. Ich dobr powinien byę uzaleŇnio-

ny od indywidualnych moŇliwoĻci dziecka.

Zadaniem rodzicw i terapeutw jest pokazanie dziecku, Ňe moŇe i umie

patrzeę. Przekonanie to umoŇliwi mu wykorzystanie w rozwoju psychorucho-

wym nawet bardzo osþabionego wzroku i bħdzie wstħpem do prowadzenia dal-

szych ęwiczeı z zakresu usprawniania widzenia.

W pierwszej czħĻci artykuþu przedstawiþam kilka propozycji stymulacji

wzroku przeznaczonych dla dzieci sþabowidzĢcych, majĢcych niskĢ ostroĻę

widzenia.

Istnieje jednak liczna grupa dzieci, ktrych ostroĻę widzenia ogranicza siħ

do patrzenia na Ļwiatþo. Jak pracowaę wzrokowo z tymi dzieęmi? Jak stymulo-

waę ich widzenie? Jak bardzo ęwiczenia wzroku prowadzone przy uŇyciu

Ļwiatþa mogĢ im pomc w poznawaniu Ļwiata? Z tygodnia na tydzieı mogĢ siħ

zmienię moŇliwoĻci wzrokowe dziecka. W pierwszych tygodniach Ňycia ma-

luch widziaþ jedynie Ļwiatþo, a po miesiĢcu okazuje siħ, Ňe zaczyna reagowaę

na zabawki w biaþo-czarne paski. Nie jesteĻmy w stanie przewidzieę, jak bħ-

dzie przebiegaþ rozwj widzenia u naszego podopiecznego. Jedno jest pewne,

przejĻcie przez wiele etapw rozwoju umysþowego, ruchowego i emocjonalne-

go, zwiĢzane jest z rozwojem widzenia. ņal byþoby, gdyby przez ktryĻ z nich

(pomimo istniejĢcych moŇliwoĻci) dziecko przeszþo bez udziaþu wzroku, cho-

ciaŇ na tym najniŇszym poziomie (w skali moŇliwoĻci wzrokowych), jakim jest

Ļwiatþo.

Ęwiczenia wzroku rozpoczynamy od rozbudzenia intuicyjnego poczucia

jasnoĻci i ciemnoĻci. Dobrym ęwiczeniem jest zabawa w jasno-ciemno, czyli

gaszenie i zapalanie Ļwiatþa w pomieszczeniu, w ktrym przebywa niemowlħ.

MoŇemy to robię trzymajĢc dziecko na rħkach, na kolanach, w pozycji, w ktrej

bħdzie czuþo siħ bezpiecznie. Podczas ęwiczeı ostroŇnie trzeba postħpowaę z

dzieęmi chorymi na epilepsjħ, gdyŇ mrugajĢce Ļwiatþa mogĢ nasilię ataki.

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: