Aleksandra Maciarz - trudne dzieciństwo i rodzicielstwo.doc

Aleksandra Maciarz – Trudne dzieciństwo i rodzicielstwo

I.                   DZIECKO Z NARUSZONĄ POTRZEBA PRZYWIĄZANIA

Potrzebę przywiązania ujmuje się za pierwotną, zakodowaną w organizmie, która jest warunkiem prawidłowego rozwoju. Behawioralne przejawy tej potrzeby manifestują się w miarę rozwoju dziecka, począwszy od dążenia do bliskości i bezpośredniego kontaktu fizycznego i emocjonalnego z rodzicem do interakcji i komunikowania się w ramach aktywności poznawczej i działaniowej.

Jej zaspokojenie jest źródłem kształtowania się pierwszej więzi międzyludzkiej, która stanowi podstawę zdolności do nawiązywania i utrzymywania więzi w różnych okresach życia

Zaspokojenie potrzeby wzbogaca i wzmacnia system więzi emocjonalnych w rodzinie, czyniąc ją bardziej spójnym i trwałym mikrośrodowiskiem. Najczęściej naruszenie potrzeby następuje z winy rodziców, a tylko w niektórych przypadkach spowodowane jest czynnikami losowymi.

Podatność dzieci jest cechą indywidualną, zależną od wieku dziecka, czasu trwania braku zaspokojenia potrzeby.

Naruszenie potrzeby przywiązania może mieć różną postać. Stosunkowo często we współczesnych rodzinach występują dwie postacie tego zjawiska, które mają wysoce zróżnicowany obraz. Są to:

1)     Niezadowalające, zbyt słabe zaspokojenie dziecku jego potrzeby: najczęściej występuje w rodzinach, w których na różnym tle dochodzi do osłabienia bądź zaburzenia całego systemu więzi emocjonalnych, są to rodziny żyjące w wew. konfliktach, często dotknięte patologią, rodziny w stanie rozbicia lub rodziny charakteryzujące się spokojną atmosferą współżycia, ale panuje w nich chłód emocjonalny, obojętność i oschłość w relacjach. Brak jest wzajemnego zainteresowania, spolegliwości i spontanicznego okazywania uczuć oraz pomocy.

à Niezaspokojenie potrzeby może być spowodowane tylko przez matkę, która, będąc niedojrzała do macierzyństwa, odtrąca dziecko lub nie jest czuła w stosunku do niego, rzadko podejmuje kontakt fizyczny i emocjonalny, ogranicza się do czynności obsługowych, jest niewrażliwa na sygnały, ignoruje i pozostawia dziecko samo, często reaguje gniewem, narażając dziecko na przeżycia stresowe

à zdaniem niektórych krzywdzenie emocjonalne dziecka przyczynia się do wystąpienia tzw. zespołu nieograniczonego zaburzenia wzrostu, który przejawia się opóźnieniem przyrostu wagi i wzrostu, zaburzeniami w jedzeniu, w kontroli kału i moczu, samopoczucia w równowadze nerwowej i społecznym zachowaniu się, dziecko bywa lękliwe, nadpobudliwe, skłonne do agresji lub ospałe, smutne i przygnębione

à tzw. sieroctwo duchowe (psychiczne) – dziecko pozostaje pod opieką rodziców, którzy niezadowalająco zaspokajają potrzebę psychiczną, cechuje się brakiem akceptacji emocjonalnej w rodzinie, zainteresowania dzieckiem i rozumienia przez rodziców

2)     Okresowe pozbawienie dziecka możliwości zaspokajania potrzeby przywiązania:  najczęściej występuje nagle, w wyniku zdarzeń losowych bądź zawinionych przez rodziców, które stają się przyczyną umieszczenia dziecka w instytucji opieki całkowitej, szpitalu lub pod opieka osób zaniedbujących jego potrzeby emocjonalne, dziecko narażone jest na epizodyczna bądź trwałą chorobę sierocą, skutki mogą ujawniać się w następnych fazach życia w różnych sferach osobowości

à Obraz choroby sierocej:

a)      faza protestu: dziecko ogarnięte lękiem wywołanym utratą matki ustawicznie krzyczy i płacze, odrzuca kontakt z opiekunką, wyrywa się, ucieka, jest agresywne, nie eksploruje otoczenia, traci apetyt, opiera się w czasie karmienia, mogą pojawić się zaburzenia snu, wymioty

b)     faza rozpaczy: reakcja słabnie, ale dziecko nadal popłakuje, ma zaburzenia łaknienia, jest apatyczne, smutne, utrzymuje się lęk, obniża się odporność na infekcje i wirusy, nasilają się zaburzenia snu, układu pokarmowego i wydalniczego, pojawiają się moczenia nocne i przejawy pogorszenia stanu fizycznego, pojawiają się automatyzmy ruchowe

c)      faza zobojętnienia (wyobcowania): dziecko uspokaja się, wycisza, przestaje płakać, nie przejawia oporu wobec opiekunki i biernie poddaje się zabiegom pielęgnacyjnym, wykonuje polecenia , aczkolwiek dziecko jest bierne, apatyczne, nie przejawia aktywności w kontaktach społecznych, ma uboga mimikę, nie wyraża uczuć, ma słabe reakcje na uczucia kierowane do niego, nasilają się stereotypie, pojawia się tzw. „sufitowanie”

à najbardziej ostry przebieg występuje u dzieci w drugiej połowie fazy niemowlęcia

Skutki:

- zagrożona sfera emocjonalna przez co może zaburzać układ endokrynologiczny, obniżać bariery odpornościowe jego organizmu oraz opóźniać jego rozwój i powodować różne schorzenia.

- psychopatyczne rysy osobowości w późniejszym wieku: mała zdolność do nawiązywania i podtrzymywania więzi emocjonalne, głód uczuć, ale z drugiej strony nie potrafią pielęgnować związku, niezdolność do syntonii z innymi osobami, nie uwzględniają potrzeb, pragnień innych, nie odczytują stanów emocjonalnych, postępują egocentrycznie, obce są prospołeczne zachowania i poświęcania się dla innych

Doświadczenia dziecka we wczesnym dzieciństwie doznawane w ramach więzi z rodzicami czy opiekunami, wzbogacone i modyfikowane w następnych okresach rozwoju w ramach więzi z innymi osobami kształtują u niego model reakcji społecznych, a tym samym z jego zdolnością do ekspresji emocji w życiu dorosłym.

Osoba, u której ukształtował się unikający  styl przywiązania nie potrafi nawiązać spontanicznie kontaktu i więzi z drugą osobą i uruchamia różne mechanizmy obronne

Naruszenie potrzeby przywiązania może utrwalać różne mechanizmy obronne w postaci: unikania bliskiego kontaktu, lęku przed pogłębionym emocjonalnie kontaktem, odporność emocjonalnej na utratę bliskiego kontaktu.

·         niemożność osiągnięcia w okresie dorosłości pełnej satysfakcji z bliskiego kontaktu z druga osobą

·         trudności adaptacyjne

·         obojętność, unikanie, odrzucenie bliskości fizycznej z rodzicem i pieszczot z ich strony

·         nerwowe reakcje na słowne okazywanie uczucia

·         lepkość fizyczna, emocjonalna

·         nieposłuszeństwo, opór wobec przestrzegania rytmu życia rodziny, włączania się w niektóre sytuacje, obowiązki, obrzędy

·         celowe szokowanie rodziców niewłaściwym zachowaniem

·         ucieczki bez celu i bez uzasadnionej przyczyny, motywowane zakodowanym w psychice dziecka lękiem przed nietrwałością rodzącej się więzi i cierpieniem, jakie może ono doznać, gdy tę więź utraci

Adopcja

Wskazane jest, by dziecko jak najszybciej po doznaniu osierocenia było objęte opieką rodzinną i by rodzice podejmujący się tej opieki nad dzieckiem potrafili wykazać w dostatecznie długim czasie cierpliwość w oczekiwaniu na jego odrodzenie się emocjonalne. Dziecko stale musi doświadczać od nowych rodziców troskliwości i uczucia bezpieczeństwa. Nieprawidłowe zachowania powinny być traktowane z pewną pobłażliwością i bez karania. Rodzice musza panować nad impulsami. Odzyskanie przywiązania może być procesem powolnym i wymagającym długiego czasu wspólnego przebywania z dzieckiem. Dziecko w tym okresie jest wrażliwe na nowe zagrożenia mogące naruszyć jego potrzebę przywiązania i zniweczyć osiągnięta poprawę.

II.                DZIECKO KRZYWDZONE W RODZINIE PRZEMOCĄ SEKSUALNĄ

Wykorzystywanie seksualne dziecka to włączenie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub do której z pewnością nie dojrzało rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajami danego społeczeństwa. Z wykorzystaniem seksualnym mamy do czynienia w sytuacji, gdy taka aktywność wystąpi pomiędzy dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem; ponadto jeśli te osoby ze względu na wiek bądź stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy. Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby. Aktywność taka może dotyczyć:
a) namawiania lub zmuszania dziecka do angażowania się w czynności seksualne;
b) wykorzystywania dziecka do prostytucji lub innych prawnie zakazanych praktyk o charakterze seksualnym;
c) wykorzystywania dziecka do produkcji materiałów lub przedstawień o charakterze pornograficznym.

Jest ujmowane w kategorii zjawisk, których istotę stanowi przemoc między dwojgiem ludzi tj. sprawca i ofiara. Przemoc dokonywana jest na dziecku, które nie ukończyło 15 roku życia, przez osobę dorosłą lub przez inne dziecko zwykle starsze od niego.

W świetle prawa kazirodztwo dotyczy rodziców naturalnych i adopcyjnych. Jednak w praktyce psychologicznej kazirodztwo ujmowane jest znacznie szerzej. Stosuje się je w odniesieniu do sytuacji wykorzystywania seksualnego przez osoby z nim spokrewnione, jak i przez osoby pełniące opiekę rodzicielską, z którymi jest ono związane emocjonalnie.

Wykorzystanie seksualne może odbywać się  jego środowisku rodzinnym lub poza rodziną. Najczęściej dziecko wykorzystywane jest przez osoby niespokrewnione z nim, obce. Są to tzw. dewianci – osoby o zaburzonych preferencjach seksualnych. Literatura naukowa stosuje w celu ich określenia dwa terminy: dewiacje seksualne i parafinie. Jedną z rodzajów parafii jest pedofilia rozumiana jako skłonność do aktywności seksualnej z dzieckiem w wieku przed pokwitaniem, występująca u osoby powyżej 16 roku życia, starszej o co najmniej 5 lat od ofiary(ICD-10).

à Wielu pedofilów nie ujawnia swoich skłonności w stosunku do własnych dzieci. Przyczyna może tkwić w lęku przed ujawnieniem się dewiacji wśród najbliższych lub postrzeganie własnego potomstwa w kategoriach nietykalnego tabu.

Typy przemocy seksualnej:

a)      psychiczne molestowanie dziecka (bez kontaktu fizycznego) obrazami i treściami o charakterze erotyczno-seksualnym, ekspozycją nagiego ciała i czynności seksualnych

b)     pobudzanie erotyczne siebie i dziecka intensywnymi pieszczotami ciała dziecka

c)      zachęcanie lub zmuszanie dziecka do bawienia się genitaliami sprawcy, pieszczenia ich, ssania i do innych czynności pobudzających sprawcę np. pieszczenia, drażnienia

d)     doprowadzanie się do orgazmu pieszczotami ciała dziecka i szczytowania na jego ciele

e)      penetracja seksualna z zastosowaniem różnych form przemocy i dewiacyjnych zachowań

f)       wielokrotne wykorzystywanie seksualne dziecka w długim okresie z zastosowaniem psychotechnik i/lub przemocy fizycznej zabezpieczającej nieujawnieni przez niego otoczeniu doznawanej przemocy

Motywacja sprawy do wykorzystywania seksualnego:

Molestowanie seksualne objęte jest karą pozbawienia wolności od 2 do 12 la, której podlega zarówno sprawca jak i doprowadzający ofiarę do poddania się tym czynnością lub ich wykonania, ale także sprawca, który w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje małoletniemu poniżej 15 lat wykonanie czynności seksualnych.

Przyczyny przemocy seksualnej:

- przyznanie rodzinie prawa do dużej autonomii sprzyja jej tendencji do społecznego izolowania się , jest to czynnik ryzyka, bo rodzina utrudnia najbliższemu otoczeniu kontrolę nad sobą, osłabia u swoich członków potrzebę korzystania z porad i pomocy społecznej, wygasza swoje więzi społeczne

- najczęściej sprawcami przemocy są mężczyźni, co jest spowodowane większą ekspansją seksualną

- zjawiska patologii

- zaburzenia współżycia seksualnego rodziców dziecka (np. oziębłość i pasywność, nieobecność żony, niesatysfakcjonujące relacje seksualne)

Wszystkie te czynniki stanowią jedynie podatny grunt, okoliczności i warunki sprzyjające ku temu, aby ta przemoc była podjęta.

Na skutki krzywdzenia seksualnego maja wpływ:

·         typ i forma krzywdzenia

·         wiek i poziom rozwoju dziecka

·         czas i częstotliwość trwania

·         relacje między dzieckiem a sprawcą

·         reakcja otoczenia na fakt ujawnienia przez dziecko doświadczeń krzywdzenia

·         wsparcie otrzymane przez dziecko po doświadczeniach krzywdzenia

Bezpośrednie konsekwencje:

- stres pourazowy

- seksualizacja świadomości i zachowań dziecka

PTSD (Posttraumatic Stress Disorder=Zespół stresu pourazowego) - Kryteria rozpoznawania.

Do rozwoju stresu przyczyniają się trzy czynniki:

- na ile poważny był doznany uraz

- na ile poważnie przeżyli to rodzice

- ile czasu minęło od traumatycznego zdarzenia

Długotrwale skutki wykorzystania seksualnego:

- stany lękowe

- reakcje depresyjne

- poczucie małej wartości

- podejrzliwość i brak zaufania do innych osób

- zaburzenia zachowania, jak: agresywność, nadpobudliwość, napady złości, uwodzicielskie zachowanie się

- zaburzenia snu, łaknienia

- odczuwanie bólu głowy i brzucha

- erotyzacja przejawiająca się w słownictwie dziecka, w twórczości

- patologiczna masturbacja

- prowokujące zachowania seksualne wobec dorosłych i rówieśników

Dziewczęta – ofiary przemocy wcześnie podejmują ryzykowne zachowania seksualne. Ponadto prowadzi to do rozwiązłości seksualnej i zawodowej prostytucji.

W rodzinie łatwiej dochodzi do patologii współżycia niż w innych mikrośrodowiskach, gdyż wyróżnia się ona większą spójnością, zamknięciem przed otoczeniem i jego kontrolą oraz wzajemną kontrolą jej członków. Utrudnia to autonomiczne podejmowanie decyzji, przeciwstawianie się jednostkom autorytarnym w rodzinie,  kreowanie własnego stylu itd.

Rodzina powinna być na tyle spójna, by nie ograniczała swoim członkom autonomicznego funkcjonowania w niej samej i innych środowiskach.

Podatność rodziny na przemoc seksualną zwiększa się w wyniku lansowanego współcześnie naturyzmu i swobody erotycznych zachowań. Środowisko rodzinne powinno chronić dziecko przed tym wszystkim, czego jeszcze nie jest w stanie zrozumieć i do czego nie jest dojrzałe, i kształtować u niego takie zachowania kulturowe, które będą zabezpieczać je przed patologicznymi reakcjami innych osób.

à Kobiety muszą być czujne i reagować na zachowania mężczyzn, które zawierają elementy erotyczne!

III.             DZIECKO Z NADPOBUDLIWOŚCIĄ RUCHOWĄ

ADHD – Attention Deficyt HiperKinetic Disorder

DSM – IV

Przyczyny:

à ADHD ujawnia się w sytuacjach, gdy wiele bodźców naraz dociera do mózgu dziecka i musi ono szybko podejmować decyzję i wykonać zadanie wymagające koncentracji i uwagi, wytrzymałości i staranności.

Funkcje mózgu są słabe i niestabilne.

à u podłoża leży deficyt samokontroli w postaci osłabionej zdolności mózgu do hamowania oraz zaburzania analizy i syntezy bodźców

à uwarunkowanie genetyczne: częściej występuje u bliźniąt jednojajowych i następnym pokoleniu

à napięcia emocjonalne w rodzinie, konflikty i przemoc mogą nasilać objawy nadpobudliwości

à nieprawidłowe przetwarzanie informacji przez komórki nerwowe w płatach czołowych, ciemieniowych i skroniowych mózgu

à zmniejszenie objętości móżdżku i mózgu o 3-4% (kora płatów czołowych, jąder podkorowych i móżdżku)

àZaburzona jest równowaga między dwoma podstawowymi neuroprzekaźnikami, tj. noradrenaliną i dopomina, które przekazują informację między komórkami. Dopomina pozwala selekcjonować i przetwarzać informację. Jej niedobór sprawia, że dziecko ma nadmierny odruch orientacyjny, reaguje jednakowo na wszystkie bodźce, ma rozproszoną uwagę. Noradrenalina odpowiedzialna jest za szybkie rozpoznawanie bodźca, który może stanowić zagrożenie i stwarza konieczność mobilizacji do określonego zachowania się. Niedobór powoduje obniżenie gotowości organizmu do kontroli i regulacji zachowania w sytuacji zagrożenia, niedocenianie zagrożeń. Nadmiar zaś wywołuje stan pobudzenia i ruchliwości, osłabienie kontroli emocji.

à pewną rolę odgrywa serotonina, która odpowiada za regulację naszego nastroju, warunkuje kontrolę zachowań, prawidłowy sen, pozytywne myślenie, pamięć o obowiązkach, terminach i obietnicach

à badacze podkreślają także gorsze funkcjonowanie płatów czołowych, gdzie zachodzi synteza informacji sensorycznych i poznawczych.

à podłoże pozagenetyczne: nadużywanie leków, alkoholu, narkotyków, nikotyny w okresie płodowym

à częściej występuje w niższych warstwach społecznych

Dziecko ma trudności w:

·        w przystosowaniu się do otoczenia i przestrzeganiu obowiązujących w nim zasad ładu porządku, kolejności biegu zdarzeń

TYPY:

1)     Przewaga deficyt koncentracji uwagi:

- występuje częściej u dziewcząt, znacznie trudniej się go rozpoznaje, dziecko nie zaburza zajęć

- spokojne na lekcji, nie biega, nie hałasuje, nie jest nadmiernie ekspansywne ruchowo

- nie potrafi wypracować i doprowadzić zadania do końca, łatwo je przerywa, dziecko jest niestaranne i nieuważne, łatwo wyłącza się psychicznie z lekcji, nie wie o czym mówi nauczyciel, nie pamiętają jego poleceń,

- lekcje odrabiają niestarannie, wypracowania są chaotyczne, niedokończone zdania i liter, pominięte słowa

- wypowiedzi cechuje brak planu i ładu

- dziecko postrzegane jako mało zdolne, leniwe i niestaranne

2) Przewaga nadruchliwości

- występuje częściej u chłopców, zauważyć można w pierwszych latach dużą ruchliwość i impulsywność

- dziecko ciągle w ruchu, nie potrafi usiedzieć w miejscu, wykonuje wiele niecelowych ruchów, zakłóca spokój, przeszkadza innym, często potrąca, przewraca i niszczy przedmioty, robi bałagan

- dziecko jest niecierpliwe, nie przestrzega zasad, nie umie czekać na swoją kolej, łamie zasady

- szybko się nudzi, wstaje bez powodu, zgłaszając się do odpowiedzi gwałtownie wstaje i macha, podbiega do nauczyciela

- odpowiednio zmotywowane odrabia lekcje, ale jest niestaranne, ma pomazane zeszyty

- zmuszone do siedzenia wykonuje drobne ruchy, bywa, że niszczy przedmioty

- dziecko ma kłopoty przystosowawcze, gwałtownie reaguje na sytuacje w grupie rówieśniczej, łatwo popada w konflikty, bywa, że przejawia skłonność do agresji

3) Mieszany

- charakteryzuje się występowaniem u dziecka wszystkich objawów

- najczęściej, ale jest zależny od wieku dziecka, początkowo wyraźniejsza jest nadruchliwość

- dziecko łamie zasady, zaburza tok lekcji, utrudnia jej prowadzenie

Jak pomóc?

Konieczne jest wprowadzenie celowych zmian, specjalnych zabiegów i zasad we wszystkich kręgach środowiskowych, w których uczestniczy dziecko i włączenie terapeutyczne wszystkich osób pozostających w kontakcie z dzieckiem i współdziałających z nim.

Zasady:

1)     Wprowadzenie ładu, porządku i stałości w przestrzeni materialnej domu rodzinnego i wyznaczenie w nim pewnych granic poprzez:

- eliminację zbędnych bodźców, zmienności i chaosu

- wprowadzenie stałego zagospodarowania przestrzeni i wyznaczenie w nim miejsc do uprawniania przez dziecko różnych rodzajów aktywności; stosujemy proste i tylko niezbędne meble, ubogi zasób przedmiotów niezbędnych do nauki czy zabawy; przedmioty mało używane chowamy, miejsce do nauki bez elementów dekoracyjnych, miejsce do zabawy i zabawki oddalone od miejsca do nauki; przestrzeń pokoju w spokojnej tonacji

2) Wyciszenie otoczenia dziecka, ograniczenie dopływu bodźców słuchowych poprzez:

- przydzielenie pokoju z oknem od najbardziej cichej strony

...