WIELKIE I MAŁE LITERY
WIELKĄ LITERĄ PISZEMY :
1. Imiona i nazwiska ludzi :
Stanisław Barańczak , Josif Brodski , Czesław Miłosz , Jan Andrzej Morsztyn , Hanna Mortkowicz-Olczakowa , George Orwell , Blaise Pascal , Jan Paweł II , Baśka , Franek , Marysieńka;
Dudek , Borek , Buczek , Gawron , Gołąb , Grudzień , Kozioł ,Kupiec , Kwiatek , Marzec , Styczeń , Tokarz , Zając .
2. Imiona własne zwierząt i drzew :
Burek , Aza , Azor , As , Kicia ;
Baublis , Dewajtis .
3. Imiona własne bogów oraz jednostkowych istot mitologicznych :
Allach , Rimmon , Światowid , Wisznu , Zeus , Pegaz , Cerber , Sfinks .
4. Przydomki , pseudonimy i przezwiska ludzi :
a) jednowyrazowe :
Belfer , Katarzyna , Krzywousty , Menzurka , Rębajło , Sabała , Sierotka , Szary , Śmieszek ;
b) wielowyrazowe :
Bolesław Prus , Paweł Jasienica , Dziewica Orleańska , Pola Negri .
Jeśli przydomek jest wyrażeniem przyimkowym , to występujące w nim rzeczowniki piszemy wielką literą, a przyimek małą :
Jan bez Ziemi , Biedaczyna z Asyżu , Jan z Tęczyna , Piotr z Lubeki , Katarzyna ze Sieny , Jadwiga z Łobzowa .
5. Imiona własne ludzi użyte w znaczeniu przenośnym : nazwisko autora użyte w znaczeniu jego dzieła :
Pożycz na tydzień Stachurę.
Na aukcji sprzedano dwa Kossaki.
6. Nazwy mieszkańców części świata :
Afrykanin , Amerykanka , Australijczyk , Azjata , Europejczyk.
7. Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet :
Marsjanin , Wenusjanin.
8. Nazwy mieszkańców krajów :
Polka (= obywatelka Polski), Szwajcar (= obywatel Szwajcarii), Rosjanin , Słowak, Argentyńczyk , Greczynka , Babilończyk (= obywatel państwa), Meksykanin (= obywatel państwa), Rzymianin (= obywatel państwa), Czeszka , Boliwijka ,
ale: polka (= taniec), szwajcar (= odźwierny), babilończyk (= mieszkaniec miasta), meksykanin (mieszkaniec miasta), rzymianin (= mieszkaniec miasta).
9. Nazwy członków narodów, ras i szczepów :
Żyd (= członek narodu), Murzyn (= człowiek rasy czarnej), Papuas , Metys (= Indianin z domieszką krwi białej), Słowianin , Kreol (= urodzony w Ameryce Łacińskiej potomek europejskich kolonizatorów) , Masaj ,
ale: żyd (= wyznawca judaizmu), murzyn (= ktoś bardzo opalony, ktoś wykonujący za kogoś jakąś pracę), metys (= zwierzę-mieszkaniec), kreol (= członek społeczności ukształtowanej w wyniku wymieszania różnych ras).
10. Nazwy mieszkańców terenów geograficznych, np. regionów, krain, prowincji :
Kurp , Bawarczyk , Ślązaczka , Kaszub . Katalonka , Pomorzanin , Krakowianka (= mieszkanka Krakowskiego) , Łowiczanin (= mieszkaniec Łowickiego) , Kociewianka .
11. Nazwy dynastii :
Burbonowie , Piastowie , Jagiellonowie , Hohenzollernowie , Romanowie.
12. Przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj?) utworzone od imion własnych, zakończone na –owski, -owy, -in, -yn, -ów :
Pałac Kazimierzowski , dramat Szekspirowski , Sabałowe bajania , poezja Miłoszowa , Zosina chustka , Marysin ojciec , Psałterz Dawidów (= Dawida).
13. Nazwy świąt i dni świątecznych :
Nowy Rok , Boże Narodzenie , Gwiazdka , Wniebowzięcie , Wielkanoc , Popielec (ale: środa popielcowa), Wielki Czwartek , Wielki Tydzień , Boże Ciało , Zaduszki , Wszystkich Świętych , Zielone Świątki , Epifania , 3 Maja , Dzień Matki , Święto Niepodległości .
14. Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych , którym organizatorzy chcą nadać indywidualną nazwę :
Igrzyska XXV Olimpiady , Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy , Wielka Pardubicka , Międzynarodowy Konkurs Chopinowski , Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich , Światowy Dzień Młodzieży .
Przyimki występujące wewnątrz tych nazw piszemy małą literą :
V Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej.
15. W tytułach czasopism i cykli wydawniczych oraz w nazwach wydawnictw seryjnych wielką litera piszemy wszystkie wyrazy (z wyjątkiem przyimków i spójników występujących wewnątrz tych nazw) :
Gazeta Wyborcza , Życie Warszawy , Tygodnik Powszechny , Polityka , Wprost , Pani , Zwierciadło , Poradnik Językowy , Język Polski , Znak ;
Psychologia Stosowana , Język Artystyczny , Biblioteka Arcydzieł Literatury Polskiej , Biblioteka Wiedzy o Prasie.
Spójniki i przyimki występujące wewnątrz tych tytułów piszemy małą literą :
Kobieta i Życie , Państwo i Prawo , Wiedza i Życie , Listy z Teatru , Literatura na Świecie.
W tytułach czasopism, które się nie odmieniają , wielką literą piszemy tylko pierwszy wyraz :
Po prostu , Żyjmy dłużej , Mówią wieki , Dookoła świata
16. Pierwszy wyraz w jedno- i wielowyrazowych tytułach utworów literackich i naukowych (np. książek , rozpraw , artykułów , wierszy , pieśni), w tytułach ich rozdziałów , w tytułach dzieł sztuki , zabytków językowych , odezw , deklaracji , ustaw :
Biblia , Koran , Talmud , Ziemia obiecana , Noce i dnie , Postoje pamięci , Przekroczyć próg nadziei , Historia języka polskiego , Składnia rozmowy telefonicznej , Psychologia kliniczna , Fizyka ciała stałego , Polski ubiór do 1864 roku , Złoty okres ubioru ;
Powrót taty , Stepy akermańskie , Oda do młodości , Polały się łzy... , Rozmowa z piramidami , W pamiętniku Zofii Bobrówny , Sokrates tańczący , Który skrzywdziłeś , O mej poezji ;
Bogurodzica , Rota , Mazur kajdaniarski , Marsylianka , W żłobie leży... , Pieta , Hołd pruski (tytuł dzieła Matejki , ale: hołd pruski = akt dziejowy), Stworzenie świata ;
Psałterz floriański , Psałterz puławski ;
Uniwersał połaniecki , Kodeks pracy , Konstytucja 3 maja , Statut wiślicki , Deklaracja praw dziecka.
WYJĄTKI : Stary Testament , Nowy Testament , Magna Charta Libertatum oraz Pismo Święte, w których tradycyjnie wszystkie człony pisze się wielką literą .
W muzyce na oznaczenie tonacji durowych (majorowych) używamy wielkich liter , zaś tonacji molowych (minorowych) – małych liter :
D-dur , B-dur , C-dur , A-dur , As-dur , G-dur , H-dur ;
a-moll , b-moll , c-moll , e-moll , g-moll .
W tytułach utworów muzycznych wyraz, który jest nazwą gatunkową utworu , piszemy małą literą , choć dopuszczalna jest też pisownia wielką literą , gdy nazwa gatunkowa występuje na początku tytułu :
symfonia Pastoralna (a. Symfonia Pastoralna), nokturn Es-dur (a. Nokturn Es-dur), sonatina a-moll (a. Sonatina a-moll), sonata Księżycowa (a. Sonata Księżycowa), Niedokończona Symfonia (Schuberta).
17. Nazwy krojów czcionek drukarskich bez względu na to , czy są utworzone od nazw własnych , czy nie :
Arial , Bodoni , Courier , Excelsior , Futura , Paneuropa , Półtawski , Silesia , Times New Roman.
18. Nazwy języków programowania , programów i systemów komputerowych bez względu na to , czy są z pochodzenia wyrazami pospolitymi , czy skrótowcami głoskowymi :
Algol, Cobol, Fortran, Lisp, Norton Commander, Novell, Pascal, Simula, Windows, Word, Tag.
19. Jednowyrazowe nazwy programów radiowych i telewizyjnych , tytuły audycji , słuchowisk , widowisk :
Animals , Brum , Ciuchcia , Luz , Panorama , Matysiakowie , Wieczorynka , Wiadomości.
19.1. W wielowyrazowych nazwach programów radiowych i telewizyjnych, a także w tytułach programów cyklicznych i seryjnych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz :
Przegląd wydarzeń tygodnia , Poezja na dobranoc , Szkoła dla rodziców , Niedzielny poranek filmowy , Sportowa niedziela.
19.2. Jeśli program telewizyjny lub radiowy ma charakter cykliczny lub prasowy (czyli ma swój numer i datę), wszystkie wyrazy w tytule (oprócz wewnętrznych przyimków i spójników) można pisać wielką literą :
Uniwersytet Radiowy , Telewizja Edukacyjna , Teatr Telewizji , Telewizyjny Kurier Warszawski , Katolicki Magazyn Młodzieżowy.
20. Tytuły modlitw i nabożeństw :
Modlitwa Pańska , Anioł Pański , Litania do Najświętszej Marii Panny , Litania do św.
Franciszka z Asyżu , Modlitwa za rodziców , Droga krzyżowa , Gorzkie żale , Akt strzelisty.
ale: Odmówiłem dzisiaj parę litanii. Wyraz litanii użyty został jako nazwa gatunkowa modlitwy,
a nie jako jej nazwa własna.
21. Nazwy gwiazd , planet i konstelacji :
Mars , Wenus , Jowisz , Merkury , Saturn , Gwiazda Polarna , Wielki Wóz , Droga Mleczna , Księżyc , Ziemia , Słońce;
Księżyc , Ziemia , Słońce , a także Galaktyka , gdy chodzi o tę , w której żyjemy , piszemy wielką literą tylko w znaczeniu terminów astronomicznych ; wyrazy te użyte w znaczeniu pospolitym piszemy małą literą :
Naszą planetą jest Ziemia ; Coraz częstsze są trzęsienia ziemi ; Poza naszą Galaktyką istnieją jeszcze inne galaktyki ; Naturalnym satelitą Ziemi jest Księżyc , a Deimos jest księżycem Marsa.
22. Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy własne państw, regionów, prowincji , stanów , miast , osiedli , wsi , przysiółków itp. :
Polska , Boliwia , Szwajcaria , Rosja , Stany Zjednoczone Ameryki Północnej , Rzeczpospolita Polska , Księstwo Warszawskie , Królestwo Kongresowe , Wielkie Księstwo Poznańskie , Krakowskie , Poznańskie , Quebec , Flandria , Teksas , Szczecin , Przemyśl , Widok , Brynów , Chochołów , Łyse , Zaborze, Podlesie , Zarzecze ,
ale: O przyjęcie do NATO starają się : państwo polskie , a także państwo czeskie , węgierskie i słowackie.
Podobnie piszemy wyrazy pospolite używane w znaczeniu nazwy własnej, np. :
Korona (= Polska) , Trójmiasto (= Gdańsk , Sopot i Gdynia) , Kraj Kwitnącej Wiśni (= Japonia).
23. Jednowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe , np. :
Warszawa , Tatry , Pireneje , Krakowskie , Przemyśl , Opole , Budapeszt , Powiśle , Naddnieprze , Zakaukazie , Gubałówka , Wieżyca .
24. Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe , np. :
Jelenia Góra , Bory Tucholskie , Morskie Oko , Dolny Śląsk , Górny Śląsk , Mała Panew , Nowa Zelandia , Rzeka Świętego Wawrzyńca , Stary Sącz , Wielki Staw , Wielki Kaukaz , Wielki Kocioł Śnieżny.
24.1.Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w
mianowniku nie odmieniającym się , wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity) : góra , nizina,
półwysep , cieśnina , tama , kanał , morze , jezioro , wyspa , pustynia , wyżyna itp. piszemy
małą literą , natomiast człon drugi wielką , np. :
pustynia Gobi , półwysep Hel , morze Marmara , wyspa Uznam.
24.2.Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w
dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku , oba człony pisze się wielką literą , np. :
Wyżyna Małopolska , Puszcza Niepołomicka , Cieśnina Meksykańska , Kanał Panamski ,
Góra Kościuszki , Przełęcz Dukielska , Szpiglasowa Przełęcz , Hala Gąsienicowa.
24.3.Przymiotniki : południowy , północny , wschodni , zachodni pisze się wielką literą, jeśli są
integralną częścią nazw geograficznych , nazw państw oraz innych jednostek terytorialnych
lub administracyjnych , np. :
...
evkowe