Wykład 15. (1)

Styl poznawczy to preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki.

Style poznawcze kształtują się w dzieciństwie i mimo podlegania zmianom rozwojowym odznaczają się stosunkowo dużą stałością.

Możliwości poznawcze (zdolności) określają maksymalny, dostępny jednostce poziom funkcjonowania.

Preferencje odnośnie stylów poznawczych oznaczają poziom, który najbardziej odpowiada jednostce, i który wybiera ona w sytuacjach na taki wybór pozwalających.

  Zdolności                             (zakres)

        (rozwój)  ---------------® preferencje

  ¬--------------

                                                                                         Wykład 15. (2)

Wybrane wymiary stylów poznawczych:

1. Refleksyjność – impulsywność (J. Kagan)

Ujawnia się w sytuacjach rozwiązywania problemów poznawczych. Impulsywność to tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów; refleksyjność to tendencja do długiego namyślania się i popełniania niewielu błędów;

2. Zależność – niezależność od pola (H. Witkin)

to stopień, w jakim spostrzeganie determinowane jest przez ogólną organizację pola percepcyjnego.

Zależność od pola to tendencja do spostrzegania globalnego [całościowego] (części doświadczane są jako stopione z całością; styl globalny).

Niezależność od pola to tendencja do „przełamywania” zastanej organizacji pola, do wyodrębniania poszczególnych części i spostrzegania ich jako względnie niezależnych od całości (styl analityczny).

3. Abstrakcyjność – konkretność (K. Goldstein, M.

Scheerer) określa preferencje dotyczące poziomu ogólności stosowanych kategorii poznawczych.

                                                                                         Wykład 15. (3)

Badanie stylów poznawczych wymaga;

I. Rozróżnienia tego, co jest efektem stałych preferencji indywidualnych od tego, co jest uwarunkowane sytuacyjnie.

- zadania powinien cechować pewien stopień

   niejednoznaczności (dający swobodę wyboru);

- instrukcja do zadań powinna nie precyzować

  dokładnie, co lub jak robić;

- zadania powinny być niepodobne do znanych

   badanemu zadań (np. zadań szkolnych);

- sytuacje badania powinny być sytuacjami

   pośrednimi, tzn. wyznaczać ogólny kierunek

   aktywności a zarazem dawać pewien stopień

   dowolności reakcji;

- w sytuacjach badania konieczna jest precyzyjna

   kontrola czynników sytuacyjnych,

                                                                                         Wykład 15. (4)

II. Rozróżnienia możliwości (zdolności) od preferencji (stylów poznawczych)

- zadania muszą leżeć w granicach możliwości

   badanego (ich stopień trudności musi być

   dostosowany do możliwości badanego).

III. Właściwa interpretacja cech funkcjonowania poznawczego, wymagająca wykrycia ich znaczenia w procesach regulacji, które zmienia się w zależności od sytuacji.

- zadania wymagają ścisłego definiowania

  wskaźników operacyjnych w celu wykrycia

  faktycznego znaczenia stylu poznawczego w

  procesach regulacji (np. refleksyjność, mierzona

  czasem potrzebnym badanemu na udzielenie

  odpowiedzi, wydaje się zupełnie co innego oznaczać

  w sytuacjach zadaniowych zawierających ryzyko i

  wzbudzających niepokój o wyniki (można ją

  wówczas interpretować jako „ostrożność”, której

  celem jest uniknięcie złej odpowiedzi), niż w

  sytuacjach swobodnych, nie mających takiego

  charakteru (można ja wówczas interpretować jako

  tendencję do przedłużania  kontaktu z zadaniem w

  celu pełnego wykorzystania możliwości

  sytuacyjnych).